Er ist wieder da door Timur Vermes

ER IST WIEDER DA – Timur Vermes

Samenvatting

Het verhaal begint met een Hitler die na 60 jaar weer wakker wordt in een park in het hedendaagse Berlijn. Enigszins versuft na zoveel jaren winterslaap gaat hij op zoek naar de Führerbunker. Als de Führer om zich heen kijkt valt hem het gebrek aan luchtafweergeschutschoten en de overvloed aan grote Volkswagens op. Wanneer hij een paar voetballende jongens op een pleintje de weg vraagt naar de Führerbunker en hij vervolgens volledig zonder respect wordt behandeld, begint het hem langzaamaan te dagen dat er iets mis is. Wanneer Hitler bij een krantenkiosk ziet dat het 2011 is, en niet 1945, wordt het hem te veel en valt hij flauw. De krantenverkoper neemt Hitler onder zijn hoede en veronderstelt dat hij een acteur is, zij het een hele goede. De kioskbeheerder biedt de Führer een slaapplek in zijn kiosk aan en biedt hem ook aan contact op te nemen met vertegenwoordigers van de tv om de Führer weer naar een baan te leiden.

De vertegenwoordigers van de firma Flashlight (Sawatzki en Sensenbrink), een tv-productie bedrijf, zijn meteen overtuigd van de kwaliteiten van de namaak Hitler. Eenmaal aangekomen bij het kantoor van Flashlight weet hij ook de leiding daar te overtuigen. In het hele boek komt Hitler op mensen over als de echte Hitler, zij weten natuurlijk niet dat hij dat ook echt is. Zijn overtuigingskracht, messcherpe analyses, charme en keuze van thema’s plus een feilloze kennis van Hitler en het Derde Rijk zelf laten weinig twijfel over voor de scepticus. Zelfs Hitlers geheelonthouderschap, zijn vegetariërschap en zijn voorkeur voor Spartaans soldatenvoer doen mensen geloven dat deze acteur zijn rol wel heel serieus neemt.  Hitler mag optreden in een talkschow van Ali Wizgür, waarin hij een voor Hitler karakteristieke, vlammende rede geeft en het publiek het gevoel geeft bij de partijdagen in Neurenberg te zijn.

Der Führer komt er natuurlijk gaandeweg achter dat Duitsland niet meer zijn großdeutsches Reich is. Hitler merkt op dat die Merkel het toch verdomd goed voor mekaar heeft dat zij als vrouw en zonder oorlog van Duitsland het machtigste land van Europa heeft gemaakt. Later in het boek merkt hij schamper op dat als hij had geweten dat die Polen zulke goedkope arbeidskrachten waren, hij Polen nooit had hoeven binnen vallen. De opmars van de tv Führer gaat verder. Boulevardkrant Bild voert een ware hetze tegen hem, maar die weet de Führer te pareren door in een vlammende rede te zeggen dat Bild voor hem werkt door hem zo populair te maken en te beweren dat een nieuwe Gleichschaltung van de Duitse media nabij is.

Zelfs de Führer moet met zijn tijd meegaan en hij krijgt dan ook zijn eigen website waarin hij vragen van bewonderaars beantwoordt. Hitler probeert via ‘zijn’ tv zender populariteit onder het volk te verkrijgen om zo weer een gooi naar de macht te doen. Weerstand binnen het bedrijf zelf verandert al snel in bewondering, en in het geval van Sawatzki  haast in verering. Ook gaat Hitler langs bij de vestiging van de NPD, wellicht de partij die het meest bij de NSDAP van weleer in de buurt komt, langs. Vernietigend haalt hij uit naar de alles behalve sterk en Arisch uitziende NPD leden en hij beschuldigt hen dan ook van talloze verloocheningen van de partijbeginselen, waarvan medeleden ‘Kamerad’ i.p.v. ‘Volksgenos(sin)’’ noemen nog de minste is.

Hitlers ster rijst pijlsnel en hij krijgt dan ook zijn eigen dagelijkse talkshow in een nagebouwde Wolfsschanze, Hitlers voormalige bunker in Ostpreußen. Hierin fileert hij het gebrek aan visie van hedendaagse politici en weet hij zich toch op behoorlijke wijze te presenteren als toch niet al te misselijk alternatief.

Helaas lijkt het noodlot toe te slaan wanneer Hitler, die op weg is naar een opera van zijn geliefde Wagner, door twee rechts extremisten in mekaar wordt getimmerd en in het ziekenhuis belandt. Niets blijkt minder waar wanneer de Führer talloze aanbiedingen van partijen, ja zelfs van de SPD, zijn ‘bolsjewistische aartsvijanden’ krijgt om tot hun partij toe te treden. Uiteraard slaat de Führer deze aanbiedingen af, waarvoor hij als reden geeft dat hij beter net zoals in München een klein partijtje om te vormen tot zijn eigen partij en machtsapparaat. Na enkele dagen krijgt hij het aanbod om een nieuw, serieus boek te schrijven. Hitler stemt hier hartstochtelijk mee in en ziet dit, samen met zijn al bestaande internetsite en tv-zender als de springplank naar een nieuwe machtsovername. Zijn slogan luidt: ‘’Es war nicht alles schlecht’’.

Mening

‘’Er ist wieder da’’ is naar mijn mening een dijk van een boek en zonder twijfel een van weinige boeken die mij zowel enorm aan het lachen kreeg als dat het toch voldoende stof geeft tot denken, die ik gelezen heb. Allereerst omdat Vermes Hitler haast beter weer te geven dan menig Hitlerbiograaf als Kershaw of Haffner, wier werken ik ook gelezen heb. Hitler komt simpelweg over als Hitler. Hij is enerzijds een vriendelijke charmeur die goed met kinderen overweg kan en mensen vriendelijk doch dwingend weet te overreden terwijl hij anderzijds het monster van Holocaust is en voor je het weet vervalt in een bombastische en protserige speech waarom je het Duitse ras en voortplantingsvermogen verraadt wanneer je als vrouw zwarte lipstick draagt. Vaak komt de Führer als een megalomane, militaristische schreeuwer (iets wanneer je net zo duidelijk wordt wanneer je Hitlers echte speeches leest op papier) maar Vermes weet een prachtig evenwicht te geven tussen ronduit hilarische scenes die het goed zouden doen in een komedie en kritische inzichten in de huidige maatschappij. Wanneer Hitler bijvoorbeeld een partijlid van die Grünen vraagt wat haar toekomstvisie voor Duitsland en Europa is, en daarop vervolgens geen antwoord weet te geven, fileert Hitler haar. Tegen zijn populistische provocaties kan zij net als menig huidig politicus niet op tegen volksmenners als Wilders, Le Pen en Farage. Wanneer zij dan stamelend uit weet te brengen dat die Grünen streven naar een groen Duitsland dat autarkisch energieonafhankelijk kan worden, zegt Hitler schertsend dat zij qua economische politiek niet zo veel van elkaar verschillen en dat iets dergelijks hem tijdens de oorlog, waarin hij voortduren met brandstoftekorten had te kampen, uitstekend  van pas was gekomen.

Vermes uit ook enige kritiek op het huidige Duitsland wanneer hij der Führer laat opmerkend at Turken in Kreuzberg een heel ander Duits op hun armoedige scholen leren dan de blanke kinderen van de elite op hun kostscholen in Prenzlauer Berg. Ook het feit dat Hitler geen papieren heeft wordt afgedaan als iets irrelevants aangezien illegalen toch alleen maar worden uitgebuit zolang ze maar geld opleveren voor hun baas, net zoals de vrijwel niets verdienende ‘acteur’ Hitler.

Ik vond het soms ronduit bizar maar ook ontwapenend hoe Hitler zich als Führer in het huidige medialandschap staande weet te houden. Met zijn charme en charisma manipuleert hij allen en hij weet zelfs zijn secretaresse, die huilend bij hem zijn ontslag indient omdat de echte Hitler haar oma’s hele familie heeft uitgeroeid en het haar oma zoveel verdriet doet haar kleindochter voor hem te zien werken, te overtuigen voor hem te blijven werken en maar tegen haar oma te liegen over haar werk. Naast scherpe observaties op de Duitse maatschappij, zoals het feit dat mensen het gewoon pikken dat ze met hun gehandicapte kinderen op straat worden gezet met een magere Hart IV uitkering terwijl men in de jaren ’30 nog massaal op straat protesteerde tegen armoede en werkloosheid, is het boek ook gevuld met goede grappen en satire. Een voorbeeld daarvan is dat Sawatzki Hitlers homesite op internet Heimseite wil noemen onder het mom dat de Führer toch geen Fremdworter mag gebruiken, waarop Hitler zegt dat ze tanks toch ook geen bewegendes Kettengeschütze noemen, alleen omdat de Engelsen het uitvonden.

De briljante combinatie van satire, zwarte humor, scherpe analyses en inzichten en een geweldige weergave van de persoon Adolf Hitler maken ‘’Er ist wieder da’’ voor mij een geweldig boek.

Interpretatie

Een boek over een weer tot leven gewekte Führer, die in het boek ook nog eens gigantisch succesvol is en zelfs in het hedendaagse Duitsland, zij het in een fictief hedendaags Duitsland, weer een basis weet te leggen voor electoraal succes, is uiteraard een controversieel boek.  Recensies in bijvoorbeeld de Frankfurter Algemeine deden het boek af als een matig, vooral lollig bedoeld boek zonder literaire meerwaarde. Anderen stellen juist dat het boek laat zien dat men nog altijd moet oppassen voor een nieuwe Hitler. Naar mijn mening laat het boek allereerst zien dat Hitler toch gewoon een figuur is waar je grappen en satires over mag maken. De dagen dat Duitsers liever zwegen over het Derde Rijk lijken voor bij te zijn. Ook in mijn eigen Duitse tak van de familie blijkt dit. Een Duitse oom van mij schaft zelfs boeken over Stalingrad aan, alhoewel hij het toch een moeilijk thema blijft vinden, terwijl andere familieleden openhartig vertellen over hun eigen oorlogsverleden. Toch is ‘’Er ist wieder da’’ niet zomaar een boek dat slechts als functie heeft om het makkelijker te maken over Hitler te praten. Vermes zegt dat veel Duitsers Hitler de schuld van alle wandaden en misdaden van de Tweede Wereldoorlog geven en zeggen dat ze min of meer gehypnotiseerd waren. Mede daarom wil Hitler laten zien hoe een ogenschijnlijke gek of geniale komiek Hitlers kunstje misschien nog wel een keer flikt.

Wat vooral knap is aan ‘’Er ist wieder da’’ is dat Vermes’ Hitler zo echt overkomt. Hij portretteert hem niet als een clown, gek, monster of genie maar wellicht meer als een combinatie van alle. In een interview zegt Vermes dat het niet de bedoeling is dat Hitler een onaantastbaar iets is voor de geschiedenisboeken, maar vooral een figuur moet blijven dat reden tot denken geeft. Zoals hoe een man die ronduit racistische speeches geeft en politici vraagt waarom ze niet Afghanistan annexeren toch zo een razend populaire man kan zijn, en niet alleen als komiek. Zelf zegt Vermes dat Hitler ontmonsterd moet worden en dat we vooral moeten waken voor het feit dat Hitler, zoals hij in dit boek Sawatzki en vele anderen volledig voor zicht wint, met zijn charmes en manipulaties zoveel voor mekaar wist te krijgen, net zoals ‘’Er ist wieder da’’.  Een ding is zeker, en dat is dat we nog lang niet uitgesproken zijn over Hitler; en in Duitsland al helemaal niet.