Hoofdstuk 9

Hij gaat weer naar school en maakt zijn werk af voor Hanna, maar hij voelt zich wel verdrietig. Hij denkt terug aan dat hij een elegant pak aan, met leren schoenen die zijn oom hem heeft nagelaten. Hij heeft te lange armen en benen voor het pak, draagt een bril en zijn haar zit wild. Het ging niet goed, maar ook niet slecht bij hem op school. Niemand had hem op school eigenlijk echt waargenomen. Was dit misschien wat hem verdrietig maakte? Michael vroeg naar Hanna’s verleden. Ze is in Zevenburgen opgegroeid en op haar zeventiende naar Berlijn verhuisd, werkneemster bij Siemens geworden en op haar eenentwintigste bij de soldaten terechtgekomen. Na de oorlog, had ze verschillende banen, en kreeg ze een baan als conductrice aangeboden. Ze is zesendertig en heeft geen familie meer. Michael voelt zich veilig bij Hanna. De reden die hij geeft voor dat hij dit schooljaar heeft gehaald is ten eerste de regelmaat in hun relatie. Ten tweede dat zijn leven nog nooit zo snel gegaan is. Hanna wilde weten wat Michael op school geleerd had. Ook vraagt ze hem aan haar voor te lezen, een half uur lang. Het ritueel is nu veranderd, namelijk eerst voorlezen dan douchen dan vrijen en als laatst nog een beetje bij elkaar liggen.

Hoofdstuk 10

De eerste dag van de vakantie staat Michael om vier uur op. Hanna heeft weer ochtenddienst. Michael fietst naar de tram, omdat hij ‘s ochtends vaak leeg is. Hanna staat bij de chauffeur, maar ze komt niet naar hem toe als hij de tram binnenstapt. Ze had lol met de chauffeur. De tram ging langzaam en de straten waren leeg. Michael liet bij de volgende halte de tram stoppen en keek Hanna na toen hij weer vertrok. Hij liep terug naar huis, maar in plaats van dat hij naar zijn huis ging, liep hij naar Hanna’s huis en wachtte tot ze klaar was met werken. Hij was woedend, verdrietig en angstig tegelijk. Hanna wordt boos als hij vraagt waarom ze deed alsof ze hem niet kende. Hanna wil dat hij vertrekt, maar in plaats daarvan gaat hij op de bank zitten. Hanna laat het water in het bad lopen en dan vertrekt ook Michael. Hij dacht haar voor altijd te verlaten, maar na een half uur staat hij weer voor de deur. Hij vraagt om vergiffenis en of ze van hem houdt. Beide keren knikt ze. Daarna is het weer goed. Hij schreef haar één of twee brieven, maar kreeg geen reactie.

Hoofdstuk 11

De relatie tussen Michael en Hanna ging niet meer zo heel erg goed als eerst. Hij plant een fietstocht voor hem en Hanna. Om ook voor haar te kunnen betalen, heeft hij zijn postzegelalbum moeten verkopen. Hij had verwacht dat het een erg gezellig zou worden met haar, maar ze draait op haar rug en neemt hem in haar armen en valt in slaap. Ook kregen ze weer ruzie, omdat Michael wegging om ontbijt te halen. Hanna wil dat Michael weer gaat voorlezen. Hij heeft ook een gedicht voor haar gemaakt.

Hoofdstuk 12

Michaels gezin gaan op vakantie, behalve hij en zijn zusje. Hij moet haar naar een vriendin zien te krijgen, anders kan hij Hanna niet laten komen. Michaels zusje wil dat hij een broek voor haar koopt, maar dat geld heeft hij niet, dus hij moet de broek voor haar stelen. Het verliep erg gemakkelijk volgens hem. Hij neemt ook nog een nachtjapon mee voor Hanna. Nu zijn zusje weg is, kan Hanna komen. Michael maakt het eten voor haar klaar, maar wanneer hij het eten op tafel zet, ziet hij Hanna niet meer. Ze staat namelijk in het kantoor van zijn vader om naar de boeken te kijken. Weer moet hij een boek voorlezen, deze keer een zelfgeschreven boek van zijn vader. Hanna voelt zich niet op haar gemak in Michaels huis, dus gaan ze weer terug naar haar huis.

Hoofdstuk 13

Michaels klas wordt verdeeld in drie andere klassen en er worden nu ook meisjes op zijn school toegelaten. Ook in zijn klas komen nu meisjes, hij raakt al gauw bevriend met Rudolf. Hij ziet een meisje in zijn klas die de hele tijd naar hem kijkt en naar hem glimlacht, genaamd Sophie.

Hoofdstuk 14

Het ritueel blijft, van bij elkaar zijn en het douchen. Michael heeft het boek eindelijk uitgelezen en denkt dat hij er ongeveer 40 tot 50 uur over heeft gedaan. Het viel hem op dat ze erg goed oplette op het boek “Oorlog en Vrede” wat hij voorlas. Ze bedenken koosnaampjes voor elkaar, Michael wordt bijvoorbeeld roos genoemd door Hanna. Hanna wil dat hij haar vergelijkt met een dier, maar dan beledigd Michael haar door haar een paard te noemen. Maar hij legt uit dat hij het positief bedoelde. En op school wordt het zwembad een belangrijke plaats, want daar geven ze een feest, maar Michael gaat eerder weg om bij Hanna te zijn.

Hoofdstuk 15

Michael ontmoette nieuwe vrienden, maar voelde zich slecht, omdat hij hen niet vertelde over zijn relatie met Hanna. Hij spreekt vaak met ze af bij het zwembad. Hij geeft Hanna altijd gelijk als ze ruzie hebben gehad, omdat hij bang is haar te verliezen.

Hoofdstuk 16

Michael vroeg zich vaak af wat Hanna deed als ze niet bij elkaar waren, omdat ze de vorige keer dat hij bij haar op het werk kwam, zo’n lol had met de chauffeur. Toen zag hij haar ineens bij het zwembad staan en vroeg zich af wat hij zou moeten doen. Naar haar toe gaan of niet. Hij kon de uitdrukking op haar gezicht niet lezen, omdat ze haar gezicht van hem afwendde.

Hoofdstuk 17

Wanneer Michael haar de volgende dag op wil zoeken, is het stil en doet er niemand open. Ook wordt er niet opgenomen. Maar dan blijkt dat ze verhuist is, maar hij weet niet waar naartoe. Michael voelt zich niet lekker en is erg vaak ziek en misselijk. Hij voelt zich schuldig over wat hij heeft besloten om niet naar haar toe te gaan.

Deel 2

Hoofdstuk 1

Hij vergat Hanna steeds meer nu ze niet meer in het huis woont, ook omdat hij nu een andere route naar school neemt en omdat ze later verhuizen naar een ander deel van de stad. Hij heeft de laatste jaren van de middelbare school en het eerste jaar op de universiteit als leuk ervaren en denkt er met plezier aan terug, al kan hij zich niet meer heel veel ervan herinneren. Michaels gedrag is wel veranderd, dit valt zijn vriendin Sophie erg op wanneer ze terug komt van haar revalidatie van tuberculose en met elkaar geslapen hebben en ze vraagt hem wat er gebeurd is. Waar hij niet op reageert. Hij denkt aan wat hij tegen zijn opa heeft gezegd aan zijn sterfbed.

Hoofdstuk 2

Hanna en Michael zien elkaar weer in de rechtszaal waar hij naartoe moest voor de universiteit. Zijn leraar doet namelijk onderzoek in Nazi Duitsland. De zittingen duurden lang en werden op maandag tot en met donderdag gehouden. De klas van Michael noemden zich de concentratiekamp-werkgroep.

Wat is recht? Moet je mensen die aan de oorlog mee hebben gewerkt straffen of moet je kijken in het licht van die tijd? Wat in het boek staat? Of wat opgevolgd zou moeten worden? Niet alle misdaden werden vervolgd. De professor, die uit het buitenland kwam, neemt deel aan de discussie. Hij gebruikt zijn geleerdheid, maar neemt ook afstand.

Hoofdstuk 3

Na een tijdje de zittingen gevolgd te hebben, komt Michael erachter dat Hanna in de rechtszaal zit, die beschuldigd wordt. Michael komt erachter dat Hanna na haar werk bij Siemens, gevraagd is om zich vrijwillig bij de SS aan te sluiten. Ze moest als bewaker werken in Auschwitz en nog een klein kamp dichtbij. Zij moest mensen sorteren. De herinneringen aan Hanna blijven echter wel. Hij vind Hanna’s straf recht, ze krijgt een voorlopige hechtenis.

Hoofdstuk 4

Hij komt bij elk verhoor in de rechtszaal, maar één keer kijkt Hanna in het publiek, maar houdt zich goed. Er komen twee mensen voor die de aanklacht onder andere hebben ingediend, een moeder en een dochter. Hanna moest mensen uitzoeken die weg moesten naar het werkkamp, maar er moesten ook veel weer terug naar het kamp Auschwitz. Bij het bombardement, moesten alle gevangenen naar een kerk en werden daar opgesloten en die werd in brand gestoken. De vrouw en haar dochter waren ook opgesloten in die kerk, maar zij hebben een uitweg gevonden en het overleefd. Michael voelt zich verdoofd.

Hoofdstuk 5

De aanklacht duurde één en een halve dag om voorgelezen te moeten worden. Het ging om de ongeveer 60 vrouwen die per dag uitgezocht werden of ze in een munitiefabriek moesten werken of dat ze naar Auschwitz gestuurd moesten worden om te worden vermoord. De kerk is gebombardeerd met alle vrouwen erin, de deuren werden niet opgedaan door de bewakers, inclusief Hanna.

Hoofdstuk 6

Hanna heeft het moeilijk in het proces, ze krijgt veel te verwerken en het werkt niet altijd in haar voordeel. Ze is één keer slim bezig door een vraag te stellen aan de rechter zelf. Wat hij niet aan zag komen. Ze vroeg wat hij gedaan zou hebben als hij in haar schoenen gestaan zou hebben. Ze is eerlijk met het beantwoorden van de vragen die de rechter aan haar stelt.

Hoofdstuk 7

Soms zei Hanna dingen die ze beter niet had kunnen zeggen en die dan dus ook tegen haar gebruikt konden worden. Het ergerde de rechter ook dat ze hem tegensprak. Het bewijs van de overlevenden was erg sterk. De advocaten beweren dat alleen Hanna wist wat er met de mensen gebeurde die ze wegstuurden. Zij dachten dat zij wist dat ze ten dood werden veroordeeld en dat ze de gaskamers in gingen. Hanna liet vaak jonge meisjes naar haar toe komen en dat het geheim was wat er gebeurde. Maar één van de meisjes heeft aan een getuige verteld dat ze Hanna moest voorlezen. Michael denkt dat Hanna het beter voor die meisjes wilde maken.

Hoofdstuk 8

Michael leest het boek van de dochter, een van de getuigen, die in het Engels is geschreven, alleen nog niet is vertaald. Zij omschrijft dezelfde soort verdoving als die van hem. Maar hij vind ook dat het niet lijkt alsof het hun eigen is, omdat de taal vreemd is. De moeder en zij zaten samen in het concentratiekamp Auschwitz. Er staat in het boek dat er een bewaker vergeleken wordt met een merrie. Dus vraagt Michael zich af dat dat de reden is waarom Hanna eerder zo boos reageerde. De vrouwen moesten het kamp uit, naar het westen en ze marcheerden door de kou over sneeuw en ijs. De schrijfster vraagt zichzelf: “Dodenmars?” En antwoord daarop: “Nee, dodendraf, dodengalop.” Velen stierven onderweg, maar toen kwamen ze bij de kerk en zochten daar onderdak. De vrouwen hadden het te laat door dat ze opgesloten werden. De dochter dacht dat ze de vrouwen wel gered hadden kunnen hebben door met z’n allen de deuren open te breken. Door de mensen in het dorp hebben ze het overleefd.

Hoofdstuk 9

De vraag waarom ze de deuren van de kerk niet open hadden gedaan werd gesteld aan de vrouwen. Ze bedachten allemaal iets anders, alleen Hanna was eerlijk tegen de rechter. Ze zei dat ze de deur niet kon openen, omdat er aan hun verteld werd wat er gedaan moest worden. En dat volgde zij op. Als ze de deuren open zou maken, zou er een gigantische onrust komen. Er wordt beweerd dat Hanna een verslag zou hebben geschreven, dit werd door een medeverdachte gezegd, eerst ontkent ze, maar later geeft ze toch toe.

Hoofdstuk 10

Hij verteld dat Hanna analfabeet is en dat ze daarom niet een hogere functie in haar baan wilde hebben, want dan zou ze teksten moeten lezen en zouden mensen erachter komen dat ze niet kan lezen en schrijven.

Hoofdstuk 11

Alle aangeklaagden geven Hanna nu de schuld, maar kunnen niets bewijzen. Hanna doet niet meer haar best op het proces en op de vragen die aan haar gesteld werden, omdat ze moe werd van alle vragen die aan haar gesteld werden. Ze gaf nog maar korte antwoorden. Michael twijfelde of hij de rechter moest vertellen dat Hanna niet kan lezen en schrijven en dat ze het dus niet gedaan kan hebben, omdat ze dan dus ook geen teksten kan ondertekenen of verklaringen kan schrijven. Maar hij wist niet of hij hier goed aan zou doen in het opzicht van Hanna. Hij bespreekt het met zijn vrienden.

Hoofdstuk 12

Michael besluit om het met zijn vader te gaan bespreken, omdat hij veel moet nadenken voor zijn werk en hij misschien weet wat hij moet doen.  Michaels vader verteld hem dat hij niet met de rechter moet praten, maar dat hij zelf naar Hanna toe moet gaan en het aan haar te vragen. Alleen weet hij niet hoe hij dat moet doen.

Hoofdstuk 13

In juni gaat de rechter naar Israël om met de moeder van de dochter te praten. De dochter die het boek heeft geschreven over hun gebeurtenis in de kerk. Met Michael gaat het niet meer zo goed op school, want hij kan zich niet meer goed concentreren op zijn werk door Hanna. Hij beeld zich steeds in hoe Hanna was en hoe ze eruit zou moeten hebben gezien toen ze bij de brandende kerk stond te kijken hoe al die mensen verbrand werden.

Hoofdstuk 14

Michael besluit weg te gaan. Maar omdat hij een visum nodig heeft voor een reis naar Auschwitz en dat duurt hem te lang, dus gaat hij naar een kamp die dichterbij is, genaamd Struthof. Hij praat met de chauffeur en die lijkt erg geschokt te zijn van de oorlog.

Hoofdstuk 15

Hij komt aan in het kamp, maar gaat ook gauw weer weg, hij wilde alleen weten hoe het er zou zijn. Hij gaat het dorp in, maar vind het maar vreemd. Hij vind de huizen, straten en mensen vreemd.

Hoofdstuk 16

Michael luisterde niet naar wat zijn vader hem verteld had, en ging toch naar de rechter toe om hem te vertellen over Hanna, omdat hij niet wil dat het recht niet recht is. Hij wil het beste voor Hanna. De rechter luistert aandachtig naar hem en vertelt hem dat hij nog wel eens langs mag komen als hij dat wil. Ook luisterde Michael naar het verhaal van de rechter.

Hoofdstuk 17

De straf werd uitgesproken, dit betekende dat Hanna levenslang kreeg, maar de andere vrouwen kregen maar een straf voor een paar jaar. Hanna droeg zwarte kleding en een witte bloes, hetzelfde pak als de SS-vrouwen in de oorlog.

Deel 3

Hoofdstuk 1

Michael veranderde veel en negeerde iedereen, hij bracht veel op de universiteit door. Hij ging op zichzelf wonen en huurde een klein kamertje. Ondanks dat hij iedereen negeerde en veel op zichzelf was, ging hij toch mee met zijn vrienden op skivakantie. Hij had weinig kleding aan op de piste, terwijl zijn vrienden warme winterkleding droegen.

Omdat hij nog steeds een verdoofd gevoel had, vond hij het helemaal niet erg dat hij ziek werd doordat hij zulke koude kleding droeg. Hij moest zelfs opgenomen worden in het ziekenhuis, daar dacht hij weer aan Hanna en aan welke verschrikkelijke dingen ze gedaan zou moeten hebben.

Hoofdstuk 2

Michaels is als jurist in opleiding getrouwd met zijn vriendin Gertrud, mede omdat ze zwanger is. Ook zij studeert rechten, net als hijzelf. Ze hebben elkaar ontmoet op de skivakantie. Zij bleef op hem wachten totdat hij uit het ziekenhuis ontslagen werd. Hij heeft haar niets over Hanna verteld. Michael verteld dat Gertrud intelligent, ijverig en loyaal is. Ze wonen samen met hun dochter Julia in een driekamerwoning in een voorstad. Het voelt niet goed voor hem om samen met Gertrud te zijn wanneer hij zijn relatie met Hanna vergelijkt met die van Gertrud. Als Julia vijf is, gaan ze scheiden.

Hoofdstuk 3

Toen hij zijn tweede toets schreef, stierf de leraar. Gertrud gaat naar de begrafenis, maar Michael niet, omdat hij niet zo close was met de leraar en ook houdt hij niet veel van begrafenissen. Hij wilde ook niet gaan omdat hij tentamens had, en ook wilde hij niet aan het proces herinnerd worden. Toch stapte hij in de tram en ging naar de begrafenis toe. Michael wil niet vertellen waarom hij bij elk verhoor is.

Hoofdstuk 4

Michael moest kiezen welk beroep hij wilde doen, maar hij wist niet welke, Gertrud had gekozen voor rechter. Ze is blij dat Michael nu vaker thuis is en met Julia tijd door kan brengen. Hij kreeg een baan aangeboden als rechtsgeschiedenis professor. Michael probeert altijd alles te ontvluchten zei Gertrud toen ze nog samen waren.

Hoofdstuk 5

Hij is met het boek Odyssee begonnen, omdat hij ‘s nachts niet meer kan slapen na de scheiding met Gertrud. Vele nachten kan hij niet veel slapen. Als hij het licht aan heeft een boek pakt, valt hij bijna in slaap, maar als hij dan het licht uitdoet en het boek weglegt, is hij weer klaarwakker. Hij leest hardop, zodat hij het op kan nemen en het naar Hanna kan sturen. Ook leest hij gedichten en zelfgemaakte verhalen voor.

Hoofdstuk 6

Vier jaar later krijgt Michael dan eindelijk bericht van Hanna, met dat ze erg dankbaar is voor de verhalen die hij voor heeft gelezen. Ze vond ze erg mooi. Hanna kan nu eindelijk schrijven en kan dus nu ook bedankjes sturen. Michael schrijft niet terug, maar doet dat met de cassettes.

Hoofdstuk 7

Na 18 jaar gevangen gezeten te hebben, komt Hanna eindelijk vrij. Dit krijgt Michael te horen via de gevangenisdirectrice. De directrice wilde wel helpen om een huisje voor Hanna te vinden, maar ze zei dat dat beter gedaan kon worden door vrienden of familie. Een week later zou Hanna vrij komen, intussen had Michael al een baan en een kamer voor haar gevonden.

Hoofdstuk 8

Michael zoekt Hanna op in de gevangenis, maar ze ziet er nogal teleurgesteld uit om hem te zien. Mede omdat hij zo groot geworden is. Hanna vertelt hem dat ze ‘s nachts niet goed kan slapen, omdat ze lastig gevallen werd door de doden. Hanna is natuurlijk ook ouder geworden, dus haar haar is nu grijs en ze heeft rimpels.

Hoofdstuk 9

Michael moet veel regelen, voor hemzelf, maar ook voor Hanna’s nieuwe huis. Hij maakt namelijk haar hele huis klaar zodat ze er gelijk in kan. Hij moet een lezing houden waar hij veel over strest. Hij laat een tuinman de tuin mooi maken en zelf richt hij het huis verder in. Michael vind dat haar stem nog hetzelfde is, maar weet dat ze natuurlijk ouder is geworden. Ze vraagt of ze samen nog wat gaan doen.

Hoofdstuk 10

De volgende dag, toen Hanna vrij zou komen, had ze zichzelf opgehangen. Michael werd rondgeleid door de gevangenis, waar Hanna de afgelopen 18 jaar had vastgezeten. In haar cel lagen de cassettes. Niet alles lag daar, omdat ze ze aan blinden uitleende. De directrice wist dat Hanna analfabeet was, omdat de cassetterecorder vaak kapot ging door het steeds terug te spoelen om te leren van de verhalen die Michael voorlas. Hierdoor heeft ze lezen kunnen leren. Veel vrouwen hadden respect voor haar, omdat ze zichzelf ook schrijven heeft geleerd. Maar toen ze zichzelf begon te verwaarlozen, raakte dat respect weg bij de vrouwen. Michael heeft nu een belangrijke taak, hij moet namelijk 7000 mark en een theeblik aan de vrouw die de ramp in de kerk heeft overleeft, geven.

Hoofdstuk 11

Op een congres in Boston, ging hij eerder even naar New York om het geld en het blik af te leveren bij de vrouw. Het heeft wel een hele tijd geduurd voordat hij dit heeft gedaan. Maar toen hij eindelijk daar kwam, hebben ze samen het geld geschonken aan een goed doel, namelijk een Stichting voor Joodse Analfabeten. En het theeblik heeft ze zelf gehouden, omdat die van haar in het kamp gestolen was.