The Book Thief door Markus Zusak

Originele titel: The Book Thief
Titel: De Boekendief
Ondertitel: Als de Dood een verhaal vertelt, kun je maar beter luisteren.
Auteur: Markus Zusak
Vertaling door: Annemarie Lodewijk
Aantal bladzijden: 558.
Illustraties: Trudy White
Uitgegeven bij: The house of books, 2007

Samenvatting
Proloog: Een bergketen van puin
De Dood vertelt over zichzelf en zijn werkwijze, hoe hij zielen in zijn armen neemt en naar het hiernamaals transporteert. Wat hij daarbij gebruikt en hoe hij de wereld ziet. Hij introduceert ook het meisje uit zijn verhaal, hoe hij erbij was toen zij en haar moeder tijdens een treinreis haar broertje zagen sterven.

Deel Een: Het Doodgravershandboek

Het verhaal van de boekendief begint als haar broertje in de trein sterft terwijl ze op weg zijn naar hun pleeggezin. Tijdens zijn begrafenis steelt de boekendief haar eerste boek, hoewel ze niet kan lezen: Het Doodgravershandboek. Liesel Meminger, zoals het meisje heet, wordt door haar moeder naar Molching (net buiten München) gebracht waar ze door Hans en Rosa Hubermann wordt geadopteerd. Liesel bouwt een goede band op met haar nieuwe ‘Papa’ die haar troost als ze nachtmerries heeft, accordeon speelt en huisschilder van beroep is. Van haar ‘Mama’ krijgt ze gescheld en taken: regelmatig moet ze mee op wastochten (ophalen en afleveren van was- en strijkgoed). Ze sluit vriendschap met Rudy Steiner, die bovendien verliefd op haar wordt: hij blijft een kus van haar eisen, maar ze geeft nooit toe. Ze hoort het verhaal van zijn jeugdzonde, toen hij zich in 1936 helemaal zwart schminkte en á la Olympisch atleet Jesse Owens een heel eind ging rennen op het sportveld.
Als Liesel op een nacht in mei 1939 in bed plast, vindt Papa haar Doodgravershandboek en besluit hij haar te leren lezen: in de kelder van het huis, met behulp van stukjes schuurpapier. Op school gaat dit lezen echter veel minder goed en wordt ze daarmee gepest, wat tot vechtpartijen leidt.

Deel Twee: Het Schouderophalen
Als het slecht gaat met het washandeltje, stuurt Mama Liesel voortaan alleen op pad om het wasgoed op te halen en af te leveren. Voor een schoolopdracht schrijft Liesel een brief aan haar biologische moeder, die ze naar het adoptiebureau stuurt. Ondanks de bezorgdheid van Papa en Mama en het feit dat ze niets terug krijgt, blijft ze brieven schrijven.
Er worden voorbereidingen getroffen voor het grote feest ter ere van Hitlers verjaardag, in april 1940. Ter ere daarvan komen Papa en Mama’s andere twee kinderen (Trudy en Hans Junior) op visite, maar er ontstaat ruzie over de verschillende meningen over de Nazi’s en Hitler. Hans Junior bekritiseert het feit dat Papa geen lid is van de NSDAP en vertrekt uiteindelijk boos. Later is het feest voor Hitler in volle gang, maar Liesel voelt zich niet op haar gemak. Ze kan alleen maar aan haar echte moeder denken, en aan het woord communist dat ze zo vaak gehoord heeft. Met Papa praat Liesel over haar moeder, of die een communist was. Papa bevestigt haar vermoeden, en bevestigt ook dat haar moeder waarschijnlijk door Hitler is opgepakt.
Terwijl Papa met een vriend praat, slaat de boekendief voor de tweede maal toe: ze steelt een boek dat de brandstapel heeft overleefd, ondanks dat ze weet dat ze wordt gadegeslagen door een gedaante die ze kent.

Deel Drie: Mein Kampf
Liesel onthult op weg naar huis het boek aan Papa. Hij wordt niet boos en belooft haar niets tegen Mama te zeggen, als Liesel zijn geheimen wil bewaren. Niet lang daarna koopt Papa een exemplaar van Hitlers boek Mein Kampf.
Liesel weet dat de burgemeestersvrouw haar heeft gezien toen ze het boek uit het vuur stal. Als ze weer met het wasgoed bij haar langs moet, laat de vrouw haar binnen en toont haar een bibliotheek.
In een kelder zit een man opgesloten. Hij zit op zijn koffer, is ziek en vermoeid. Een andere man geeft hem wat eten en een boek en instructies.

Liesel brengt de zomer van 1940 door met het lezen van Het Schouderophalen (het boek uit het vuur), tijd doorbrengen in de burgemeestersbibliotheek, voetballen met haar jongensvrienden en met een groep (waaronder Rudy) op diefstaltochten gaan bij boerderijen.
Een jongeman, Max Vandenburg, (dezelfde man die in de kelder opgesloten zat) zit in de trein naar München en leest Mein Kampf terwijl hij zich voordoet als Arische Duitser. Niet lang daarna arriveert hij in Molching en vindt hij zijn weg naar het huis van de Hubermanns.

Deel Vier: De Staande Man
De Dood vertelt het verhaal van Hans Hubermann: hoe hij als soldaat in de Eerste Wereldoorlog diende en vriendschap sloot met de joodse Erik Vandenburg. Hans’ hele team sneuvelde bij een actie, terwijl hij brieven moest schrijven. Ook Erik stierf, en toen Hans uit het leger kwam werd hij huisschilder en bovendien anti-Hitler. Hij beloofde Eriks familie hen te helpen, mocht het ooit nodig zijn. Een zekere Walter Kugler sprak hem daar vele jaren later op aan, en zo kwam het dat Max Vandenburg, de zoon van Erik Vandenburg, een afspraak met de Hubermanns maakte om bij hen onder te duiken.
De Dood vertelt ook de geschiedenis van Max, die zonder vader en in armoede opgroeide met een liefde voor vuistgevechten. Hij raakte bevriend met zijn vechtopponent Walter Kugler. Zijn familie werd door de nazi’s opgepakt, maar Max zelf vluchtte en werd geholpen door Walter, tot die naar Polen moest en Max naar de Hubermanns stuurde.
De dag na Max’ aankomst vertelt Papa Liesel in de kelder zijn verhaal, hoe hij Erik Vandenberg ontmoette en hem iets beloofde, en wat de identiteit van Max betekent. Max slaapt drie dagen lang in Liesels kamer, terwijl zij hem nu en dan gadeslaat. Als hij uiteindelijk ontwaakt, verhuist Max naar de kelder en terwijl het leven op normale wijze doorgaat, wordt Liesel na een tijdje nieuwsgierig naar hem. Als het in december koud wordt in de kelder, besluiten Mama en Papa dat Max voortaan alleen overdag in de kelder zal zijn en in de woonkamer zal slapen. Dan gaan Liesel en Max ook samen praten, over Max’ verhaal en hun nachtmerries. Als ze jarig is, kan Max haar geen cadeau geven, maar hij is vastbesloten toch iets voor haar te doen. Liesel mag een tijdje niet in de kelder komen, terwijl Max met krantenpapier en tekeningen zijn verhaal voor haar op papier zet.

Deel Vijf: De Fluiter
Liesel brengt Max elke dag een krant met ongemaakte kruiswoordpuzzel, zit bij hem in de kelder te lezen en vertelt hem over het weer. Intussen krijgt ze van de burgemeestersvrouw steeds De Fluiter opgedrongen om mee te nemen, maar ze wijst het telkens af. Max fantaseert en droomt over een worstelgevecht tussen hem en Hitler. Het hele gezin schildert de pagina’s van Mein Kampf wit, om door Max later opnieuw beschreven te worden.
Liesel en Mama worden door het burgemeestersgezin als wasvrouwen ontslagen en Liesel beschouwt dit als verraad.

Rudy heeft het moeilijk bij de Hitlerjeugd-jongensopleiding, vooral omdat hij afgebeuld wordt door hun leider Franz Dreutscher. Na een gevecht tussen Rudy en Franz wordt hij overgeplaatst naar een andere afdeling.
Als het weer zomer wordt, krijgen Rudy en Liesel de neiging om weer te gaan stelen en sluiten zich daarom aan bij Viktor Clammel, die hen slecht behandelt, uitscheldt en met heel weinig buit naar huis stuurt. Liesel en Rudy gaan samen op pad voor een diefstal. Ze gaan naar het burgemeestershuis, waar Liesel als wraakactie en uit verlangen De Fluiter steelt. Ze kunnen maar net ontsnappen, gelukkig mét het boek.
Liesel vindt in de kelder Max’ schetsen op de gewitte pagina’s van Mein Kampf, zijn gedachten over Hitler en zijn eigen situatie. Ze wordt er bang van.
Als Liesel en Rudy op straat Franz Deutscher dreigen tegen te komen, vluchten ze naar de rivier maar komen daar Viktor Clammel tegen, die het boek De Fluiter van Liesel afpakt en het in de rivier de Amper gooit. Rudy vecht met Viktor en springt vervolgens in het water om het boek eruit te redden, wat hem ook lukt.

Deel Zes: De Dromendrager
In de winter van begin 1942 is het zo koud dat Max ernstig ziek wordt. Hij begint te ijlen en slaapt gedurende een lange periode in Liesels bed, terwijl zij hem dertien cadeaus brengt (voorwerpen die ze op straat vindt) en hem voorleest uit De Fluiter. Het gaat steeds slechter met hem en Papa en Mama worden bang voor wat er zal gebeuren als Max doodgaat. Maar uiteindelijk ontwaakt Max weer en begint langzaam te herstellen.
Naar aanleiding van de vele bombardementen door heel Europa en Duitsland gaat de NSDAP langs de deuren om de kelders te onderzoeken of ze eventueel gebruikt kunnen worden als schuilkelder. Wonder boven wonder weet Max zich te verbergen onder de keldertrap en op die manier niet ontdekt te worden.

Deel Zeven: Het Complete Duden Woordenboek en Thesaurus
Liesel steelt haar volgende boek, Een Lied in de Duisternis, uit de burgemeestersbibliotheek. Niet lang daarna vindt ze samen met Rudy voor het raam van diezelfde bibliotheek een boek, duidelijk gepositioneerd om gestolen te worden. Dat is het Complete Duden Woordenboek en Thesaurus en bovendien zit er een brief in van de burgemeestersvrouw, waarin ze haar excuses aanbiedt en Liesel uitnodigt om weer terug te komen. Ondanks haar goede wil lukt het Liesel niet om de vrouw op te zoeken.
Als er voor het eerst een bomalarm klinkt en alle dorpelingen naar de plaatselijke schuilkelder gaan, moeten Liesel, Papa en Mama Max achterlaten. Alles gaat goed en het blijkt vals alarm te zijn, maar het duurt niet lang voor er opnieuw een alarm klinkt. Ditmaal is het echt, en om haar eigen zenuwen te sussen begint Liesel in de schuilkelder hardop voor te lezen uit De Fluiter, wat ertoe leidt dat alle schuilers gekalmeerd worden. Naar aanleiding daarvan bezoekt Frau Holzapfel (een onaardige vrouw uit het dorp) niet veel later het huis van de Hubermanns en vraagt of Liesel haar voortaan twee keer per week uit De Fluiter wil voorlezen. Liesel stemt in.

Als er een parade van Joden door Molchling marcheert die naar een concentratiekamp worden gebracht, geeft Hans Hubermann een oude zieke Jood een stuk brood, wat hem een fikse afranseling van een nazi oplevert. Niet lang hierna vertrekt Max, en vanaf dat moment is Hans doodsbang dat ze hem zullen komen halen omdat hij een Jodenvriend is. Maar als er nazi’s in de Himmelstraat komen, kloppen ze niet bij de Hubermanns aan – ze gaan naar het gezin Steiner, ze komen voor Rudy.

Deel Acht: De Woordschudder
Naar aanleiding van een lichamelijk onderzoek op school komen de nazi’s bij Rudy thuis om hem te rekruteren voor een militaire opleiding van Hitlers leger. Zijn ouders weigeren echter, waar Rudy erg blij om is. Maar als straf krijgen Hans Hubermann en Alex Steiner (de vader van Rudy) elk een oproep om zich als soldaat te melden. Niet alleen het afscheid, maar ook het gemis is zwaar – evenals het werk dat Hans en Alex moeten doen in gebombardeerde steden. Liesel lijdt zwaar onder het gemis van Max én haar papa maar wordt enigszins opgebeurd door het geïllustreerde verhaal dat Max voor haar heeft achtergelaten.

Deel Negen: De Laatste Menselijke Vreemdeling
Als Liesel haar volgende boek (De laatste menselijke vreemdeling) uit de burgemeestersbibliotheek steelt, ontmoet ze voor het eerst in lange tijd de vrouw van de burgemeester weer en blijkt er nog steeds een klik tussen hen te zijn. Als ze in januari 1943 Frau Holzapfel op een normale dag wil opzoeken, doet een vreemde man open en stuurt haar weg. Later komt hij haar thuis ophalen en stelt zich voor als Michael, Frau Holzapfels zoon die bij Stalingard heeft gevochten. Hij is naar huis gekomen met het bericht dat zijn broer Robert in diezelfde strijd is overleden. Dit heeft een grote impact op Frau Holzapfel, maar Liesel blijft haar voorlezen. ’s Nachts ziet ze hoe Mama Papa’s accordeon vasthoudt en bidt voor zijn gezonde terugkeer. Niet lang daarna gebeurt dat ook, als Papa tijdens een ongeluk gewond raakt terwijl een grote pestkop Reinhold Zucker juist overlijdt. Papa wordt naar huis gestuurd met niets meer dan een kantoorbaan in München. Rudy wordt boos dat Hans wel en zijn vader Alex niet naar huis mag en doet een mislukte poging om hem te zoeken. Begin april is er opnieuw een bombardement en Liesel slaagt er als enige in om de zwaar depressieve Frau Holzapfel mee te krijgen naar de schuilkelder, waar ze opnieuw lang voorleest. Eind april keert Papa terug naar huis.

Deel Tien: De Boekendief
In juli 1943 pleegt Michael Holzapfel geheel onverwachts zelfmoord, uit pure wanhoop en schuldgevoel dat hij wel leeft en zijn broer niet. Niet lang daarna komt de zoveelste Jodenparade door het stadje, en ook deze keer weer gaat Liesel kijken of Max er misschien bij is. Alle voorgaande keren was dat niet het geval, maar nu wel. Hij loopt ertussen, nog steeds hetzelfde. Liesel probeert in de rij te komen en met hen mee te lopen, maar wordt weggesleurd en bovendien afgeranseld door de nazi’s. Dan vertelt ze Rudy ook van Max’ geschiedenis en beseft ze dat ze van hem houdt. Uit frustratie om Max gaat Liesel daarna naar de bibliotheek van de burgemeester en vernielt een willekeurig boek – ze houdt van de woorden, maar haat ze tegelijkertijd om wat ze kunnen aanrichten. Om zich te verontschuldigen laat ze een briefje achter voor de vrouw van de burgemeester, maar enkele dagen later staat zij bij Liesel op de stoep en geeft haar een klein zwart boekje, zonder verhaal. ’s Nachts in de kelder begint Liesel haar eigen verhaal op te schrijven, vanaf het moment van de dood van haar broertje. Ze schrijft en schrijft, urenlang en pagina’s vol. Op een nacht, als heel Molchling slaapt maar Liesel in de kelder zit en haar eigen verhaal terugleest, slaat het noodlot toe. Molchling wordt gebombardeerd, zonder enige waarschuwing. Alleen Liesel overleeft het terwijl verder iedereen in hun slaap sterft. Als Liesel uit de kelder wordt gehaald en al haar dierbaren – Mama, Papa, Rudy, Frau Holzapfel – verminkt en dood op straat ziet liggen en beseft dat ze niemand meer heeft, wordt ze helemaal gek. Ze blijft om Max roepen, probeert van de overledenen afscheid te nemen, kust Rudy en geeft Papa zijn accordeon. Uiteindelijk wordt ze door de nazi’s weggevoerd en vergeet ze het boekje met haar verhaal – dat door de Dood stiekem wordt meegenomen.

Epiloog: De Laatste Kleur
Liesel wordt geadopteerd door de burgemeester en zijn vrouw Ilsa. Alex Steiner krijgt verlof na het bombardement en pakt zijn leven in zijn winkel weer op zo gauw de oorlog voorbij is. In oktober 1946 vinden Liesel en Max elkaar wonder boven wonder weer terug. En de Dood ontmoet Liesel pas weer vele jaren later, als ze in Sydney na een lang leven met een huwelijk, kinderen en kleinkinderen komt te overlijden. Als hij haar naar het hiernamaals brengt, geeft hij haar het zwarte boekje weer terug. De Boekendief. Haar verhaal.

Titelverklaring
De titel De Boekendief kan op twee dingen gebaseerd zijn: op Liesel, de hoofdpersoon omdat zij boeken steelt en het verhaal daar eigenlijk om draait. Anderzijds slaat het ook op het door Liesel geschreven boek dat zij zo titelde en dat eigenlijk niets meer of minder is dan het boek dat wij lezen.


Personages
Hoofdpersoon: Liesel Meminger is een meisje met een grote passie voor boeken. Ze komt uit een arm gezin en vanaf het moment dat haar broertje in de trein sterft, verandert haar leven voorgoed. Ze wordt geadopteerd door Hans en Rosa Hubermann uit het kleine stadje Molchling, maar normaal wordt haar leven niet. Omdat ze geen geld heeft steelt ze boeken, omdat ze van zich af moet bijten vecht ze met jongens en door haar jeugdigheid sluit ze vriendschap met de joodse Max, die bij haar en haar ouders onderduikt. Alles in haar leven slaat terug op haar liefde voor boeken, zelfs de haat/liefdesverhouding met haar vriendje Rudy die smoorverliefd op haar is. Liesel raakt alles kwijt, krijgt een heleboel terug en raakt alles opnieuw kwijt – om het pas veel, veel later weer terug te krijgen. Overal ziet zij een verhaal in, met de pure kracht van de kinderlijke verbeelding.
Bijfiguren: Hans en Rosa Hubermann: Liesels Mama en Papa verschillen als twee druppels water van elkaar en van hun pleegdochter. Papa Hans is huisschilder, lust wel een drankje en kan prachtig accordeon spelen. Mama Rosa is een grote vrouw die op iedereen scheldt, Liesel allerlei klusjes laat doen en eigenlijk maar een heel klein (maar gouden) hart heeft. Vooral met Papa krijgt Liesel een erg goede band als hij haar leert lezen en haar in vertrouwen neemt over van alles en nog wat. Ook Mama sluit zij in haar hart, vooral als ze erachter komt dat de stuurse vrouw veel liefde te geven heeft.
Max Vandenburg: Max is de zoon van Erik Vandenburg, een oude vriend van Papa uit WO I. Max is joods en als de nood aan de man is, duikt hij bij de Hubermanns onder. Liesel en hij zijn allebei gepassioneerd door boeken, wat er ook toe leidt dat ze verhalen voor elkaar schrijven en elkaar met hun fantasie kunnen helpen. Ze worden een beetje elkaars lichtpunt in de duisternis aangezien ze het allebei erg zwaar hebben.
Rudy Steiner: Rudy is Liesels beste vriend en steunt haar door dik en dun. Ze zitten op dezelfde school en hoewel ze in andere dingen geïnteresseerd zijn, begrijpen ze elkaar wel heel goed. Rudy is bovendien verliefd op Liesel en hoewel zij daar eerst niets van wil weten, gaat ze later (als het al te laat is) wel beseffen dat ze van hem houdt. Ze gaan samen op pad om boeken te stelen en Rudy is ook de enige die Liesel echt in vertrouwen durft te nemen en die het in het openbaar voor haar opneemt.

Genre
Oorlogsroman.

Plaats en tijd
Het verhaal speelt zich af in het stadje Molchling, vlakbij München. Het meeste gebeurt in het huis van de Hubermanns, maar ook de bibliotheek van de burgemeester is belangrijk. Af en toe wordt er naar een andere plek geflitst, bijvoorbeeld een oorlogskamp of trein. Het verhaal begint in 1939 vlak voor de Tweede Wereldoorlog uitbreekt en eindigt ongeveer halverwege 1943. Het vertelt dus ongeveer vier jaar, maar er zitten ook veel tijdsprongen en flashbacks in. Dit tijdsverloop is wel heel belangrijk, want het verhaal loopt ongeveer met het verloop van de Tweede Wereldoorlog mee.

Schrijfstijl
De schrijfstijl van de auteur is erg origineel en bijzonder: er worden veel beschrijvingen, flashbacks, tijdsprongen, perspectiefwisselingen en verrassende wendingen gebruikt.


Vertelperspectief
Alwetende verteller, namelijk de Dood.

Thema/motieven
Het thema is lastig te bepalen, maar het gaat vooral over de relatie tussen Joodse en niet-joodse mensen en de schoonheid van het lezen, door de vele verhalen die worden verteld. Ook het onderwerp dood komt er veel in voor.

Beoordeling
Ik vond dit een prachtig boek en heb er enorm van genoten. Het verhaal heeft me helemaal gegrepen en meegesleept, ik dacht tijdens het lezen echt niet meer aan de realiteit of de echte geschiedenis – ik zat er gewoon helemaal in. Ik vind het ook een heel bijzonder verhaal – het thema is natuurlijk niet origineel, maar de verhaalcontext en –omstandigheden zijn dat zeker wel –. Ook de elementaire details die de schrijver invoegt vind ik heel bijzonder: af en toe de verhalen die door personages zijn geschreven (maakt het ook nog realistischer) en de passages uit de boeken die Liesel steelt, of gedachtegangen van de Dood. Het hele concept van de Dood als verteller bezorgde me de kriebels, dit vond ik ook erg mooi en diepzinnig. Nadelen aan het boek waren wel dat het erg gecompliceerd en complex is: er lopen erg veel verhaallijnen en personages door elkaar, dus er gebeurt van alles tegelijk en je moet ook rekening houden met wat er in de voorgeschiedenis gebeurd is. Niet alles is belangrijk, veel dingen zijn overbodig – maar wel alles heeft een speciale bijdrage aan het verhaal. Ik vind de personages enorm goed geschetst: er blijkt duidelijk hoe zij in het leven staan en wat ze met elkaar te maken hebben. Soms vond ik er iets te weinig ontwikkeling in zitten: hoewel eigenlijk alle personages wel een conflict hebben lijken ze daar niet helemaal door beïnvloed te worden. De verhaallijn vond ik erg spannend en meeslepend, heel verrassend ook – ik dacht meerdere malen te weten wat er ging gebeuren, maar daar maakte ik dan toch weer fouten. Wat ik wel jammer vond, is dat aan het einde van het verhaal niet helemaal wordt verteld hoe Liesel in haar verdere leven is – na het verhaal kreeg ik bepaalde ideeën over met wie ze zou trouwen, maar daar wordt niets over verteld.
Als je dit boek wilt lezen, zeg ik absoluut DOEN! Het is ongelooflijk goed geschreven, naar mijn idee echt een literair kunstwerk. Het is wel een dikke pil en ook vrij zwaar, dus je moet er wel het geduld en de interesse voor hebben, maar het is een fantastisch boek.