De trein der traagheid door Johan Daisne

Bibliografische gegevens

Schrijver: Johan Daisne

Titel: De trein der traagheid

Uitgever: Manteau

Plaats van uitgave: Antwerpen

Gelezen druk: zeventiende druk

Jaar gelezen druk: 1987

Jaar eerste uitgave: 1950

Aantal bladzijden: 117

Samenvatting

Johan is met de trein op weg naar huis. Hij dommelt even in. Als hij wakker wordt blijkt dat alle treinreizigers slapen. Hij voelt zich beklemt in zijn stoel en hij besluit op zoek te gaan naar niet-slapende mensen. Wanneer hij opstaat stoot hij tegen iedereen aan maar niemand wordt wakker. Als hij door de wagons loopt en blijkt dat alle mensen in de trein slapen vraagt hij zich af of hij niet de verkeerde trein heeft genomen. Opeens ziet hij het brandende puntje van een sigaar en een gestalte. De gestalte is professor Hernhutter. Ze vertellen elkaar dat dit een vreemde gewaarwording is en ze komen erachter dat hun horloges om half zeven stilgevallen zijn. Ze zien dan een jonge jongen hun kant op komen, hij rent heel hard. Zelfs zo hard dat hij hen voorbij gelopen zou zijn als Johan geen brandende sigaret voor zijn voeten had gegooid. De jongen is student en heet Val. Hij gaat naar de machinist om erachter te komen wat er aan de hand is. Als de trein vaart mindert en stopt stappen Johan en de professor uit. De professor denkt dat Val ook uitgestapt is en hij heeft gelijk. De trein rijdt weer verder maar ze stappen niet in. Ze besluiten over de weides te lopen richting de lichtjes. Dit wordt een lange tocht waarbij de tijd stil lijkt te staan. De professor maakt een theorie over de bizarre gebeurtenis waarbij hij drie opmerkelijke dingen aan het licht brengt. Ten eerste zijn ze alledrie in slaap gevallen, ten tweede dachten ze voordat ze in slaap vielen over het leven na. Het derde “toevallige” is dat bij alledrie de tijd om half zeven stilgevallen is. De professor gebruikt in de theorie die hij maakt meccano als voorbeeld van de bouwstenen van het leven. Hij vertelt over de wet der traagheid en psychische reflex en aan de hand van deze twee wetten verklaart hij hun toestand. Hij heeft bedacht dat ze slachtoffers zijn van een treinongeluk maar dat hun hersenen dat nog niet toe willen geven. Val merkt dan op dat ze nu in wezen hun eigen lot zouden kunnen bepalen. Plots zien ze een herberg en ze besluiten er naar binnen te gaan om de honger te stillen. Ze zijn erg verbaasd als blijkt dat niemand hun taal spreekt. Ze eten en drinken wat en Val raakt lichtelijk aangeschoten. Hij laat de mensen een kaarttruc zien en iedereen klapt voor hem. Dan laat de kelner een verbazingwekkende kaarttruc zien en de professor is erg onder de indruk ervan. Val krijgt de hartenvrouw als kaart (die de dood betekent). Hij opent het bal met de meest opmerkelijke juffrouw in de herberg. Als Johan hier een opmerking over maakt tegen de professor blijkt dat ze de vrouw anders zien. Johan beschrijft de vrouw van de professor en de professor beschrijft zijn vrouw. De professor stort helemaal in als Val zegt dat hij ook de vrouw van de professor ziet. Opeens klinkt er een bel van een buurttram en Val voelt zich geroepen om mee te gaan. Hij stapt in en Johan blijft bij de professor die totaal van de aardbodem verdwenen lijkt. Als Johan zich omdraait staat de juffrouw die met Val danste pal voor hem en hij vraagt haar wie ze is. Ze is een zuster en ze vertelt hem dat hij slachtoffer is van een treinongeluk maar dat hij niets mankeert. Als hij rondkijkt merkt hij dat de “herberg” een infirmerie in een hotel is, hij ziet professor Hernhutter in shocktoestand zitten en Val is dood.

Gestructureerd ervaringsverslag

1.1 Biografie van de schrijver

Johan Daisne is het pseudoniem van Herman Thiery. Hij werd op 2 september 1912 geboren in Gent. Van zijn vaderskant was hij afkomstig uit een oud Frans adellijk geslacht uit het departement Aisne, dit verklaard zijn pseudoniem d’Aisne of Daisne. Zijn vader was onderwijzer en stichter van het schoolmuseum in Gent en zijn moeder was lerares aan een meisjesschool en later rijksinspectrice van het onderwijs. Hij had twee broers. Na het lageronderwijs ging hij van 1924 tot 1925 naar het technisch vierdegraadsonderwijs, van 1926 tot 1930 volgde hij de richting Moderne Humaniora aan het Koninklijk Atheneum in Gent. In het laatste voorjaar werd hij echter ziek en moest zijn studie stoppen. Hij ging werken als kantoorbediende maar bereidde zich in die tijd wel voor op het universitair toelatingsexamen. Hij studeerde van 1930 tot 1935 economie aan de Rijksuniversiteit van Gent, omdat hij sympathie toonde voor het communisme en zich interesseerde voor Rusland studeerde hij ook Slavische talen. In 1935 maakte hij deel uit van een wetenschappelijke zending naar de USSR, hij publiceerde hierover een reportage in de socialistische krant ‘Vooruit’ in dit verslag sprak hij zijn sympathie uit voor het Russische volk en hun nieuwe maatschappij .

In 1936 promoveerde hij tot doctor in de handelswetenschappen op een thesis over staatshuishouding. Hij verhuisde naar Schaarbeek en woonde daar tot 1944. In 1936 werd hij parttime leraar Duits aan de Gentse Stedelijke Normaalschool voor Onderwijzeressen, dit bleef hij tot 1961.

In 1939 werd hij echter wel opgeroepen om te vechten in het Belgische leger. Tijdens de veldtocht bij de Duitse inval vocht hij als verbindingsofficier. Na de capitulatie van België vertrok hij nar Carcassonne in Frankrijk.

Op 18 november 1944 trouwde hij met Polly van Dyck en in oktober 1945 verhuisde hij terug naar Gent. Hun eerste kind, Frederique, stierf toen zij slechts 3 maanden oud was in 1946. Dit verlies heeft Johan Daisne veel verlies gedaan. Hij probeerde zijn verdriet te verwerken in verschillende boeken, waaronder de dichtbundel Ikonakind. In 1947 werd zijn zoon Evert geboren, het huwelijk met van Dyck strandde uiteindelijk.

Zijn liefde voor het communisme bekoelde sterk, volgens hem door de ‘dialectische wartaal’ van het Internationaal Vredescongres van Intellectuelen in Wroclaw, Polen in augustus 1948. Hij bestempelde het communisme als dogmatisch en autoritair en brak dan ook met deze ideologie. In zijn boek Van Nitsjevo tot Chorosjo bekritiseert hij het communisme en haar leiders.

Johan Daisne debuteerde in 1935 met Verzen. Hij bleef gedurende zijn loopbaan als auteur ook poëzie schrijven. Hij wordt beschouwd als een van de waardevolste schrijvers in Vlaanderen, samen met Albert Westerlinck, Dietsche Warande en Belfort.

Daisne overleedt op 9 augustus 1978 op 65-jarige leeftijd in Gent. Zijn as werd na de crematie uitgegooid, maar zijn naam staat ook vermeld naast die van zijn vader op diens graf op de Westerbegraafplaats in Gent.

1.2 Bibliografie van de schrijver

In deze bibliografie zijn een hoop werken van Johan Daisne weggelaten, de lijst zou te lang zijn geworden.

• Verzen (1935)

• Ikonakind, opgedragen aan zijn eerste kind Frederique (1946)

• De trein der traagheid (1950)

• Het kruid aan de balk (1953)

• De nacht komt gauw genoeg (1961)

2. Titel

De titel van het boek is De trein der traagheid. Deze titel is op de volgende manier te verklaren. Het treinongeluk waarin de ik persoon, Hernhutter en Val terecht komen gebeurd om half, dit kun je ontdekken aan de hand van het feit dat alle drie de horloges van de hoofdpersonen op dat tijdstip stil staan. Maar volgens de wet der traagheid leven de gedachten van de overlevende slachtoffers nog even voort alsof z nog steeds in de trein zitten. De wet der traagheid houdt in dat een beweging nog voortduurt ook al is de motor afgezet. Het combineren van de wet der traagheid met het woord trein heeft waarschijnlijk geleid tot de titel De trein der traagheid.

3. Motto

4.1 Historische tijd

Het is niet te bepalen wanneer het verhaal zich afspeelt, in ieder geval na de uitvinding van de trein, het horloge en de sigaretten en sigaren.

4.2 Tijdsduur

Het verhaal speelt zich in enkele uren af, dit is niet met alle zekerheid te zeggen omdat de tijd in het verhaal stil staat. Het drietal zit echter een paar uur in de trein, wandelt een paar uur en is twee à drie uur in de herberg. De tijd die buiten de schemerzone verstrijkt zal dus enkele uren tot een dag zijn. Het verhaal is chronologisch vertelt.

Vanaf half 7 staat de tijd voor het drietal stil, dit is het tijdstip waarop de trein botst en vanaf dan bevinden ze zich in de schemerzone tussen leven en dood.

5. Plaats

Het verhaal speelt zich vooral af in de schemerzone tussen leven en dood. Daarnaast speelt het verhaal zich af in de trein en het ziekenhuis. In de schemerzone speelt het verhaal zich af in de trein, op het station, op een weg, tussen de weilanden en in de herberg.

In de trein wordt de grimmige sfeer in de schemerzone geïntroduceerd, wanneer het drietal uit de trein komt, stappen ze de schemer in, hier wordt een mysterieuze sfeer opgewekt. De weg naar de herberg symboliseert de rit met de ambulance en de herberg symboliseert het onbewuste verblijf in het ziekenhuis.

6. Hoofdpersonen

Ik-persoon, mogelijk Johan Daisne zelf

De ik-persoon is in het verhaal leraar van beroep. De ik-persoon is een introvert persoon, hij zegt namelijk niet veel en spreekt ook zijn gedachten niet uit, ook al kloppen die met wat er gebeurd. Naast introvert is de ik-persoon behoedzaam en zorgzaam, hij geeft namelijk veel om Val en ziet hem een beetje als een klein broertje.

Professor Hernhutter

Professor Hernhutter heeft een soort vaderrol in het boek, van de drie hoofdpersonen lijkt hij ook het meest wijs. Hij is erg onderzoekend en wil overal een verklaring voor hebben, hij bedenkt dan ook dat het drietal een treinongeluk heeft gehad en zich in een zone tussen leven en dood bevindt. Hij heeft nog veel verdriet van het verlies van zijn vrouw en als hij met haar geconfronteerd wordt, stort hij dan ook in en raakt in shock.

Val

Val is de jongste van het drietal en heeft de rol van een klein broertje. Hij studeert rechten in Leiden en was onderweg naar zijn ouders. Val is een levensgenieter, dat merk je in de herberg, hij is de eerste die gaat dansen en doet zich flink tegoed aan de drank en de spijzen. Val overlijdt in het treinongeluk.

Juffrouw/zuster

De juffrouw in herberg is in werkelijkheid de zuster in het ziekenhuis. Zij heeft voor iedereen een ander uiterlijk.

Kelner/anesthesist

De kelner in de herberg is in werkelijkheid de anesthesist in het ziekenhuis. Hij schotelt het drietal wijn voor, die wijn kan gezien worden als een slaapopwekkend middel.

De waard/arts

De waard in de herberg is in werkelijkheid de arts in het ziekenhuis.

De gasten/patiënten

De gasten in de herberg zijn in werkelijkheid de patiënten in het ziekenhuis.

7. Perspectief

Het boek is geschreven vanuit een ik-perspectief. Het is een soort navertelling van iemands ervaringen tijdens of na een treinongeluk. Er is wel nog een ander kenmerk aan het perspectief, je krijgt als lezer de verborgen gedachtes van de andere personages niet te weten. Hierdoor ontstaan vragen als: ‘Waarom raakt Professor Hernhutter in shock?’. Je kunt naar de antwoorden op deze vragen wel raden, maar je komt de waarheid niet te weten.

8. Thema

Het thema van het boek is de grens tussen leven en dood en de belevenissen van mensen op deze grens. Motieven in het boek zijn dood, liefde, ongelukken en vriendschap. Dood vanwege de dodelijke slachtoffers van het treinongeluk. Liefde vanwege de liefde tussen Val en de juffrouw. Ongelukken vanwege het treinongeluk. En vriendschap vanwege de vriendschap die ontstaat tussen het drietal.

Daarnaast is ook de wet der traagheid een belangrijk motief in het boek, het hele boek is hier namelijk op gebaseerd.

9. Opbouw en structuur

Het boek telt 117 bladzijdes, die zijn opgedeeld in 33 episodes, dat zijn hoofdstukken zonder naam.

Het boek wordt chronologisch verteld, op enkele terugwijzingen na. Op sommige plaatsen wordt gebruik gemaakt van tijdsverdichting of van tijdssprongen. Het einde van het verhaal is deels gesloten, deels open. Het gesloten gedeelte van het boek is de dood van Val en het overleven van Professor Hernhutter en de ik-persoon. Het open gedeelte is dat je niet weet wat er verder gebeurt met Professor Hernhutter en de ik-persoon.

Er zal best een spanningsboog in het verhaal zitten, en na enige research heb ik die ook gevonden, maar ik kon deze spanningsboog niet echt meevoelen. De spanningsboog bouwt zich op vanaf het moment dat de drie mannen elkaar ontmoeten tot het moment waarop ze wakker worden.

10. Genre

“De trein der traagheid” is een magisch-realistische roman. De schemerzone tussen leven en dood is geen alledaags onderwerp. De wet der traagheid wordt hier op een uiterst grimmige en originele manier uitgelegd. Bovendien is het een mysterieus boek omdat je weet dat er iets niet klopt maar je kunt niet meteen zeggen waarom het niet klopt. Daarnaast is dit wel de meest letterlijke opvatting van magisch realisme: de werkelijkheid boven de echte, eigen werkelijkheid.