Kindsoldaten

Wat zijn kindsoldaten? Een kindsoldaat is iemand jonger dan 18 jaar die deel uitmaakt van een leger of militaire groepering, ongeacht de taken die het kind moet vervullen. Hoeveel kindsoldaten zijn er? Er zijn meer dan 300.000 kindsoldaten in de wereld. De meesten zijn 15 tot 18 jaar maar in tenminste 26 landen vechten ook kinderen mee die jonger zijn dan 15, soms zelfs jonger dan 10 jaar. Ook meisjes vechten mee, bijvoorbeeld in Noord-Oeganda. En dan zijn er ook nog honderdduizenden kinderen die nog in opleiding zijn om te gaan vechten. De jongste kindsoldaten zijn rond de 7 jaar. De meeste kindsoldaten onder de 15 jaar vechten in illegale niet ingeschreven legers. De meeste kindsoldaten onder de 18 jaar vechten in legers van de regering. Gedurende de laatste 10 jaar zijn er meer dan 10 miljoen kindsoldaten gestorven in een oorlog. En 4 tot 5 miljoen kinderen hebben nu ernstige psychische problemen. Waar zijn er kindsoldaten? De meeste kindsoldaten komen uit: Afghanistan, Burma, Sudan, Paraguay, Colombia en Siërra Leone. Ook in Nederland en in andere westerse landen zijn er kindsoldaten. De toelatingseis in Nederland is 17 jaar. Men is er nu ook druk mee bezig om deze minimumleeftijd te verhogen naar 18 jaar. Hoe wordt een kind soldaat? Kinderen die het meeste risico lopen om als kindsoldaat betrokken te raken in een oorlog zijn: Kinderen die arm zijn: - Je hebt honger, geen plek om naar toe te gaan, geen familie, weinig onderwijs… - Soldaat zijn is een manier van overleven of geld verdienen. Kinderen die zich bevinden in oorlogsgebieden en vluchtelingkampen: - Je wordt gekidnapt of gedwongen gerekruteerd… - Iedereen vecht om je heen; je wilt meedoen en wraak nemen… - Je zoekt veiligheid: in het leger wordt je in bescherming genomen… Waarom worden kindsoldaten ingezet? Een van de redenen waarom er steeds meer kindsoldaten in de wereld zijn is door het toenemende beschikbaarheid en gebruik van lichte vuurwapens, die ook door kinderen kunnen worden gehanteerd. Kinderen hebben voor de legers die hen gebruiken, het voordeel dat ze gemakkelijker te intimideren zijn en doen vaak wat ze gezegd wordt. Ze zijn minder geneigd om weg te lopen of om een salaris te eisen. Aan de andere kant zijn kinderen extra kwetsbaar door hun gebrek aan training en ervaring en soms jeugdige overmoed. Wat moet je doen als kindsoldaat? - Je moet bijvoorbeeld anderen doden, soms zelfs je eigen maten. - Voedsel veroveren en bewaken; veroverde wegen en terrein bewaken; macht uitoefenen. - Anderen verwonden, door het leggen van mijnen. - Meisjes worden soms seksslavin van soldaten, gedwongen liefje van de commandant. - Je moet heel erg afzien, honger lijden, dagenlang lopen, en getuige zijn van gruwelijkheden. - Je wordt zelf gewond, ziek, of gedwongen drugs te gebruiken. De risico’s van de gewapende strijd voor kinderen. Naast de voor de hand liggende risico’s, die evengoed voor volwassenen gelden, lopen kinderen bij deelname aan een gewapend conflict nog een aantal extra gevaren. Kinderen zijn onervaren, waardoor ze eerder geneigd zijn grote risico’s te nemen. Een rebellenleider in de Democratische Republiek Kongo zei daar het volgende over: “ Kinderen zijn goede vechters omdat ze jong zijn en omdat ze indruk proberen te maken. Ze denken dat het maar een spelletje is, waardoor ze niet snel bang zijn.” Bovendien heerst het idee dat kinderen een soort wegwerpproduct zijn, waardoor ze weinig tot geen training krijgen voordat ze naar het front worden gestuurd. Volgens berichten uit Burundi en Kongo (Brazzaville) vinden de ingezette kinderen daarom vaker massaal de dood in gevechtssituaties. Kinderen worden soms al op 7-jarige leeftijd gedwongen deel te nemen aan een gewapende strijd. Sommigen beginnen als dragers (voor voedsel of munitie) of boodschappers, anderen als spionnen. Een rebellenleider verklaarde: “ Ze zijn erg goed in het verwerven van informatie. Je kunt ze over de vijandige linies sturen zonder dat iemand ze verdenkt omdat ze zo jong zijn.” En zodra ze sterk genoeg zijn om een geweer of een semi-automatisch wapen te dragen (in de regel rond hun tiende), worden de kinderen ingelijfd als soldaten. Een voormalig kindsoldaat uit Burundi zei: “ We bleven nachten lang wakker, wachtend op de vijand. Mijn eerste taak was het dragen van een zaklantaarn voor de volwassen rebellen. Later werd mij geleerd hoe ik me handgranaten om moest gaan. Amper een maand later had ik al een AK- 47 en zelfs een G3.” Wanneer ze niet actief bij de strijd betrokken zijn, worden kinderen vaak ingezet op controleposten. Volwassen soldaten blijven meestal zo’n 15 meter verderop, zodat de kinderen het eerst worden geraakt als er wordt geschoten. Het probleem is dat bij ieder conflict waar kindsoldaten bij betrokken zijn, alle kinderen met argwaan worden bekeken, of ze nu burgers of strijders zijn. Zo werden niet lang geleden “alle rebellen die de leeftijd hadden om wapens te dragen” bij een militaire razzia in Kongo Brazzaville om het leven gebracht. Meisjes worden ook ingezet als soldaten, hoewel het over het algemeen om veel kleinere aantallen gaat. In Liberia bestond ongeveer 1% van de in 1996 en 1997 gedemobiliseerde kindsoldaten uit meisjes of jonge vrouwen. Maar een veel groter aantal meisjes nam op een andere manier deel aan de oorlog. Net zoals veel jongens sluiten meisjes zich aan bij de strijdende partijen. (On)gewild worden ze de vriendinnen of vrouwen van rebellen: ‘oorlogsechtgenotes’ is de term die zij zelf hanteren. Concy A., een 140jarig meisje, werd uit het Oegandese Kitgum door de LRA ontvoerd naar Soedan. “In Soedan werden we verdeeld onder de mannen en ik werd aan een man gegeven die zojuist zijn vrouw had omgebracht. Ik kreeg geen geweer, maar hielp bij het ontvoeren van dorpelingen en het stelen van hun voedsel. Meisjes die weigerden LRA-vrouw te worden, werden als waarschuwing voor onze ogen vermoord.” Deze meisjes lopen een groot risico een seksueel overdraagbare ziekte op te lopen of zwanger te raken. Grace A. baarde een dochter van een van de LRA-rebellen die haar ontvoerd hadden. Na de bevalling werd ze gedwongen om de strijd weer op te nemen. “Ik raapte een geweer op en bond de baby op mijn rug,” herinnert zich de uitgemergelde, inmiddels 18-jarige, terwijl ze haar baby de borst geeft. “Maar we werden verslagen door de regeringsleiders en ik vond een manier om te ontsnappen.” Soms worden meisjes zelf het slachtoffer van de gruweldaden van kindsoldaten. In Algerije vertelde een jonge vrouw uit een dorp waar een bloedbad had plaatsgevonden, dat alle moordenaars jongens waren van nog geen 17 jaar oud. Enkele jongens, die ongeveer 12 jaar oud leken, onthoofden een 15-jarig meisje en speelden ‘vangbal’ met haar hoofd. Rebellenlegers. In de landen waar overheden in oorlogssituaties kinderen rekruteren en als soldaten inzetten, geldt dat gewoonlijk evenzeer voor de strijdkrachten van de oppositie. En zoals Afrikaanse overheden nationale wetten overtreden, negeren ook rebellenleiders openlijke verklaringen en geloften om geen kinderen te rekruteren en in de strijd in te zetten. Zo wordt de minimumleeftijd voor rekrutering in het onderwerp van de Angolese UNITA-grondwet van 1990 op 18 gesteld, terwijl in 1998 het Inter-African Network for Human Rights and Development (Afronet) en de organisatie Human Rights Watch stelde dat UNITA kinderen en jonge mannen en vrouwen van tussen de 13 en 30 jaar uit de grenssteden Cazombo en Lumbala Nguimbo heeft ontvoerd. Het komt echter vaker voor dat er niet eens zo’n verklaring wordt opgesteld. De Hutu-oppositie in Burundi heeft systematisch jongens en meisjes van onder de 15 jaar gerekruteerd voor hun gewapende groepen. Volgens een aantal verschillende bronnen rekruteerde het Front voor de bevrijding van de enclave Cabinda (KLEC-FAC) in Angola eveneens kinderen voor hun troepen. Er zijn berichten dat de FLEC-FAC kinderen van onder de 8 jaar gerekruteerd heeft, waaronder naar schatting 30% tot 40% meisjes. Uit Sierra Leone komen meldingen van rekrutering van kinderen van onder de 18 jaar voor de rebellentroepen. Zelfs kinderen van 5 jaar oud werden ingezet. In Oeganda worden kinderen systematisch weggehaald van school en weggerukt uit hun vertrouwde leefomgeving door het LRA, de Lord’s Resistance Army. Kinderen die proberen te ontsnappen, die zich verzetten of die ziek worden, worden vermoord. Meestal nemen de rebellen de kinderen mee over de grens naar een LRA-kamp in Soedan. Daar worden ze gemarteld, bedreigd en seksueel misbruikt. Volgens recente berichten is de LRA op dit moment bezig ontvoerde kinderen als slaven in ruil voor wapens te verkopen. Kinderen die gedwongen gerekruteerd worden voor rebellenlegers hebben vaak geen andere keus dan te blijven en te vechten. In Oeganda bijvoorbeeld, krijgen kinderen die door de LRA ontvoerd zijn en die erin slagen te ontsnappen of die zich overgeven, met een woedende regering te maken. Ondanks beweringen op de Oegandese televisie door legervertegenwoordigers dat ze “elke dag zulke kinderen redden” en “hen aan liefdadigheidsorganisaties overdragen”, executeerde het Oegandese leger in 1999, onder nog onopgehelderde omstandigheden, 5 jongens van tussen de 15 en 17 jaar die ervan verdacht werden in het rebellenleger te hebben gevochten. Daarnaast werden in april 1998 25 jongens van verraad beschuldigd. Hun zaak moet nog voorkomen. Al deze jongens wacht de doodstraf, hoewel ze door rebellen werden ontvoerd en buiten hun wil om aan gevechten moesten deelnemen. De jongeren worden beschuldigd van het achterhouden van informatie over de rebellen of van collaboratie met de rebellen. Indien deze jongeren daadwerkelijk tot de doodstraf worden veroordeeld, betekent dat een overduidelijke schending van de Geneefse Conventie en de bijbehorende aanvullende protocollen en van het Verdrag voor de Rechten van het Kind. In deze internationale verdragen, die mede door Oeganda zijn ondertekend, wordt het opleggen van de doodstraf aan kinderen die op het moment van het misdrijf nog 18 zijn, expliciet verboden. Maar sommige van deze gewapende oppositiegroepen die kinderen als soldaten inzetten, erkennen de gevaren. “ Het is waar dat ze een geweer kunnen vasthouden, maar je ruïneert de ontwikkeling van een kind,” zei Songolo, een rebellenleider in de Democratische Republiek Kongo. Hij merkte op dat hij tegen het inzetten van kindsoldaten was, hoewel hij in zijn land veel van zulke kinderen heeft gezien. “Ze worden raar in hun hoofd… eenmaal uit het leger, worden het criminelen.” Er zijn aanwijzingen dat de Soedanese rebellenleider SPLA daadwerkelijk wil stoppen met het rekruteren van kinderen en of het de kinderen die momenteel in het leger dienen, wil demobiliseren. Wat is de omvang van het probleem? Op grond van de gegevens die in dit rapport zijn opgenomen, schat de Coalitie tegen het inzetten van Kindsoldaten, dat er momenteel in heel Afrika meer dan 120.000 kinderen van onder de 18 jaar deelnemen aan gewapende conflicten. Er zijn zelfs kinderen bij die niet ouder zijn dan 7 of 8 jaar. In Algerije, Angola, Burundi, Kongo Brazzaville, de Democratische Republiek Kongo, Liberia, Rwanda, Siërra Leone, Soedan en Oeganda is het probleem het grootst. Daarnaast is er bij het conflict tussen Ethiopië en Eritrea en bij het conflict in Somalië een onbekend, hoewel waarschijnlijk beperkt aantal kinderen betrokken. Bij de interne gewapende conflicten op de Comoren, in Guinee-Bissau en in Senegal zijn daarentegen geen meldingen van kinderen onder de 18 jaar die door strijdkrachten van de regering of oppositietroepen zijn gerekruteerd. Bij deze conflicten zijn vrijwel geen kinderen betrokken van onder de 15 jaar. In het Verdrag voor de Rechten van het Kind, dat door vrijwel alle landen van de wereld is geratificeerd, wordt de minimumleeftijd voor rekrutering en participatie in het leger op 15 jaar gesteld. Momenteel zijn er internationale onderhandelingen gaande om een protocol aan het verdrag toe te voegen waarin de minimumleeftijd op 18 jaar wordt gesteld. Rekrutering van kinderen door regeringslegers. Nationale wetgeving: De overgrote meerderheid van de Afrikaanse staten stelt de minimumleeftijd voor rekrutering op 18 jaar, zowel voor vrijwillige toetreding tot strijdkrachten als voor de dienstplicht. Zuid-Afrika is bezig de minimumleeftijd voor vrijwillige rekrutering te verhogen tot 18 jaar. In Angola echter, een land dat veel te maken heeft met het fenomeen kindsoldaten, heeft de regering de leeftijd voor dienstplicht teruggebracht tot 17 jaar. Gezien het feit dat een systematische geboorteregistratie ontbreekt, is het onvermijdelijk dat ook jongere kinderen gerekruteerd worden. In Burundi en Rwanda gelden de laagste wettelijke leeftijden voor rekrutering van het hele Afrikaanse continent, namelijk respectievelijk 15 en 16 jaar voor vrijwilligers. In Tsjaad lijkt het erop dat de minimumleeftijd van 18 jaar naar beneden kan wordwen aangepast, mits de ouders instemmen met de rekrutering. Zorgwekkend is eveneens de situatie in Botswana, Kenia en Zambia waar het legaal is kinderen “die 18 lijken” in het leger op te nemen. Libië blijkt vrijwilligers vanaf 17 jaar, zo niet jonger, tot de strijdkrachten toe te laten. In Zuid-Afrika staat in de grondwet dat in noodsituaties kinderen van 15 jaar en ouder rechtstreeks ingezet kunnen worden in gewapende conflicten. Tenslotte is het in Mozambique, een land waar in het verleden veelvuldig kindsoldaten werden ingezet, de strijdmachten wettelijke toegestaan om in tijden van oorlog de minimumleeftijd voor de dienstplicht -nu 18- te verlagen. Nationale praktijk: Als de nationale wetgeving altijd zou worden nageleefd, zou het probleem van kindsoldaten in Afrika al beduidend kleiner zijn. Zo is er een aantal Afrikaanse staten, waaronder Benin, Kameroen, Mali en Tunesië, die wel de nationaal bepaalde wettelijke procedures voor rekrutering lijken te volgen en daarom geen kindsoldaten in hun leger hebben. In Angola, Burundi, Kongo Brazzaville, de Democratische Republiek Kongo, Liberia, Rwanda, Siërra Leone, Soedan en Oeganda worden daarentegen kinderen waaronder 7 of 8 jarigen, bijna als vanzelfsprekend gerekruteerd door gewapende regeringslegers. Sommige kinderen gaan vrijwillig het leger in (alhoewel het daar de vraag is hoe het begrip ‘vrijwillig’ moet worden geïnterpreteerd). In de Democratische Republiek Kongo bijvoorbeeld, reageerden tussen 4000 en 5000 jongeren -meest straatkinderen- op een radio-uitzending waarin 12- tot 20-jarigen werden opgeroepen in dienst te gaan om hun land te verdedigen. Dit was een duidelijke schending van het internationale recht. Tienduizenden kinderen worden echter gedwongen om het leger in te gaan, soms onder bedreiging van een vuurwapen. In Angola is er sprake van gedwongen rekrutering van jongeren (de zogenaamde Rusgas) in enkele voorsteden van de hoofdstad en in de rest van het land, vooral op het platteland. Er wordt beweerd dat militairen politiemensen hebben betaald om nieuwe rekruten te vinden en dat Namibië Angola geholpen heeft om Angolezen op te pakken die naar dat land waren gevlucht om dienstplicht te ontlopen. In Eritrea zei de Ethiopische krijgsgevangene Dowit Admas in een interview met een Britse journalist dat hij net bezig was met een partijtje voetbal op de Gondar High School toen Ethiopische soldaten uit het regeringsleger 60 jongeren bijeen dreven en naar een militair trainingskamp stuurden. In Oeganda zijn er aanhoudende meldingen van gevallen waarbij straatkinderen in Kampala benaderd worden door soldaten en gedwongen worden in de Democratische Republiek Kongo te vechten. In november 1998 protesteerden ouders tegen de gedwongen rekrutering door het Oegandese regeringsleger, het Uganda People’s Defence Forces (UPDF), van 500 jongeren in Hoima. Door de overheid gesteunde milities: Hoewel de wettelijk minimumleeftijd voor rekrutering in Soedan 18 jaar is, is de rekrutering voor de militie Popular Defence Forces (PDF) wettelijk mogelijk vanaf 16 jaar. Zelfs binnen krijgsmachten die wel de rekruteringsprocedure lijken te respecteren, komen kindsoldaten bij door de overheid opgezette milities toch op grote schaal voor. In Algerije bijvoorbeeld, blijken zogenoemde ‘Verdedigingsgroepen’ en gemeenschapsgardes de wet te kunnen overtreden, zonder dat daarop enige vorm van controle bestaat. In Burundi zijn, naast de wijdverbreide rekrutering voor de gewone gewapende troepen, op aanmoediging van de overheid gewapende Tutsi-groepen gevormd, bestaande uit jongeren van 12 tot 25 jaar, om de Tutsi-minderheid te verdedigen. Deze groepen rekruteerden jongeren bij sportverenigingen en scholen en werden bewapend door politici, zakenmensen en zowel actieve als voormalige leden van gewapende troepen. Intussen bestaat een groot deel van de door de overheid gesteunde militie in Kongo Brazzaville, die al veelvuldig beschuldigd werd van gruwelijke schendingen van de mensenrechten, uit minderjarige kinderen. Militaire scholen: Een aantal Afrikaanse landen heeft militaire scholen waar kinderen goed onderwijs krijgen en die niet fungeren als doorgeefluik naar het leger. In Benin bijvoorbeeld, bestaan er 2 van zulke scholen, Centre National d’Instruction des Forces Armees waar kinderen vanaf 13 jaar worden toegelaten en de Prytanee militaire van Bembereke die alleen kinderen toelaat met goede schoolresultaten. Kinderen die naar deze scholen gaan, nemen dus niet actief deel aan gewapende conflicten. Zij worden binnen deze opleidingen gestimuleerd, en niet gedwongen, na hun afstuderen een carrière binnen het leger te kiezen. Over het algemeen zijn deze jongeren dan 18 of 20 jaar oud. In andere landen zoals Burundi en Rwanda, blijken miliotaire scholen wel te fungeren als doorgeefluik en worden via deze opleidingen tienduizenden kinderen gerekruteerd voor het leger. Een aantal feiten op een rijtje. - Meer dan 300.000 kinderen beneden de leeftijd van 18 jaar worden wereldwijd ingezet in gewapende conflicten. - Daarnaast worden honderdduizenden kinderen gerekruteerd voor zowel regeringstroepen als oppositionele (rebellen) groeperingen. - Het probleem is het grootst in Azië en Afrika. Alleen al in Afrika worden 120.000 kinderen ingezet. Veel andere landen in Amerika en Europa rekruteren echter nog steeds kinderen voor haar krijgsmacht. - Ofschoon de leeftijd van de meeste kindsoldaten tussen de 15- en 18 jaar ligt, worden kinderen vanaf 10 jaar gerekruteerd. Er zijn gevallen bekend van gebruik van nog jongere kinderen. - Kinderen als doelwit in een conflict worden gelegitimeerd wanneer kinderen soldaten kunnen zijn. - Zelfs binnen de reguliere krijgsmacht worden kinderen vaak grof behandeld en ongekend zwaar gestraft voor fouten. Pogingen tot desertie leiden tot gevangenisstraf of zelfs tot executie. - Meisjes worden soms ook (gedwongen) gerekruteerd, echter in kleinere aantalen dan jongens. Deze meisjes worden regelmatig seksueel misbruikt en/of verkracht. - Naast blootstelling aan geweld komen bij veel kindsoldaten ook ondervoeding, huidinfecties en andere ziekteverschijnselen voor, evenals seksueel overdraagbare ziekten, waaronder AIDS. - Hoe langer een conflict duurt, hoe meer kinderen er worden gerekruteerd. Hoe gaat het verder met de kindsoldaten? Hoe houdt het op? En hoe gaat het verder met ex-kindsoldaten? - Hoe kom je eruit? Door te ontsnappen uit de rebellengroep; of er komt vrede; of je wordt bevrijdt… - Als je geluk hebt is er een opvangcentrum… - Waar je weer kind mag zijn; lachen, zingen, spelen, vriendjes maken - Voor het eerst (weer) naar school, een (vak)opleiding krijgen - Je kunt je zelfrespect terugkrijgen; door hulp bij traumaverwerking, door praten, toneel, enz. - Kun je terug naar huis? Moeilijk: waar is je familie, je gemeenschap, willen ze je wel terug? - Daar zijn verzoeningen en reinigingsrituelen voor nodig… Kun je ooit weer een normaal leven lijden? Soms lukt het niet. Je blijft zwerven, aan de drugs, gewapend… Je blijft herbeleven wat je meegemaakt en gedaan hebt, je schuldig voelen… Het grootste deel van de ex-kindsoldaten begint toch weer aan een gewoon leven waarin zij gelukkig kunnen zijn, weer in de gewone samenleving staan, werk vinden, vrienden maken… Conclusie. Er is een groot aantal Afrikaanse landen waar kinderen effectief worden beschermd tegen militaire rekrutering en inzet in het leger. Helaas zijn er ook landen waar dit niet gebeurt en waar wetten en normwen worden overtreden die nationale regeringen zelf hebben opgesteld. Er moet dan ook actie worden ondernomen tegen de misstanden die in dit rapport worden genoemd. De inzet van kinderen als soldaat is het resultaat van opzettelijk handelen, of in elk geval van een moedwillige nalatigheid. Hierin moet dan ook de internationale wetgeving worden gerespecteerd. In een verklaring voor de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties op 12 februari 1999, stelde Carol Bellamy, directeur van UNICEF: “We kunnen niet vaak genoeg, in de sterkste bewoordingen, onderstrepen dat de genadeloze uitbuiting van kinderen als soldaten doorgaat totdat in de hele wereld de minimumleeftijd voor rekrutering is vastgesteld op 18 jaar.” De coalitie tegen het inzetten van kindsoldaten onderschrijft deze verklaring met nadruk en voegt hieraan toe dat Afrikaanse landen een voortrekkersrol kunnen spelen bij het bepalen van deze leeftijdsgrens. Van nog groter belang is echter dat ze ervoor zorgen dat deze leeftijdsgrens in de praktijk ook werkelijk wordt nageleefd.