Inhoudsopgave


Blz. 3 Samenvatting

Bestaande Samenvatting

Blz. 4 Titelbeschrijving

Motivatie

Personagebeschrijving

Blz. 5 Tijd

Verhaalstructuur

Vertelperspectief

Ruimte

Blz. 6 Thematiek

Motieven

Recensie 1: Honderdduizend lezers vergissen zich niet; Herman Koch, Thomas Vaessens, Renate Dorrestein en de opkomst van het populisme in de literatuur

Blz. 9 Recensie 2: In mijn fantasie sla ik irritante mensen

Blz. 11 Mijn eigen mening

A. Beschrijvingsopdracht


Samenvatting

Het boek gaat over een diner. Deelnemend aan het diner zijn Serge en Babette Lohman en Claire en Paul Lohman. Serge Lohman staat op het punt om de nieuwe minister-president van Nederland te worden, maar zijn zoon en de zoon van zijn broer hebben iets verschrikkelijks gedaan. Ze gaan dineren om dit te bespreken, dat is tenminste de bedoeling. De zoon van Paul, Michel, en de zoon van Serge, Rick, hebben een zwerver vermoord. Per ongeluk. De zwerver lag in een pinhokje en zij wilden pinnen. Ze werden kwaad en gooiden een lege jerrycan in het hokje, deze vatte vlam en zo verbrandde de zwerver. Tijdens het gesprek proberen ze het onderwerp steeds te ontlopen. Tussen het diner door verteld Paul steeds iets over zijn eigen leven dat te maken heeft met het gespreksonderwerp van dat moment. De geadopteerde zoon van Serge en Babette, Beau, heeft de ‘moord’ zien gebeuren en chanteert Rick en Michel ermee. Ze moeten veel geld aan hem geven, dan pas haalt hij alle filmpjes die hij van hen op internet heeft gezet eraf. Aan het einde wil Serge door het incident van Michel en Rick zich terugtrekken uit de campagne, maar Babette, Claire en Paul zijn het daar niet mee eens. Claire heeft bedacht dat als ze Serge zouden verwonden, hij niet de persconferentie zal geven de volgende dag, waarin hij zijn terugtrekking zou aankondigen. Beau verdwijnt op mysterieuze wijze en het gezin van Paul leeft hun leven ‘gewoon’ verder.


Bestaande samenvatting

Paul Lohman is vader van Michel en gelukkig getrouwd met Claire Lohman. Na een carrière als geschiedenis docent op de middelbare school is hij op non-actief gesteld door zijn agressieve uitingen op het werk en in zijn privé leven. Paul is de broer van presidentskandidaat Serge Lohman. Het verhaal begint bij een diner dat Paul en Claire hebben met zijn broer Serge en zijn vrouw Babette in een duur restaurant. Een restaurant waar ‘normale’ mensen volgens Paul niet komen. Tijdens het diner valt het Paul op dat Babette heeft gehuild, ze verbergt haar ogen achter een donkere bril. Het gezelschap gaat gewoon aan tafel zonder iets te laten merken. Al snel lopen de spanningen hoog op. Paul en Claire zijn totaal geen types voor een restaurant als dit. Paul ergert zich dood aan de Gerant van het restaurant. Die, door middel van zijn pink, aanwijst waar alle gerechten wel niet vandaan komen en hoe ze zijn gemaakt. Eerst wordt er gepraat over allerdaagse dingen zoals films, vakanties e.d. Maar als Paul na een bezoek aan het toilet terug komt bij de tafel is het mis gegaan. Babette is in huilen uitgebarst en vlucht naar de tuin. Claire volgt Babette om met haar te praten. Serge en Paul blijven alleen over. Serge schuift de huilbui van Babette op de hormonen. Volgens hem heeft ze er al langere tijd last van. Het wordt Paul wat teveel en hij verdwijnt ook van tafel om te kijken waar Claire en Babette zolang blijven. Eenmaal in de tuin voelt Paul een mobieltje afgaan in zijn zak, het mobieltje van zijn zoon. Die middag had hij stiekem in het mobieltje gekeken op zoek naar een filmpje. Hij neemt op en krijgt zijn eigen zoon aan de lijn die zich afvraagt wat zijn vader met zijn mobieltje doet. Michel wil zijn mobiel wel op komen halen. Hierdoor heeft Paul nog maar even de tijd om het filmpje te zoeken. Hij vindt een filmpje waarin zijn zoon en de zoon van Serge een zwerver mishandelen op het station. Ook luistert hij snel de voicemail af. Op de voicemail staat een bericht van Claire waarin ze zegt dat ze het vanavond moeten doen, en dat papa nergens van wist. Paul weet niet wat hem overkomt, zijn vrouw en zoon houden iets voor hem achter. Na een tijdje komt Michel aan. Op dat moment verteld Paul aan de lezer wat er allemaal is gebeurt. Op weg naar huis van een schoolfeest gingen Michel, Rick en Beau(geadopteerde zoon van Serge en Babette) nog even pinnen. In het pinhokje lag een stinkende zwerver te slapen. De zwerfster begint te schelden en zegt dat ze op moeten rotten. Dat maakt Michel en Rick kwaad, Beau heeft er geen zin in en gaat naar huis. Michel en Rick beginnen dingen van straat te halen en het tegen de zwerver aan te gooien. Ze gooien en bureaulamp en een lege jerrycan. Maar dan gaat het mis… Er komt een aansteker bij en de jerrycan, waarvan de jongens dachten dat hij leeg was, ontploft en de zwerfster is op slag dood. Paul en Claire komen achter dit incident na een uitzending van Opsporing Verzocht. De camera’s in het pinhokje hebben alles opgenomen. Op de beelden is niet te herkennen wie de jongens zijn, maar Paul herkent zijn enige kind meteen. Claire lijkt niets te merken, ten minste zo doet ze. Langzamerhand komt de aap uit de mouw. Michel vertelt dat Beau Michel en Rick chanteert door een filmpje met hun stem op de achtergrond op YouTube te zetten. Als Michel en Rick geld geven aan Beau is er niks aan de hand, maar als ze dat niet doen dan gaat Beau naar de politie. Als Michel is vertrokken, en Claire en Babette zijn teruggekeerd gaan ze terug naar het restaurant en schuiven weer aan bij Serge. Dan begint Serge te vertellen dat hij een plan heeft om de toekomst van zijn zoon te beschermen. Hij wil aftreden als toekomstig president. Volgens hem kan Rick er niet mee leven dat hij de dood van een zwerver op zijn geweten heeft. Babette en Claire verklaren Serge voor gek, Paul kan het allemaal niet zo schelen. Serge verteld dat hij een persconferentie gaat geven in het café waar Paul en Claire altijd komen. Dat maakt Paul wel kwaad. Serge en Claire betalen de rekening en verlaten het restaurant. Claire verteld aan Paul dat ze alles in scène heeft gezet. Het geheimzinnige gedoe van Claire over Michel heeft allemaal een rede. Aan tafel had Claire Michel opgebeld, later verteld ze aan Paul dat dat toneel was en dat ze Michel een alibi wilde geven. Claire vertelt de rest van haar plan aan Paul. Ze wil dat hij zijn eigen broer verwond zodat de persconferentie niet door kan gaan. Paul vindt die geen goed idee. Dan gaat ook Claire van tafel ze gaat alvast richting het café waar Serge de pers toe gaat spreken. Paul blijft achter tot hij sirenes hoort, hij loopt zo normaal mogelijk naar buiten. Meteen heeft hij in de gaten wat er aan de hand is. In zijn plaats heeft Claire zijn broer verwond. Zo kan alsnog de persconferentie niet door gaan. Met een minuscuul knikje gebaart Claire dat Paul snel naar huis moet gaan. Zij eindigt op het politie bureau. Michel en Rick hebben in de tussentijd met Beau afgerekend. Je weet niet precies wat ze hebben gedaan maar Beau leeft niet meer.


Titelbeschrijving

Het boek heet ‘Het Diner’ omdat het boek zich afspeelt tijdens één diner. In dit diner worden van allerlei dingen besproken, van films tot boeken, maar de mensen zijn bijeen gekomen om de moord van hun zonen op een zwerver te bespreken. Tijdens het diner wordt ook vaak teruggeblikt naar het verleden van de verteller.


Motivatie

Het boek is mij aangeraden door meneer de Vries. Ik heb het boek opgezocht in de bibliotheek en ik vond het er meteen aantrekkelijk uitzien. Het verhaal klonk ook erg interessant en realistisch.


B. Verdiepingsopdracht


Personages, hun doelen en hun rollen

Paul Lohman:

Hij is de hoofdpersoon van het verhaal. Vanuit zijn ogen wordt het verhaal verteld. Het is een man die soms wat agressief uit de hoek kan komen, maar wel heel veel van zijn zoon en vrouw houdt. Hij is mysterieus, zo komt in het boek duidelijk naar voren dat hij een ziekte heeft, maar hij wil niet loslaten wat voor ziekte. Daarnaast heeft Paul alles voor zijn zoon over, zelfs als dat ten koste moet gaan van andere. Zijn zoon heet Michel. Paul is een round character, naarmate het verhaal vordert leer je hem steeds beter kennen. Je krijgt meer over hem te weten en over wat er met hem aan de hand is

Claire Lohman:

De vrouw van Paul. En lieve vrouw die alles voor haar man en zoon over heeft. Ze bedoeld alles goed en ze is de moeder van Michel. Claire is ook een round character, ook leer je haar beter kennen in het verhaal. Je krijgt veel te weten over haar goede eigenschappen.

Michel Lohman:

De zoon van Paul en Claire. Het is over het algemeen een dood gewone jongen. Houd van sporten, rookt en drinkt niet. Hij is bevriend met Rick Lohman en Beau Lohman. Hij houdt heel veel van zijn ouders, en heeft veel van zijn vader geërfd, waaronder zijn agressiviteit. Bij Michel twijfelde ik of het een flat of een round character is, je krijgt wel te horen dat hij veel op zijn vader lijkt qua gedrag maar verder blijft hij een beetje op de achtergrond. Het blijft er een beetje bij dat hij bijna in alles op z’n vader lijkt.

Serge Lohman:

De broer van Paul Lohman en tevens presidentskandidaat. Hij is de vader van Rick Lohman, daarnaast heeft hij nog een dochter (zij komt in het boek amper ter sprake) en hij heeft samen met zijn vrouw Babette Lohman een jongen geadopteerd genaamd: Beau. Hij is een aparte man met bepaalde trekjes. Zo houdt hij van lekker eten en van wijn. Misschien is dat meer voor zijn imago dan dat hij er echt van houd. Ook hier twijfelde ik een beetje of het een flat of een round character is. Je krijgt niet heel veel over hem te weten qua gedrag. Je krijgt alleen te weten hoe Paul tegen hem aankijkt. Ik denk dat Serge meer een flat character is.

Babette Lohman:

De vrouw van Serge en daarnaast de komende vrouw van de president van Nederland. Het is een vrouw die voor 100% achter haar man staat en met alles meegaat in wat hij doet. Babette is een flat character. Ze staat voornamelijk in de schaduw van Serge.

Rick Lohman:

De zoon van Babette en Serge en een vriend van Michel. Samen heeft hij met Michel iets op zijn geweten. Het is een kwajongen, er komt in het boek weinig naar voren over zijn karakter e.d. Michel is ook een flat character. Over hem kom je niet veel te weten en je ziet hem ook niet groeien in het boek.

Beau Lohman:

Beau is de geadopteerde zoon van Serge en Babette. Hij is een geniepige jongen die chanteren niet uit de weg gaat, wat hij bij Rick en Michel doet. Hij was bij het incident maar niet medeplichtig, hij deed er niet aan mee. Beau is meer een bijpersoon dan een hoofdpersoon. Ik vind hem ook een flat character omdat je bijna niks over hem te weten krijgt behalve dat hij geadopteerd is en Rick en Michel chanteert.

Tijd

De hoofdlijn van het verhaal speelt zich af in het nu. De verschillende flashback’s gaan terug tot en met de geboorte van Michel. Het verhaal is niet chronologisch, Paul heeft verschillende flashback’s. De vertelde tijd is van Michel’s geboorte tot nu, dat is 15 jaar omdat Michel 15 (bijna 16) is als hij met Rick de zwerver dood. De verteltijd is: 300 bladzijdes.

Verhaalstructuur

De roman heeft een opzet in hoofdstukken die in relatie worden gezet met het opdienen van een vijfgangendiner in een duur restaurant. De delen waarin de roman is verdeeld,verwijzen naar de onderdelen van zo’n diner, nl.:

- Aperitief (ho 1-7)

- Voorgerecht (ho 8-15)

- Hoofdgerecht (ho 16-35)

- Nagerecht (ho 36-39)

- Digestief (ho 40- 45)

Daarna is er een soort epiloog die ook ruim na de dag van het diner wordt verteld. Dit hoofdstuk heet “De fooi.” (ho 46)

Vertelperspectief

De verteller is Paul Lohman die in de ikvorm het verhaal vertelt van een diner met zijn broer Serge Lohman (de gedoodverfde nieuwe minister-president bij de verkiezingen)

Hij is ex-leraar geschiedenis, maar een aantal jaren geleden doorgedraaid tijdens een les, waarna hij zich onder psychiatrische behandeling moest stellen en hij later op non-actief wordt gesteld. Hij vertelt het verhaal in de o.v.t..

In een soort epiloog (Hoofdstuk “De fooi”) vertelt hij dat de verkiezingen op niets zijn uitgelopen. Dan zijn we in de tijd al een paar maanden verder. Maar dan is hij juist een achteraf vertellende “ik”

Ruimte

De hoofdlijn van het verhaal speelt zich af in een chic restaurant. De naam van het restaurant wordt nooit gezegd. In de flashbacks van Paul gaat hij terug naar een paar verschillende plekken. Deze plekken zijn niet heel belangrijk voor het verhaal. Een paar van deze plekken zijn: Het vakantie huis van Serge in Frankrijk, de middelbare school waar hij heeft gewerkt, een hotel in Duitsland en Paul’s eigen woning.

Een andere belangrijke plek voor het verhaal is het pinhokje waar Michel en Rick de zwerfster hebben gedood.

Thematiek

Het thema van het boek is dilemma. Wat moet je doen als je kind iets heel ergs heeft gedaan? Moet je net als Paul je kind beschermen voor wat hij heeft gedaan? Om zo zijn jeugd te redden. Of kun je beter net als Serge gewoon eerlijk en openkaart spelen omdat je kind er anders later trauma’s aan overhoudt? Deze vragen worden op het eind vaak tot discussie gesteld door Paul en Claire.

Motieven

Liefde: tot hoever kan je gaan uit liefde voor je eigen kind?

Familie: de familieband staat ook centraal in het boek. De familie Lohman zorgt goed voor elkaar, dat zie je terug als Michel 5 jaar is en Claire in het ziekenhuis ligt. Serge en Babette willen Michel dan meenemen omdat ze denken dat Paul het niet redt in zijn eentje.

Eten: Het hele boek is een diner. Elk deel van het boek begint weer met een stukje over eten.

Moord: er wordt vaak gesproken over de moord die Michel en Rick hebben gepleegd.

Recensies


Schrijver Herman Koch

Titel Het Diner

Jaar van uitgave 2009

Bron NRC Handelsblad

Publicatiedatum 24-12-2009

Recensent Arjen Fortuin

Recensietitel Honderdduizend lezers vergissen zich niet; Herman Koch, Thomas Vaessens, Renate Dorrestein en de opkomst van het populisme in de literatuur

2009 was een jaar van de rebellie tegen de literaire elite. Het debat in de literatuur was heftiger dan het in jaren was geweest. Het kwam zelfs op televisie. 'De strijd draait om de vraag wat literatuur is, waarom dat zo is en wie dat mag bepalen.'Het literaire jaar 2009 begon op 9 januari. Toen verscheen bij uitgeverij Anthos een roman die al een tijdje met affiches op straat was aangekondigd: Het diner van Herman Koch. De schrijver was 's avonds te gast bij Pauw & Witteman, het boek werd binnen tien dagen enthousiast onthaald in HP/De Tijd, de Volkskrant, Trouw en NRC Handelsblad. Op 14 januari kwam Koch binnen op nummer 11 in de bestsellerlijst van de CPNB, een plaats waar het boek nu ook weer staat. Vreemd eigenlijk, want je zou denken dat iedereen dit succès fou (250 duizend exemplaren) al ver vóór december in de kast had.

Bij Het diner kwamen zo veel succesfactoren samen dat het een complot leek: de televisiefaam van de auteur (Jiskefet), de marketinginspanning van zijn nieuwe uitgever, de enthousiaste recensies, de geringe concurrentie in de 'stille' maand januari, de herkenbare setting van een net te chique restaurant en, bijna vergeten, de roman zelf: grappig, spannend en met morele dilemma's. Toch warende meeste van die factoren al aanwezig in eerdere boeken van Koch, die nog geen tiende van de verkoopcijfers van Het diner haalden.

De sleutel ligt, denk ik, in het restaurant waarin het etentje uit de titel zich afspeelt. De wijze waarop hoofdpersoon Paul Lohman de nep in deze ballentent bespot, is het hoogtepunt van het boek. Bovendien kan de lezer later zelf één en ander controleren in restaurant De Kas in Amsterdam - en ja, alle verhalen zijn waar.

De Kas is méér dan gewoon een chique restaurant met veel flauwekul en kleine porties. Toen het een jaar of tien geleden in de mode raakte, was dat door de nadruk die er werd gelegd op duurzaamheid en natuurlijkheid, om de groenten en kruiden die ter plaatse biologisch worden geteeld. Eten waar je van geniet, maar ook eten waar je je een beter mens van gaat voelen.

Het is, kortom, het restaurant van de elite. Nu ja, van wat in 2009 honend met 'elite' werd aangeduid: hoog opgeleide, welvarende, invloedrijke progressieve Randstadbewoners. Niet voor niets is de politicus in Het diner vergeleken met Wouter Bos - elf maanden na dato denk je trouwens eerder aan Alexander Pechtold. De razernij van Paul Lohman loopt synchroon met de populistische aanvallen op 'de elite' van Wilders en de verschillende verschijningsvormen van het Telegraafconcern (de krant, GeenStijl en de aspirant-omroepen Wakker Nederland en PowNed).

Het diner, winnaar van de NS Publieksprijs, staat niet alleen in de literaire bespotting van die elite. In het met de Gouden Uil bekroonde Alleen maar nette mensen van Robert Vuijsje moet een van de bekendste verschijningsvormen ervan, de intelligentsia uit Amsterdam-Zuid, eraan geloven. De held uit dat verhaal weet niet hoe snel hij het 'commentatorenoverleg' met de vrienden van zijn vader moet inruilen voor de billen en borsten van de Bijlmer. En ook in minder uitbundig verkochte romans als Door mijn schuld (Désanne van Brederode) en Genade (Tina Weemoed) is het leven van de culturele elite niet langer iets om naar te streven, maar juist iets om van weg te rennen. Dat is op zichzelf niet revolutionair: het demasqué van de 21ste-eeuwse intellectueel is drie jaar geleden al indrukwekkend vereeuwigd in Grunbergs Tirza, een boek waarvan dit jaar trouwens ook tienduizenden exemplaren over de toonbank gingen.

Terug aan tafel. Maakt Het diner dus van Herman Koch een literaire Geert Wilders en zijn de kopers van zijn roman potentiële PVV-stemmers? Nee. Niet alleen omdat Koch zelf in interviews juist veel vriendelijke woorden heeft gesproken over de politicus in het boek - de enige die in de roman uiteindelijk de moreel juiste keuze maakt - maar vooral omdat het boek daar te vernuftig voor in elkaar zit. Want de hoofdpersoon mag bepaalde ergernissen met zijn schepper gemeen hebben, zoals die over het restaurant, de schrijver distantieert zich ook van die verteller.

Het nadrukkelijkst doet Koch dat door een patiënt van hem te maken: Paul Lohman lijdt aan een aangeboren afwijking en radicaliseert omdat hij gestopt is met het nemen van zijn pillen. Die literair-technische ingreep kwam hem in deze krant op forse kritiek van Arnold Heumakers te staan. Die meende dat het de lezers daardoor gemakkelijk werd gemaakt om zich van de hoofdpersoon te distantiëren: hij was toch maar een gek.

Voor die kritiek is veel te zeggen, maar ook met zijn afwijking is de verteller van Het diner een fascinerende figuur. Die maakt hem tot een man waaraan weliswaar een schroefje los zit, maar die de dingen juist daardoor scherper formuleert. En bovendien een man die raakt aan bestaand onbehagen: over het morele snobisme in een duur ecologisch restaurant, over het taboe om je aan een zwerver op straat te storen. Paul Lohman is een gek die toch wel een punt heeft.

Dat is precies hoe half Nederland over Geert Wilders denkt en ik denk niet dat dat toeval is. Of preciezer: ik denk dat de reden waarom zoveel mensen in 2009 Het diner hebben gekocht, te maken heeft met het verlangen te luisteren naar mensen als Paul Lohman en Geert Wilders: iemand die het vertrouwde, beschaafde wereldje van 'nette mensen' (om de term van Robert Vuijsje maar even te gebruiken) nu eens de waarheid zegt.

Je daarin onderdompelen kan aantrekkelijk zijn voor de mensen die werkelijk vinden dat de macht van die 'elite' nu eens gebroken moet worden, maar evenzeer voor degenen die helemaal geen verandering op het oog hebben, maar voor wie het lezen van Kochs schimpscheuten een vorm is van milde zelfkastijding.

Je kunt Het diner zo lezen als een roman over populisme en zelfs als een roman die daartegen waarschuwt: aan het slot wordt Serge Lohman, broer van Paul en de 'elitaire' politicus, met geweld uitgeschakeld en lijken de plegers van de voornaamste misdaad in het boek vrijuit te gaan. De verbale afkeer is een voorbode van geweld gebleken.

Zo reflecteert Het diner de aantrekkelijkheid van het ook buiten de literatuur alomtegenwoordige populisme. Dat populisme speelde ook een hoofdrol in het debat over literatuur dat dit jaar heftiger was dan in andere jaren. Het kwam zelfs op televisie.

Tot twee maal toe haalden literaire controverses De Wereld Draait Door. De eerste keer was toen daar gedebatteerd werd over de hierboven al aangehaalde aanmerkingen van Heumakers op Het diner. De criticus werd door presentator Matthijs van Nieuwkerk ontvangen met de mededeling dat hij het feestje van de (toen nog) 100 duizend lezers van die roman dreigde te verpesten. 'Tafelheer' Hugo Borst voegde daar nog aan toe dat de kritiek van de 'doctorandus' Heumakers de verkoop alleen maar zou stimuleren. Koch en Heumakers schijnen het na afloop van de uitzending in de bar nog uitgebreid over het boek gehad te hebben - op tv was dat er amper van gekomen.

De felheid in die uitzending maakte duidelijk dat er een strijd aan de gang is: misschien niet tegen de politieke elite, maar dan toch in elk geval tegen de literaire elite. Een strijd die erom draait dat bestsellerauteurs als Kluun en Saskia Noort er genoeg van hebben dat zij door critici en andere schrijvers in de hoek gezet worden als tweederangsauteurs. In zijn puurste vorm was die machtsstrijd te zien in het ándere literaire debat dat De Wereld Draait Door uitzond: een catfight tussen Connie Palmen en Saskia Noort. Palmen had op het Boekenbal geroepen dat Noort en de haren moesten 'ophoepelen' uit de literatuur. Twee weken later op televisie met haar tegenstander geconfronteerd, had Palmen zichtbaar moeite om argumenten bij haar stelling te vinden. Noort, op haar beurt maakte op geen enkele manier aannemelijk dat haar werk wel tot de literatuur zou behoren. De vijandelijkheden waren er niet minder om, zoals het bij voetbalwedstrijden ook voorkomt dat je zoveel spectaculaire overtredingen ziet dat het je pas na afloop opvalt dat het de hele tijd nul-nul is gebleven.

De strijd draait om de vraag wat literatuur is, waarom dat zo is en wie dat mag bepalen - inderdaad: actuele vragen hoeven geen nieuwe vragen te zijn.

De verschuiving in het antwoord op die vragen is in 2009 te zien in de advertenties waarmee uitgevers hun boeken aanprijzen. Complimenten van critici staan daar nog altijd in, net als verkoopcijfers, maar ook steeds vaker de lovende woorden van bekende Nederlanders, vaak uitgesproken tijdens een interview met de auteur: Matthijs van Nieuwkerk, Paul de Leeuw, Hanneke Groenteman, Mieke van der Weij, Kluun en inmiddels ook Herman Koch zelf zijn gestaag werkende literaire aanprijzingsmachines geworden.

De autoriteitskwestie speelt ook een rol in De revanche van de roman, het boek van hoogleraar Thomas Vaessens over de rol van het engagement in de recente Nederlandse literatuur. Het is, zeker in deze bijlage, uitgebreid besproken en lang niet altijd recht gedaan. Ook niet door de auteur zelf, die in een reeks interviews rondom de verschijning stellig de indruk wekte dat hij actualiteit en moraal in een verhaal belangrijker vond dan klassieke literaire kenmerken als stijl en compositie.

Die suggestie werkte als een rode lap op een stier, waardoor nog maar weinig oog was voor de niet onbelangrijke trend die Vaessens signaleerde: de opkomst van het literaire engagement. Die ontwikkeling maakt, schrijft Vaessens, dat romans niet meer op een klassiek-literaire wijze beoordeeld kunnen worden, dat critici en ook literatuurwetenschappers óók de morele elementen van een roman in hun oordeel moeten betrekken.

Daar heeft hij gelijk in. Vandaar ook dat driekwart van de Nederlandse critici dat al jaren doet: van Heumakers tot Heijne, van Steinz tot Etty en ikzelf - om het tot deze krant te beperken. Het is zo vanzelfsprekend dat het niet eens meer opvalt. Vorige maand stelde Renate Dorrestein dat er nauwelijks gedebatteerd wordt over Nederlandse literatuur (wat eind 2009 toch moeilijk vol te houden is) en dat dat komt doordat de critici de actuele vraagstukken die boeken behandelen over het hoofd zien. Waarna ze een recensie aanhaalde waarin de Vlaamse auteur Elvis Peeters verweten werd dat zijn roman Wij een morele visie ontbeerde. Dat laatste lijkt mij een nogal nadrukkelijke toepassing van andere dan formeel-literaire criteria bij de beoordeling van de roman, maar daar had Dorrestein kennelijk overheen gelezen. In het door haar gewraakte stuk (van Pieter Steinz) gebeurde precies waar Dorrestein om vroeg, alleen zinde de uitkomst haar niet. De recensent vond het boek slecht en vol effectbejag, zij vond het geweldig.

Op vergelijkbare wijze laakte Dorrestein de ontvangst van haar eigen roman is er hoop, die volgens haar positiever had moeten zijn omdat er een belangrijke morele kwestie in aan de orde komt. Ik zou zeggen dat het vooral draait om de vraag of er in een roman ook iets interessants over die belangrijke morele kwestie wordt gezegd.

Dorrestein schrijft: 'Zelf zit ik al meer dan vijfentwintig jaar vrijwel wekelijks oog in oog met een grote groep lezers in een bibliotheek of multifunctioneel buurtcentrum, en het is mijn indruk dat die veel meer in ethische dan in esthetische kwesties zijn geïnteresseerd.' En wie zoveel mensen trekt, zal wel gelijk hebben, luidt de impliciete boodschap - het feestje mag niet verpest worden.

Dit populisme betekent voor critici dat ze niet alleen hun invloed moeten bevechten, maar ook hun recht van spreken. En dat kunnen ze alleen doen door stukken te schrijven waarin duidelijk wordt dat er ook op een andere manier naar een boek gekeken kan worden dan in termen van verkoopcijfers en het belang van de maatschappelijke kwesties die erin aan de orde komen. Door, bijvoorbeeld, te signaleren dat Het diner een betere roman had kunnen zijn, zoals Arnold Heumakers in deze krant deed. Of door te zoeken naar een andere zinvolle manier om het verhaal te lezen, als een boek dat óók over populisme gaat. Gelukkig heeft de criticus daarbij een trouwe medestander: de literatuur zelf. Er zijn altijd boeken die je iets nieuws leren, die je op verschillende manieren kunt lezen en die je op een andere manier naar de wereld laten kijken.

Zoals in 2009 Het diner en tientallen andere boeken - zie http://nrcboeken.nl voor de jaarlijstjes van onze recensenten. Want het grootste misverstand over de literaire kritiek is dat het zou gaan om het afbranden van de boeken die niet goed zijn. Het draait juist allemaal om de zoektocht naar die andere boeken, aan de hand van interpretaties en smaakoordelen, met een blik die probeert verder te reiken dan praktisch nut, het dagelijks leven en het debat van de week. Niet op basis van een handvol formele strikt literaire criteria, maar ook met altijd iets van intuïtie, en met een duidelijk doel voor ogen: er bestaat kunst en die kunst verdient het om benoemd te worden.

Je kunt 'Het diner' lezen als een roman over populisme, maar ook als een die ertegen waarschuwt.

Misverstand; het gaat de literaire kritiek niet om het kraken van de boeken die slecht zijn.


---------------------------------------------------------------


Schrijver Herman Koch

Titel Het Diner

Jaar van uitgave 2009

Bron AD/Algemeen Dagblad

Publicatiedatum 21-12-2009

Recensent Hans van Soest

Recensietitel In mijn fantasie sla ik irritante mensen



Het was dé literaire hit van 2009. Van Het diner van Herman Koch zijn sinds het verschijnen begin dit jaar ruim 300.000 exemplaren verkocht. Nu zoveel mensen het boek gelezen hebben, wordt Koch nog wel eens vreemd nagekeken. Sommigen vereenzelvigen de schrijver met de hoofdpersoon uit het boek, een mopperende ex-leraar die pillen nodig heeft om zijn agressie te onderdrukken. Dat hoort er nu eenmaal bij, vindt hij. Zoals vroeger de bezoekers van de schouwburg de acteur die de slechterik speelde, stonden op te wachten om hem in elkaar te slaan. Mensen kijken mij af en toe aan met zo'n blik van: wat is die Koch eigenlijk voor een type.

Of ze vragen me: die hoofdpersoon is zo raar, hoe kom je daar nou op? Koch lacht. En dan kan ik het niet laten te zeggen: Nou, hij lijkt toch wel iets meer op mij dan je misschien zou denken. Als je hem een psychopaat noemt, kom je ook een beetje aan mij.

Koch speelt graag met het beeld dat anderen van hem hebben. Vanmiddag nog had ik een afspraak met Michiel Romeyn (zijn tegenspeler in Jiskefet, red.) in de kroeg. Dan begroeten we elkaar altijd net iets te hard, zodat anderen het kunnen horen: 'Jezus man, je weet niet wat je hebt aangericht jij. Goh, je hebt ons helemaal gek gekregen!' En dat iedereen dan kijkt en zich afvraagt waar het over gaat. Heerlijk.

Altijd is hij zich bewust van de aandacht van anderen. Niet dat hij het vervelend vindt dat iedereen zich omdraait als hij ergens binnen komt. Je voelt dat mensen kijken. Het wordt een soort tweede natuur. Je bent iets minder vrij. Vanaf het moment dat ik voor het eerst op tv kwam en een beetje bekend werd, dacht ik al als ik bij de tramhalte stond: ik mag er niet chagrijnig bij staan. Dan riep een onbekende tegen me: Kop op Herman! Terwijl ik alleen maar wat in mezelf liep te monkelen, zoals iedereen wel eens doet. Je bent je altijd bewust van wat je uitstraalt. Pas als je thuis zit, daal je in jezelf in.

Het diner gaat over twee broers die met hun vrouw in een restaurant de misdaad van hun zoons bespreken. Ze vragen zich af ze hun kinderen moeten aangeven of niet. Al een paar minuten nadat het idee me was ingevallen, wist ik: dit is zo'n sterk uitgangspunt, dit kan niet meer kapot. Ik zat in 2005 met de kerst in een restaurant in Barcelona, toen ik bedacht iets te gaan doen met een nieuwsgebeurtenis die Spanje toen in de greep hield.

Het ging over jongeren die een zwerfster in het halletje van een pinautomaat in brand hadden gestoken door een brandende sigaret in een plas schoonmaakmiddel te gooien. Het filmpje van de bewakingscamera was keer op keer in het nieuws. Ik dacht: Hoe ga je er als ouder mee om als je je kind op zo'n filmpje herkent? Het werd honderden keren afgespeeld op tv.

Alle ouders zijn wel eens bezorgd dat hun kind ontspoort. Koch denkt dat dat mede het succes verklaart van zijn boek. Iedereen is bang dat zijn of haar kind zich wonderlijk ontwikkelt. Maar het appelleert ook aan een angst bij pubers zelf. Het boek wordt veel gelezen door scholieren. Ook voor hen heeft het iets horror-achtigs: mijn vriendje zou dit ook kunnen zijn.

Het thema over moordende kinderen was het afgelopen jaar angstwekkend actueel. Bij veel mensen liepen de rillingen over de rug toen ze lazen over de verschrikkingen in Urk of over de dove jongen in Apeldoorn die door leeftijdsgenoten werd opgesloten in een container wat tot diens dood leidde. Koch weigert mee te doen aan het gejammer dat het 'helemaal de verkeerde kant op gaat met de jeugd van tegenwoordig'.

De zoons uit het boek doen aan happy slapping: iemand zinloos in elkaar meppen en dat filmen en op internet zetten. Toen ik nog op school zat, had een vriend een 8 mm-camera. Dan filmde hij vanuit zijn kamer hoe ik naar de bloemenstal liep en daar net deed of ik onwel werd. Dan viel ik ineens op de grond en ging daar spastisch liggen doen. Mensen dromden van alle kanten om me heen, ik stond dan weer op en zei: het gaat wel weer. De camera bleef gericht op de gezichten van de omstanders die onthutst achterbleven. Die reacties, grote lol! Zoiets deden we ook in school. Dan liep ik naar mijn leraar, trok mijn mond scheef en zei dan: 'uhuh, ik voel me niet goed' en liet me op de tafel vallen. Mijn vriend filmde dat. Het was geen happy slapping, we deden niemand pijn, maar het was wel dezelfde neiging.

Maar dat was niet gewelddadig.

Ik geloof niet dat de jeugd agressiever is dan vroeger. Ik denk wel dat agressie er tegenwoordig sneller uit komt. Dat mensen sneller naar elkaar roepen dat ze elkaars kop eraf trekken. En het zinloze geweld, het mensen zo maar in elkaar beuken, dat neemt ook wel toe denk ik. Je moet het natuurlijk afkeuren. Maar het is ook gewoon het zoeken naar de kick dat pubers van alle tijden hebben. Het is adrenaline, lol, je denkt nog niet na op die leeftijd. En alles is nu natuurlijk voorhanden via internet. Mijn ouders stuurden mij naar bed als er iets op televisie kwam wat ik niet mocht zien. Als kind had je er dan ook geen toegang toe. Mijn zoon kijkt nu op Youtube naar mannen in Midden-Amerika die elkaar met de blote vuisten helemaal tot pulp beuken.


Mijn eigen mening



A. Het onderwerp

Het onderwerp sprak me heel erg aan. Ik vond het heel interessant om te lezen over de keuzes die Paul en Claire maken, en de keuzes die Serge maakt. Paul en Claire kiezen voor de toekomst van hun kind, terwijl Serge voor het geweten van zijn kind kiest. Het was een heel erg herkenbaar onderwerp. Ik denk niet dat ik weet wat ik zou doen als dit mij overkwam. Ik kan op dit moment geen boeken bedenken met hetzelfde onderwerp.

B. De gebeurtenissen

Er is een heel belangrijke gebeurtenis, de gevoelens zijn een soort gevolg van deze gebeurtenis. Dus de gebeurtenissen en gevoelens zijn even belangrijk. Er kwamen niet heel veel gebeurtenissen voor in het boek, maar de gebeurtenissen die wel voorkwamen waren zijn zo belangrijk dat dat helemaal niet uitmaakt. Ik vond het een best wel erge gebeurtenis, een zwerver doodde is niet de normaalste zaak van de wereld. Maar ik snap ook wel dat Michel en Rick het in het boek niet zo bedoeld hadden. Helaas gebeuren er in het echte leven wel dit soort dingen die wel zo bedoeld zijn.

C. De personen

De personen komen levensecht over, Paul en Claire zijn gewone doornsnee mensen. Serge en Babette proberen dat ook te zijn maar voor hen is dat een stuk lastiger aangezien Serge presidentskandidaat is. Ik kon me heel goed inleven in Paul en Claire, meer dan in Serge en Babette maar dat kan ook komen omdat Paul de ik-persoon is. Ik ben niet heel erg beïnvloed door het gedrag van de personen. Wel weet ik nu dat ik nooit maar dan ook nooit een jerrycan naar een zwerver zal gooien. Niet dat ik dat van plan was maar ik weet nu wat er kan gebeuren als je ondoordachte dingen doet. Ik vond het positief van Claire heel rustig kon reageren in bepaalde situaties, negatief dat Paul soms raar kan reageren. Dat hij eigelijk niet weet wat hij moet zeggen en er dan maar iets uitfloept.

D. De opbouw

Het verhaal was niet heel moeilijk opgebouwd. De hoofdlijn bestaat uit een lang diner. Elke gang heeft dan weer zijn eigen hoofdstukken. Soms was het wel lastig dat Herman hele lange flashback’s beschreef. Zat je net in helemaal in de flashback gaat die weer terug naar het gewone verhaal. Dat wekte soms wat verwarring op. De openplekken die steeds ontstonden waren erg spannend. Dan werd de ene opgelost ontstond er weer een andere. Het einde vond ik erg snel gaan. Dat had misschien nog wel iets beter beschreven kunnen worden. Het boek heeft een open einde want: Je weet niet wat er verder met Claire gebeurt, je weet niet wat er is gebeurt met Beau, je weet alleen dat Serge heel erg daalt in de peilingen en geen minister-president wordt.

E. Het taalgebruik

Het taalgebruik was helemaal niet moeilijk. Het is gewoon normaal Nederlands zonder moeilijke woorden of met heel langdradige zinnen. In het boek komen redelijk veel dialogen voor, dit zijn de gesprekken die Claire, Babette, Serge en Paul voeren tijdens het eten. Er zijn me niet speciaal zinnen bijgebleven.