Beatrijs

Inleiding
Beatrijs is een Handschrift gedateerd uit ongeveer 1347, het is dus Middeleeuwse literatuur uit de eerste periode. Dit verhaal is een klassieke Marialegende, een legende is een verhaal dat een voorbeeld of steun geeft voor het leven, vooral op het gebied van godsdienstige steun. In een legende grijpt vaak een godheid in, in de vorm van een wonder. Marie speelt een zeer grote rol in dit rijmende gedicht van nauwelijks 1000 regels. Het verhaal is origineel geschreven in het Middelnederlands, maar ik heb de vertaalde versie gelezen. Het taal van het Middelnederlands is zonder vertaling eigenlijk niet te lezen.

De titel van het boek, Beatrijs, slaat natuurlijk op de hoofdpersoon: Beatrijs. Maar dit is niet het enige, in het Latijn betekend Beatrijs letterlijk ‘gelukhebber’. En Beatrijs was een ware gelukhebber, daar zal ik later meer over vertellen.


Ik heb dit boek gekozen om als eerste boek te lezen omdat ik graag met de tijd mee leest, dus op chronologische volgorde. Het is een klein boekje, wat me erg bevalt, lezen vind ik erg leuk en doe ik met veel plezier, maar boeken gedateerd uit de Middeleeuwen vind ik niet interessant. Om deze reden viel mijn oog op beatrijs, maar tevens sprak het verhaal mij ook aan, het is echt een happy-ending story. Eigenlijk is het niet nodig om mijn verwachting over het boek en mijn reactie achteraf beiden op te schrijven, want die zijn precies hetzelfde. Ik verwachte dat het verhaal makkelijk te lezen zou zijn, met een moraal er in verwerkt dat erg duidelijk op de voorgrond steekt. Na het lezen van het boek was deze verwachting helemaal voldaan.


Samenvatting
Het boek gaat dus over Beatrijs, een voorbeeldige non die haar taken in het klooster prima vervult. Maar sinds haar jeugd is ze al heftig verliefd op een jongen. Ondanks dat ze non is probeert ze de jongeman toch te spreken te krijgen. Ze maakten een afspraak dat ze elkaar onder een egelantier in de boomgaard zouden ontmoeten, van uit daar zouden ze samen op reis gaan naar een bestaan samen. Op het bewuste moment trok ze haar kloosterkleed uit en legde dit op het altaar van Onze Lieve Vrouwe, ook haar sandalen trok zij uit. De sleutels van de sacristie hing ze bij het Mariabeeld,zodat de kloosterlingen van het ochtendgebed het gemakkelijk terug konden vinden.

Daarna vertrekt ze samen met haar geliefde. Hij komt al zijn beloftes na en geeft hem alles wat hij haar ooit gezegd had te geven, als ze eenmaal in de wereld zouden zijn. Er volgen 7 jaren van voorspoed met twee prachtige kinderen. Maar het geld raakt op en de jongeman verbreekt zijn gezworen belofte haar altijd trouw te blijven. Beatrijs moet noodgedwongen als prostitué aan de slag om haar kinderen te kunnen blijven voeden, deze slechte tijd duurt ook 7 jaar, en dag op dag bid Beatrijs tot Maria. Het berouw wordt zo groot dat ze beslist haar zondige leven op te geven, ze trekt rond met haar kinderen in een bedelend bestaan. Zo al zwervend komt ze terecht in de buurt van haar oudere klooster, Beatrijs en de kinderen kunnen daar onderdak krijgen bij een weduwe. Volgens de weduwe is de kosteres van het klooster nooit vertrokken, sterker nog, ze vervuld nog dagelijks haar plichten. Drie maal krijgt Beatrijs een visioen waarin ze word geboden terug te kleren naar klooster. Dit doet ze, en na veertien jaar is alles nog hetzelfde. Haar kleren liggen er nog, de sleutels hangen nog op dezelfde plek… Beatrijs gelooft dat Maria haar taak voor 14 jaar heeft overgenomen. En zo blijft Beatrijs voor de rest van haar leven in het klooster, de kinderen groeien op bij de weduwe.


Tijd
Het verhaal begint ‘ab ovo’, wat betekend dat het begint in het begin van het gehele verhaal. Het verhaal begint met een korte inleiding over wie Beatrijs is, en maakt daarmee gelijk haar verliefdheid voor de jongeman duidelijk. De rest van het verhaal verloopt in Chronologische volgorde. De verteltijd van het boek is ongeveer een halfuur, het leest erg makkelijk weg. De vertelde tijd neemt echt wat meer tijd in beslag, vanaf de jonge Beatrijs die verliefd is op de jongeman, tot de Beatrijs later die terug keert in het klooster. Ik denk dat dat in totaal zo’n 20 jaar in beslag nam. In het verhaal worden beide de zeven jaren versneld, er worden meer worden ‘verspild’ aan de visioenen die Beatrijs krijgt, en aan Maria.


Ruimte
Het verhaal speelt zich gedeeltelijk in een kleine ruimte af: het klooster. Maar in het stuk waarin Beatrijs het klooster verlaten heeft, voordat zij weer terug keert, is het onduidelijk waar het verhaal zich afspeelt. Naar mijn mening kan het elk land zijn waarin in de Middeleeuwen Mariaverering zo belangrijk was. Het landschap speelt dan ook geen enkele rol in welk onderdeel van het verhaal dan ook, het lijkt me vanzelfsprekend dat het klooster dat wel doet. Over de weersvoorspellingen word ook niets verteld, ik denk dat dit komt omdat in het verhaal het gedeelte waarin ze buiten het klooster is in een relatief korte periode verteld word, waardoor de jaargetijden voorbijvliegen en het dus vanzelfsprekend is dat er meerdere typen weer voorbij komen.


Perspectief
Het verhaal begint vanuit een ik-perspectief, de verteller verteld dat het dichten hem weinig oplevert, en dat hij de adviezen van de mensen opvolgt en Haar goedheid zal laten zien, doormiddel van het weergeven van het door broeder Gijsbrecht aan hem vertelde verhaal over Beatrijs. Vervolgens begint hij met het vertellen over Beatrijs, en zo verloopt de tekst eigenlijk geleidelijk aan van een ik-perspectief naar een auctoriale ik-verteller. Later in het verhaal verteld hij over Beatrijs, zonder het nog duidelijk over zich zelf te hebben. Hij geeft tussen de regels door uitleg in het verhaal waarvan Beatrijs waarschijnlijk op dat moment het weten niet had.



Thematiek
Deze Marialegende bestaat uit 2 thema’s, die vrijwel naadloos op elkaar ingrijpen, het ingrijpen van het hemelse op het aardse bestaan. Dankzij het ingrijpen van de hemel in de vorm van Maria wordt Beatrijs behoed voor een geestelijke ondergang, en zo uit haar zondige leven van armoede en prostitutie gered. En liefde is ook een thema in dit boek, hoewel dat in het eerste gezicht misschien niet zou lijken. Er is de zinnelijke liefde, die Beatrijs het klooster doet verlaten, de moederliefde die haar tot zonde brengt en Beatrijs’ liefde tot God en Maria.

Iets waar ook snel overheen wordt gelezen is de getalsymboliek. zeven is een heilig getal, voor beatrijs zijn er zeven goede jaren, met daarop volgend zeven slechte jaren. Het ‘zeven goede en zeven slechte jaren fenomeen’ is iets wat vaker voorkomt in Bijbelse verhalen. En het getal 2 is een duivelsgetal, de duivel verschijnt dan ook twee keer aan Beatrijs: wanneer zij zwicht voor haar geliefde en wanneer zij twijfelt om haar zonden aan de abt op te biechten. Beatrijs krijgt drie keer ‘s nachts een visioen waarin haar verteld wordt terug te keren naar het klooster. Drie is tevens ook een heilig getal, denk aan de Goddelijke drie-eenheid: de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.


Personage
Beatrijs is van adel en weet dit zelf ook. Ze voelt zich eigenlijk te goed om te gaan bedelen. Deze eigenschap komt in het begin van het boek al naar voren, wanneer Beatrijs met haar minnaar in de tuin heeft afgesproken: “Toen zij zo bij elkaar kwamen, werd ze door schaamte overvallen, omdat ze daar in een onderhemd stond, zonder hoofddoek en schoeisel” Dit waren de kleren van iemand die boete moet doen, gestrafte opstandige edelen moesten op blote voeten en in een hemd om genade vragen bij de heer, en in deze kleren stond Beatrijs dus tegenover haar minnaar. Gelukkig geeft hij haar snel mooie gewaden en goede kleren.

Beatrijs maakt in het boek een grote ontwikkeling door, wat ook niet zo vreemd is aangezien het verhaal zo’n 20 jaar in beslag neemt. In het begin is ze verblind door liefde, dat blijkt uit dit fragment: “ ‘Ach,’ zei ze, ‘ach, allerliefste lieveling, dit doet mij zoveel verdriet. Spreek toch een paar woorden tegen mij om mijn hart wat op te vrolijken. Ik verlang naar je troostende woorden. De pijl van de liefde doorboort mijn hart zodat ik heftige pijnen lijd. Ik kan me nooit meer blij voelen, zolang jij die pijl er niet uit heb getrokken.’ “ Maar aan het eind ziet ze haar eigen zonden in en keert ze terug naar het klooster. Beatrijs is een vrouw die veel voor andere overheeft, dit blijkt uit dit stuk: “’Ik zal noodgedwongen wel buiten de stadspoorten op het open veld mijn lichaam moeten verkopen om geld te verdienen zodat we daarmee eten kunnen kopen. Ik mag in geen geval mijn kinderen aan het lot overlaten.’ Ze gaf zich over aan een zondig leven.” Ze had alles over voor haar kinderen, dat zij genoeg te eten hadden. Ze was ook heel erg trouw, wat haar minnaar helaas niet was, zo bad ze erg vaak tot Maria: “Maar nooit verzuimde ze – of het haar nu te zwaar te moede was of niet – om elke dag weer heel trouw de zeven Maria-gebeden op te zeggen. Die bad zij om Onze Lieve Vrouwe te loven en te eren in de hoop dat Zij haar uit haar zondige ellende zou bevrijden waar ze in totaal veertien jaar mee was belast.”


Mijn mening
Ik vind het een mooi boek, ondanks dat ik ongelovig ben. Ik vind het mooi hoewel beatrijs toch heeft toegegeven aan de verleidingen van de duivel, in de vorm van haar geliefde, kan ze toch terug komen in het klooster. Het boek heeft dus een mooi einde. Aan de ene kant zou je kunnen denken dat je toch het klooster kan verlaten omdat je toch ooit wel weer terug kan komen, dat je zoveel in je leven fout kan doen en dat Maria en toch altijd voor je is. Maar dit is niet waar, dit bewijst Beatrijs door elke dag trouw tot Maria te bidden, ze blijft haar vereren, en dit heeft dus ook echt geholpen. In het volgende stukje verteld de weduwe waar Beatrijs en haar kinderen overnachten over de Maria in de vorm van Beatrijs:

Zij is hier de kosteres geweest gedurende 14 jaar zonder dat men haar al die tijd ooit gemist heeft bij het luiden van de metten, tenzij zij ziek was. Wie over haar slechte praatjes verteld


Tevens vind ik het boek wel lichtelijk saai, omdat het zo voorspelbaar is, alles gebeurt precies hoe je het verwacht. Eigenlijk weet je als je de achterkant van het boek leest al hoe het hele verhaal loopt. Dit vind ik erg jammer, het boek zou interesanter zijn als het tot aan het einde spannen zou zijn.

Ik vind het boek ook erg onrealistisch. Hoe kan het nou dat Maria voor 14 jaar Beatrijs’ taken over heeft genomen? Misschien vind ik dit omdat ik zelf niet gelovig ben, maar ook voor gelovige zal het denk ik onwaarschijnlijk zijn, want Maria moest in die 14 jaar toch ook anderen helpen? Waarom zou ze al die 14 jaar aan juist de non Beatrijs besteden?

“Maria had haar plaats ingenomen alsof Zij de non zelf was. Zo was de zondares bekeerd, dankzij Maria, die wij allen eren, hemelse maagd, die altijd trouw Haar vrienden helpt als deze in nood verkeren.” Hier in dit stukje wordt de goedheid van Maria nog extra benadrukt, maar ik blijf het een wonderlijk verhaal vinden. Maar in boeken en verhalen hoeft niet alles realistisch te zijn, en in dit geval drukt het toch goed de les uit die er achter zit.