T. Wieringa, Joe Speedboot achttiende druk, Amsterdam, 1996

Primaire gegevens
Auteur: Tommy Wieringa
Titel: Joe Speedboot
Ondertitel: niet van toepassing
Verschenen in: 2005
Uitgever: De Bezige Bij
Aantal bladzijden: 316
Aantal hoofdstukken: 43, verdeeld over 3 delen


Samenvatting
Fransje Hermans, de ik-figuur van het boek, ligt als het boek begint in een coma. Hij hoort zijn ouders aan zijn ziekbed praten over een nieuwe familie, die Lomark, het dorpje waar Fransje woont, binnengedenderd is: De vader van Joe Speedboot, een jongen die zijn echte naam niet vertelt, rijdt zijn vrachtwagen de gevel van een huis in. Hij is dood, maar zijn zoon zorgt al meteen voor veel onrust in het dorp, omdat hij zelf bommen in elkaar knutselt.

Fransje, die gehandicapt is geworden door, wat later blijkt, een ongeluk met een grasmaaier en alleen nog één arm goed kan bewegen, wil vrienden worden met Joe, maar dat gaat eerst maar moeilijk. Joe trekt veel met Christof op, wiens huis hij binnen is gereden. Een andere jongen, Engel, is naast erg geliefd bij de meisjes, ook bevriend met Joe.


Na de komst van Joe volgen nog twee nieuwkomers, eerst het Zuid-Afrikaanse meisje Picolien Jane (PJ), waar Fransje verliefd op wordt, en daarna de nieuwe man van de moeder van Joe, Mahfouz, een Egyptenaar die al snel de bijnaam Papa Afrika krijgt.

Uiteindelijk raakt Fransje alsnog bevriend met Joe en uiteindelijk besluiten ze met zijn Christof en Engel een vliegtuig te bouwen, omdat de moeder van PJ een nudiste schijnt te zijn. Dit lukt uiteindelijk wel, maar de ontluistering is groot als er niets te zien, er zit schaamhaar voor.

Papa Afrika heeft ondertussen een zeilschip gebouwd maar nadat hij te water is gelaten komt hij niet meer terug. Joe denkt dat hij gewoon in teruggegaan naar Egypte, omdat de moeder van Joe te overheersend was.

Fransje haalt zijn eindexamen, net als Joe, Christof, Engel en PJ, maar in tegenstelling tot hen vertrekt hij niet om te studeren; zijn moeder wil dat hij gaat werken als brikettenperser. Als hij ontdekt dat de briketten helemaal niet verkocht worden maar zijn ouders enkel een tijdverdrijf voor hem bedacht hadden gaat hij in op het voorstel van Joe om armworstelaar te worden. Hier eindigt het eerste deel van het boek, Penseel, en begint het tweede, Zwaard.

Fransje blijkt omdat hij maar met één arm zijn rolstoel vooruit kan bewegen erg sterk in die arm en is daardoor erg succesvol bij armworsteltoernooien. Als Joe en hij naar Rostock willen gaan voor een wedstrijd gaat PJ mee, dit vindt Fransje goed omdat hij verliefd op haar is. Echter, als hij ’s ochtends wakker wordt, ligt Joe bij PJ op de kamer. Fransje is erg boos en jaloers, maar hij besluit te doen of er niets aan de hand is en gewoon naar een volgend toernooi te gaan. Engel is overleden, waardoor ze toch terug naar huis moeten. Hier hoort hij op de radio de ex van PJ, die haar mishandelde, vertellen over zijn roman. Fransje bestelt het boek omdat hij denkt dat het over PJ gaat, wat, als hij het boek leest, ook zo blijkt te zijn. PJ is toch niet het lieve meisje waar iedereen haar voor gehouden heeft; In Zuid-Afrika was ze dik, maar toen ze naar Nederland kwam besloot te af te vallen en nu zoekt ze in zoveel mogelijk mannen bevestiging; in het boek wordt ze “De Hoer van de Eeuw” genoemd.

Joe besluit thuis mee te doen aan de rally Parijs-Dakar met een shovel en hij begint zijn shovel te verbouwen. Hij weigert het boek over PJ te lezen als Fransje het aan hem probeert te geven. Joe neemt PJ gewoon mee naar het volgende toernooi, waar Fransje zijn arm breekt in het gevecht tegen de wereldkampioen. Nu kan Fransje ook niet bewegen en hij moet verzorgd worden door Joe en PJ. Als ze ’s ochtend weg gaan halen ze de paspoorten op en PJ leest daarin de echte naam van Joe: Achiel Stephaan. Ook Fransje moet het van haar lezen. Teruggekomen in Lomark trekt PJ Fransje af, ze blijkt dus echt de “hoer” te zijn die in het boek geschetst werd. Joe weet nergens van en vertrekt met zijn shovel om mee te doen aan de rally. Hij komt elke dag op televisie, maar aan het einde van de tocht verdwijnt hij spoorloos. PJ en Fransje trekken veel met elkaar op en leest ze de dagboeken die Fransje over het hele dorp heeft bijgehouden. Daarin staat ook dat Fransje verliefd op haar is geweest en uiteindelijk belandden ze dan ook met elkaar in bed.

Joe heeft de shovel laten staan bij Papa Afrika, zodat hij daarmee een bedrijf kan beginnen.

Het boek eindigt met een laatste deel “En toen”; PJ en Christof krijgen uiteindelijk een relatie, terwijl Fransje nog steeds regelmatig met haar naar bed gaat gaat. Joe is verdwenen maar duikt op de trouwerij: een vliegtuigje met de tekst “Hoer van de Eeuw” vliegt over. De grote autoweg die Lomark afsnijdt van de rest van de wereld is in gebruik genomen en alles gaat nog steeds zijn gang, zo besluit het boek.



Achtergronden
Tommy Wieringa (Goor, 20 mei 1967) had al drie romans geschreven toen hij doorbrak met Joe Speedboot. De roman verkocht aanvankelijk niet goed, ondanks lovende recensies. Wieringa besloot aan al zijn kennissen te vragen om langs boekhandels te gaan en te vragen om het boek. Mede hierdoor kreeg de verkoop van het boek een grote impuls. Inmiddels is Wieringa een bekende naam in de Nederlandse literatuur geworden.



Titelverklaring
Het boek is vernoemd naar de katalysator van de beweging in het verhaal: Joe Speedboot. Het verhaal gaat eigenlijk over zijn avonturen, waarin de ik-figuur Fransje deelgenoot is.

Bij boeken over avonturen van ondeugende jongens (Kruimeltje, Dik Trom, Pietje Bell) is het gebruikelijk dat de naam van de belhamel ook de naam van het boek is. Hoewel Joe niet de ik-figuur is in het boek, is hij de jongen die alle streken initieert en zorgt voor de avonturen die de groep jongens beleefd.


Motto- en opdrachtverklaring
"Er wordt gezegd dat de samoerai
een tweevoudige Weg heeft,
van het penseel en het zwaard"

Miyamoto Musashi

Fransje is erg beïnvloed door de levenslessen van de samoerai, hij citeert ook vak uit het boek dat hij van Miyamoto Musashi heeft. Het boek is ook opgedeeld in twee delen, Penseel en Zwaard, waar dit motto naar verwijst. Eerst ziet Fransje zichzelf als schrijver en beschrijft hij alles in zijn dagboeken, de weg van het penseel. In het tweede deel is hij armworstelaar, en volgt hij de weg van het zwaard.

De opdracht van het boek is “voor Rutger Boots”, een jongen uit de jeugd van Tommy Wieringa die ook na een ongeluk in een rolstoel terecht kwam. Fransje is op hem gebaseerd.



Motieven
-Beweging en voertuigen: In het verstilde dorpje brengt Joe beweging, een verhaalelement dat gesubstantiveerd door de voertuigen die hij bouwt, het vliegtuig en de shovel. Ook de boot van Papa Afrika staat symbool voor de nieuwe beweging in het dorp.

-Leer van de samoerai: Fransje citeert vaak levenslessen uit het werk van Miyamoto Musashi.

-De haan: Staat symbool voor het dorp Lomark en de bewoners ervan, en daarmee ook symbool voor hun conservatisme en saaiheid.

-E 981: Een snelweg die aangelegd wordt terwijl het verhaal speelt.

-Teleurstelling: Veel dingen in het verhaal blijken toch niet zo mooi als gedacht, bijvoorbeeld het haar dat voor de schaamstreek van PJ’s moeder zit, de briketten die niet verkocht worden en hoe aan het einde van het verhaal toch niets is veranderd.

-Vriendschap en verraad: De vriendschap die er eerst was in het boek is uiteindelijk toch niet zo hecht als PJ de vroegere vrienden tegen elkaar uitspeelt.


Thema’s
“Vooruitgang bestaat niet, alleen beweging” – Joe zegt het zelf al in het verhaal. Hoewel er van alles gebeurd is in het dorp, gaat alles uiteindelijk precies op dezelfde manier verder.

Verwachtingen en desillusie staan centraal in het boek. De jongens die dromen van een ontsnapping uit het dorp en de burgerlijkerheid van hun bestaan, blijken toch niet de helden die ze zichzelf onder leiding van Joe waanden. Joe zelf, de Messias van verhaal, heet eigenlijk Achiel en verdwijnt uiteindelijk uit het dorp. De vrouw in het boek, PJ, is toch niet zo mooi als ze lijkt. Aan het einde van het verhaal zijn het dorp en het leven eigenlijk niets veranderd.

Ook de handicap van Fransje, waardoor hij uiteindelijk armworstelaar kan worden en speelt een belangrijke rol; je zwakte als kracht gebruiken.



Structuur en perspectief
Het verhaal wordt redelijk chronologisch verteld vanuit Fransje Hermans, de gehandicapte ik-figuur in het boek. Het boek is opgedeeld in twee delen, Penseel en Zwaard, met nog een epiloog, “En toen”, die jaren later speelt. Hoewel er van een echt einde geen sprake is, zitten de meeste verhaallijnen weer dicht en blijft de lezer niet met grote vragen achter.

Het eerste deel is Fransje vooral verteller, Joe speelt de hoofdrol, terwijl in het tweede deel het verhaal ook veel gaat over Fransje zelf, terwijl Joe naar Parijs-Dakar vertrekt. Dit is een voorbode voor wat in de epiloog blijkt: Joe is helemaal uit Lomark verdwenen, hij komt alleen nog langs bij de bruiloft van PJ en Christof. Het eerste deel is ook meer beschouwend van toon, het tweede deel gaat meer om de handelingen.

Fransje weet in het boek niet wat er komen gaat, maar vaak wel meer dan je logischerwijs zou verwachten, zoals veel details van wat andere mensen hebben meegemaakt.


Tijd en plaats
Het boek speelt zich af in Lomark, volgens de schrijver: “…een archetypisch dorp met de bekrompenheid, de saamhorigheid en de publieke geheimen die daarbij horen.”. In het dorp zijn er verschillende locaties, bijvoorbeeld de kamer van Fransje, de asfaltfabriek, het café en de rivieroever. Een aantal kleine stukjes van het verhaal spelen zich in Egypte, als Fransje vertelt over hoe de moeder van Joe haar nieuwe man vond en Amsterdam, waar Joe bij PJ op bezoek gaat. Ook speelt het verhaal in de plekken waar Fransje komt om arm te worstelen.

Het speelt zich af van ongeveer 1992, het jaar dat Fransje weer naar school gaat, PJ komt in 1993 bij ze in de derde klas tot en met het jaar na hun eindexamen, ongeveer vier jaar dus. In de epiloog wordt ook nog een stuk jaren later beschreven, als Christof en PJ gaan trouwen. Christof heeft zijn studie dan al afgemaakt en bij de asfaltfabriek gaan werken, het is dus ongeveer vier à zeven jaar na het einde van het verhaal.


Personages
-Fransje Hermans is gehandicapt geraakt doordat hij door een grasmaaier overreden werd. Hij kan niet praten en zit in een rolstoel, die hij met één arm bestuurd. Vanuit zijn rolstoel beschrijft hij het leven in het saaie Lomark. Fransje is erg geïnspireerd door de levensweg van de samoerai en hij kijkt erg op tegen Joe.

-Joe Speedboot heet eigenlijk Achiel Stephaan Ratzinger, maar verandert zijn naam als hij in Lomark komt wonen. Hij is gefascineerd door de natuurwetenschap en experimenteert veel, eerst met het bouwen van bommen, daarna met het vliegtuig en de shovel. Hij wordt beschreven als een held die de wereld gaat veranderen, maar dat is uiteindelijk een valse belofte.

-Picolien Jane (PJ) is in het begin van het verhaal het knappe nieuwe meisje in de klas, ze komt uit Zuid-Afrika, maar de lezer komt er langzaam achter dat ze erg manipulatief is. Haar vriendje, een schrijver, schrijft uiteindelijk een boek over haar waardoor alle stukjes op zijn plaats vallen; vroeger was ze dikkig maar toen ze naar Nederland kwam besloot ze drastisch af te vallen. Ze gaat veel vreemd omdat ze bevestiging zoekt, waardoor uiteindelijk haar bijnaam “Hoer van de Eeuw” wordt.


-Christof en Engel vormen samen met Joe en Fransje het vriendengroepje in een groot deel van het boek, maar als ze afgestudeerd zijn valt dat uit elkaar; Engel, een kunstenaar in de dop, overlijdt, er valt een hond op zijn hoofd, en Christof wordt een burgerlijk type, maar hij is het uiteindelijk wel die met PJ trouwt.