Rechtsstaat

Samenvatting maatschappijleer

H1: rechtstaat
Democratische rechtstaat: burgers mogen meebeslissen over politieke kwesties.
Sociaal contract: burgers en (gekozen) bestuurders.

De rechtstaat bindt bestuurders aan maat en regel

Grondrechten:
Mensenrechten in de grondwet vastgelegd
Rechten voor vrijheid, ontplooiing, welzijn, en bescherming individu

Rechtstaat: heerschappij van regels
 Uitgevoerd door ministers, politici, justitie, burgemeester, wethouders en ambtenaren
 Waarden en normen (minimale verbinding)


Het belang van de rechtstaat neemt toe naarmate levensovertuigingen en leefstijlen verder uiteenlopen.

§2:
Constitutie: andere term voor de grondwet (bottenstelsel = letterlijk constitutie)
Grondwet:
bindend middel voor steeds meer uitlopende culturen en waarden en normen
Doel:
- beperking macht van de staat, vrijheid burgers garanderen
- rechten van burgers vastleggen
- eenheid van de staat uitdrukken (dat alle burgers één zijn)
- aangeven hoe de belangrijkste organen zijn georganiseerd (koning(in), minister, parlement, rechtelijke macht en andere organen)

GS grondwet:
1798  staatsregeling
1814  eerste grondwet
(1806  Nederland constitutionele monarchie)
1848  minister verantwoordelijk (niet de koning
 Censuskiesrecht + (verkiezingen)
1917  algemeen mannenkiesrecht

1922  vrouwen ook kiesrecht
1983  behalve klassieke grondwetten ook sociale grondwetten

Kort overzicht van de grondwet:
1. klassieke grondrechten (gelijkheid en vrijheid)
- werkgelegenheid
- milieu
- gezondheid
- onderwijs
Klassiek = passief, sociaal = actief
2. regeling bestuurlijke functie van de belangrijkste organen
- wetgeving en bestuur
- waterschappen
- gemeenten en provincies
- Trias politica
3. wijziging van de grondwet
- 2x controleren
- 2/3 mee eens  in 1e en 2de kamer

Horizontaal werking: burgers onderling
Verticaal: verhouding burgers en de overheid
Botsende grondrechten: wanneer de grondrechtelijk belangen van burgers t.o.v elkaar botsen (alleen horizontaal)

§3
Trias politica: drie staatsmachten

(heerste absolute macht in 17e en 18e eeuw)
- wetgevende macht  maken van algemene wetten
- uitvoerende macht  praktijk brengen van de wetten
- rechtelijk macht  conflicten oplossen
Doel: onafhankelijke rechten die de andere wel konden controleren

Wetgevende macht:
Regering en parlement maken wetten

Wetten moeten:
- algemeen zijn
- duidelijk zijn
- haalbaar en uitvoerbaar zijn
‘’ ieder is geacht de wet te kennen ‘’

Uitvoerende macht:
Ministers  uitvoeren van wetten
(bijgestaan door ambtenaren, ook wel 4e macht)
Ministeriele verantwoordelijkheid: minister heeft verantwoording voer zijn ambtenaren

Rechtelijk macht:
Onafhankelijke rechters

Jurisprudentie: uitspraken door rechters, evenwicht tussen de 3 machten.
Toetsingsrecht: recht om wetten te toetsen



§4: de rechtsorde
Rechtsregels: gedragsregels die wettelijk door de overheid zijn vastgelegd
- doelmatigheid  duidelijk afspraken
- zedelijk bewustzijn  normen en waarden
Sociale regels: wat wel en niet kan bij andere
Morele regels: over goed en kwaad

Privaatrecht: regelt alle relaties tussen burgers onderling (horizontaal)
Publiekrecht: regelt alle relaties tussen burgers en de overheid (verticaal)

Privaatrecht:
• personen en familierecht: regelt zaken als huwelijk, scheiding, geboorte, adoptie
• ondernemingsrecht: oprichting stichting (rechtspersonen)
• vermogensrechts: overeenkomsten sluiten arbeids, koop of huur overeenkomsten

Publiekrecht:
• staatsrecht: regels van de Nederlandse staat (grondwet)
• bestuursrecht: bestuursactiviteiten van de overheid (ruimtelijke ordening en belastingrecht
• strafrecht: wettelijke strafbepalingen


§5:
Rechtsbescherming: verdachten gedetineerden en burgers vallen hieronder.
Onschuldvermoeden: de verdachte is onschuldig totdat het tegendeel is bewezen.
Procesregels (staan vermeld in het wetboek van strafvordering)
Strafprocesrecht: alle handelingen van agenten rechercheur officieren en rechters

Strafproces:
1. aanhouding
 staande houden (laten stilstaan en vragen om ID)
 aanhouden (gearresteerd en meegenomen naar het buro)
 aanhouden als er voldoende verdenking is
2. opsporing
 gebruik van dwangmiddelen
 toestemming nodig van rechter-commissaris
- huiszoeking
- DNA- onderzoek
- Infiltratie in misdaad/terroristische groeperingen
- Opvragen speciale persoonsgegevens
- 110 dagen voorarrest
3. vervolging
 officier van justitie beslist of de zaak naar de rechtbank gaat (vervolgingmonopolie)
 transactie: geld boete of taakstraf

 seponeren: de zaak niet vervolgen
4. Berechting
 tenlastelegging: aanklacht staat daarin geformuleerd
 rechtbank: ernstige misdrijven
 politierechter: diefstal
 meervoudige kamer: bij doodslag en fraude: hier zijn 3 rechters
 requisitoir: officier vraagt om straf
 pleidooi (advocaat??)
5. hoger beroep
 gerechtshof (zaak overgedaan)
 cassatie: bij de hoge raad (gaat na of het recht juist is toegepast)
6. Uitvoering van de opgelegde straf
 uitgevoerd door de uitvoerende macht (ministerie van justitie)
 recht voor gedetineerden (zorg voor gevangenen die meer dan 5jaar moeten)

§6
Beginselen:
o legaliteitsbeginsel: geen feit is strafbaar dan op grond van een daarom voorafgaande strafbepaling
o duidelijk

o ne bis in idem-regel: je kunt nooit 2x voor hetzelfde feit worden vervolgd

Wetboek van strafrecht:
1. algemene bepalingen
2. misdrijven
3. overtredingen
materiel strafrecht: de inhoud van alle strafbepalingen

Bestraffing:
- willens en wetens (met vol verstand)
- bewezen zijn (dat je schuldig bent)

Rechtvaardigheidsgronden:
• noodweer
• overmachtnoodtoestand
• ambtelijk bevel

Schulduitsluitingsgronden:
 psychische overmacht (=gedwongen)
 noodweerexces
 ontoerekeningsvatbaar (=stoornis hersenen)
 afwezigheid van schuld (= je weet niet dat het is gestolen)

Soortenstraffen:
- geldboete
- taakstraf
- vrijheidsstraf
(bijkomende straffen)

- tbs
- voorwaardelijk
- schadevergoeding

Waarom straffen:
 wraak en vergelding
 afschrikking
 voorkomen van eigenrichting
 resocialisatie
 beveiliging van de samenleving

§7
Veel voorkomende delicten: zakkenrollen en mishandeling
Maatschappelijke oorzaken:
o mishandeling
o bedreiging  alcohol: agressie en criminaliteit
o zinloos geweld  ‘’ ‘’
Persoonlijke oorzaken: crimineel karakter?

Aanpak:
- preventieve maatregelen: voorkomen ervan
- repressieve maatregelen: strenger straffen
- (deze vullen elkaar aan!)


Gevolgen:
• Schade
• Materiele gevolgen  gevoelens onveiligheid en vermijdingsgedrag

Politiek:
CDA: normen en waarden, bevorderen respect tegengaan onverschilligheid, preventief, herstel samenhorigheid
PvdA: hardere aanpak overlast en criminaliteit, preventief, wijkagent terug in de wijk
SP: lokale aanpak, sterkere binding politie en gemeente
VVD: meer politie, hogere straffen, taakstraffen langer en zwaarder

§8:
Burgerlijk recht: mensen en rechtspersonen, stichtingen en bv
Eiser: degene die de zaak aan de rechter voorlegt
Gedaagde: persoon van wie iets wordt gedaagd
Verticale verhouding: (=strafrecht)
Horizontale verhouding: (=burgerlijkrecht)

Burgerlijke rechtszaak:
- dagvaarding sturen aan de gedaagde (mededeling dat hij/zij voor de rechter moet verschijnen
naam

eis
motivatie  rede
tijdstip, plaats van de rechtzaak
- procureur (=advocaat om te vertegenwoordigen)
- verweer gedaagde (= beoordeeld door de rechter)
- vonnis, beslissing

Kortgeding: versnelde procedure voor spoedeisende zaken, behandeld door voorzieningenrechter deze geeft een voorlopig oordeel.
Bestuursrecht: verticale verhouding
Rechtsbescherming:
 geven vergunningen
 uitkeringen van subsidies
 asielaanvragen en verblijfsvergunningen

§9
Morele grondwet: Universele Verklaring v/d Rechten v/d Mens (UVRM) v/d VN v/d wereld
Dubbele garantie: deze verdragen gaan boven het nationale recht en burgers kunnen ze inroepen bij de nationale rechter.
Bovennationale rechtstaat: Internationale Strafhof
Doodstraf: verbod in heel de Eu

Vergelijkingen landen lid van de EU (=Trias politica)
 macht staatshoofd
 onafhankelijkheid van rechters
Strafrecht:
 wijze van rechtspraak
 rechten van verdachten
 de straffen
 het verschijnsel klassenjustitie

Klassenjustitie: als mensen uit de hogere sociale klassen door justitie worden bevoordeeld mensen uit lagere sociale klassen.

§10
Wet bijzondere opspringbevoegdheden: hierbij mag de politie inbreken om te kijken of er mogelijke bewijsmaterialen zijn

Gevolgen terrorisme:
- meer opsporingsbevoegdheden
- wet wijzigingen