Hoofdstuk 6, Zonnestelsel

§ 6.1 dagen, maanden, jaren Hemellichamen draaien in 1 dag om de aarde = aarde draait in 24 uur om zijn eigen as. De bewe-ging van hemellichamen gaat van oost naar west. De maan draait in 29.5 dag om de aarde heen. De vormen die de maan aanneemt heten schijngestalten. Alleen de kant die door de zon verlicht wordt is zichtbaar. In de winter staat de zon ’s middags lager aan de hemel dan in de zomer, het is kouder en minder lang licht. De aarde draait in een jaar om de zon. Wanneer de zon langs de hemel beweegt verandert de plaats en de lengte van de schaduw. Zonne-wijzers zijn de oudste klokken waarmee mensen het tijdstip op de dag bepaalden. Voor de landbouw is tijd erg belangrijk, ze moeten weten wanneer ze moeten zaaien en oogsten. Er zijn 2 manieren om kalenders te maken, eentje gaat uit van de maan en de andere gaat uit van de zon. De oudste zijn gebaseerd op de beweging van de maan. De zon legt de duur van een jaar vast. In 365.25 dagen beweegt de aarde 1 keer om de zon = zon-nejaar. Een kalenderjaar telt 365 dagen. Om te zorgen dat ons jaar in de pas blijft lopen met het zonnejaar telt februari eens in de 4 jaar 29 dagen = schrikkeljaar. Aarde draait in oostelijke richting om zijn as. In het oosten komt de zon eerder op. Daarom waren er in Nederland allemaal verschillende tijdsaanduidingen. Maar door de komst van het spoorwe-gennet is alles gelijk getrokken. Mensen hebben een biologische klok, deze zit in het voorste deel van de hypothalamus, deze is verbonden met je oog. Deze neemt afwisseling van dag en nacht waar. Als je reist kan je biologi-sche klok in de war komen. Tegenwoordig gebruiken we het internationale tijdzonesysteem. Deze is verdeel is 24 tijdzones. De nullijn loopt bij het Engelse Greenwich. Oostelijk is later en westelijk is vroeger op de dag. Passeer je een lijn verandert de tijd en soms ook de datum. § 6.2 aarde, zon en maand Wanneer de zon lager aan de hemel staat, valt het zonlicht onder een kleine hoek in een verwarmt daarom het aardoppervlak minder sterk. Dit is in de winter zo. In de zomer staat de zon op het midden van de dag het hoogst en daarom verbrand je dat het snelst. Naarmate je dichter bij de evenaar woont zijn de verschillen de seizoenen kleiner. In de tropen komen er maar 2 seizoen voor. Maar als het bij ons hartje winter is, is het in Australië zomer hoe kan dat? De denkbeeldige aardas tussen noord- en de zuidpool staat niet loodrecht op de baan van de aarde, maar in een hoek van 23.5 graden. Het is net alsof de aarde achterover leunt. Wanneer de aarde om de zon draait, blijft de aardas altijd in de richting van de Poolster wijzen. Door de scheve stand zijn bepaalde plekken op de aarde afwisselend meer en minder naar de zon gericht. De donkere periode op de zuidpool wordt poolnacht genoemd. Na een half jaar is het op de noordpool donker en is het in Nederland winter. De wisseling van eb en vloed wordt getij genoemd. Wanneer het water niet meer stijgt en ook nog niet daalt dan keert het getij. De ebstroming heeft een snelheid van 1 a 2 km per uur. Het getij heeft een periode van 12 uur en 25 minuten. Het getij wordt veroorzaakt door de maan door de zwaartekracht. Deze wordt kleiner als de af-stand groter wordt. Aan de kant van de aarde die naar de maan is toegekeerd is de zwaartekracht dus groter dan aan de andere kant. Aan zowel de kant van de aarde, die naar de maan is toege-keerd, als aan de tegenovergestelde kant komt het water hoger te staan. Het wordt per dag 2 keer eb en vloed. Daar de draaiing van de maand duurt het elke dag iets langer voordat het hoog en laag wat er is. Tijdens de zonsverduistering wordt het plotseling nacht, het wordt kouder en je kan de sterren aan de hemel zien. De maan staat dat precies tussen de zon en de aarde. Als de maan voor de zo’n 400 keer grotere zon verschuift wordt de zon verduisterd Een zonsverduistering duurt maximaal 7 mi-nuten. Bij volle maan staan de zon, aarde en de maan op een lijn. De aarde staat dus tussen de zon en de maan is. Een maanverduistering komt doordat de maan in de schaduw van de aarde komt te staan en de zon hem niet meer kan verlichten. Deze kan 3 kwartier duren. Als de zon of maan niet helemaal wordt verduister heet die gedeeltelijke verduistering. De baan van de maan staat schuin op het vlak waarin de aarde om de zon draait. De banen van de maan en aarde maken een hoek van 5 graden.
§ 6.3 zonnestelsel In het centrum van ons zonnestel staat de zon. Om de zon draaien 9 planeten. Om de meeste pla-neten draaien manen. Jupiter heeft een doorsnede van 11 keer groter dan de aarde. Mercuris en Venus staan dichter bij de zon als de aarde, ze worden binnenplaneten genoemd. De andere zes zijn buitenplaneten. Tussen de planeten Mars en Jupiter bevindt zich een soort gordel van duizen-den kleine en grote rotsblokken met een omvang van tientallen kilometers. Ze worden planetoïden genoemd. Venus is bezocht door Russen, Mars is bezocht door Amerikanen ruimtevaartuigen. De NASA lanceerde in 1977 voertuigen richting Uranus en Neptunes. Gemiddeld eens in de 10 jaar kan je met je blote oog een komeet aan de hemel zien. Kometen be-staan uit stof en ijs. Als de komeet is de buurt van de zon komt verdampt het ijs en zo ontstaat de staart van ijl gas die miljoenen km lang kan worden. Vallende sterren zijn meteoren. Stofjes en steentjes uit de ruimte botsen dan met grote snelheid te-gen de aarde, de luchtwrijving in de atmosfeer is zo groot dat je een lichtflits ziet. Overgebleven brokstukken worden meteorieten genoemd. Ooit was het zonnestel een enorme wolk van gas en stof, de oerwolk. De aarde bestaat uit dezelfde atoomsoorten als de zon en andere planeten. Het heelal is opge-bouwd uit dezelfde bouwstenen als alles hier op aarde. De aarde en ook jij maakt dus een onlos-makelijk deel uit van het universum. Sterrenbeelden zijn gekomen omdat vroeger mensen lijntjes tussen de sterren gingen trekken. De zon is ook een ster, maar lijkt groter omdat hij dichterbij staat. Er is een ster die 750 maal zo groot als de zon is Betelgeuze in het sterrenbeeld Orion. Een belangrijk kenmerk van een ster is dat hij licht geeft. Dat de sterren zo heet zijn is omdat ze groot zijn en en daardoor de zwaartekracht groot is. Sterren bestaan uit gloeiend hete gassen. De afstand van de aarde naar de zon is ongeveer 150 miljoen km. Licht heeft snelheid van 300000 km per seconde. Zonlicht heeft 8 min nodig om aarde te bereiken. Afstand die licht in een jaar af-legt heet lichtjaar. Als je in het heelal kijkt kijk de dus in het verleden. § 6.4 beter waarnemen Je ogen worden minder gevoelig als er lange tijd veel licht op valt. Daardoor zie je zwak verlichte voorwerpen minder duidelijk of helemaal niet. Als je vanuit een donkere kamer kijkt passen je ogen zicht aan, je pupillen verwijderen zich. Het kan 20 minuten duren voordat je ogen aan het donker gewend zijn. Een telescoop vergroot je beeld, door het licht te bundelen met een lens. Tegenwoordig wordt het licht gebundeld door een hol geslepen spiegel. Ze hebben een fototoestel aan de telescoop gemaakt zodat ze beelden kunnen vast leggen en niet zoals vroeger dat je alles gingen natekenen. Hoe langer de belichtingstijd op een fototoestel hoe meer details je zult zien. Tegenwoordig wordt alles met de computer gedaan, waarnemingen worden met de computer be-studeerd. Op foto’s kan je niet altijd zien hoeveel licht er bijvoorbeeld is opgevangen en met de computer kan je dat makkelijk berekenen
De vraag naar dingen sneller en nauwkeuriger op te slaan heeft geleid tot de CCD-chip. Charged Coupled Device. Ze worden ook door digitale camera’s gebruikt.