Het stenen bruidsbed door Harry Mulisch

Samenvatting:
De Amerikaan Norman Corinth is door de communistische partij van Oost-Duitsland uitgenodigd tot deelname aan een tandartsencongres in Dresden, de stad die Corinth als oorlogspiloot 13 jaar eerder in de Tweede Wereldoorlog mede gebombardeerd heeft. Tijdens de aanval schoot een Messer-schmitt zijn vliegtuig neer. Corinth raakte zwaar gewond. Hierdoor is zijn gezicht niet meer gaaf. Corinth is niet alleen uiterlijk geschonden, maar is ook innerlijk een misvormd mens.
Op het vliegveld Tempelhof wordt Corinth afgehaald door Hella Viebahn, die als gids optreedt. Zij blijkt een gescheiden vrouw te zijn. In Dresden bezichtigt Corinth de stad. Bij de rondleiding betreedt hij een historische plaats. Vanaf die heuvel overziet Corinth de vernietiging van Dresden die hij mede veroorzaakt heeft. Het wordt Corinth gauw duidelijk, dat Hella een meer dan gewone belangstelling voor hem koestert. Dan volgt er een homerische zang, die beschrijft hoe Corinth en zijn maten in een bommenwerper boven Dresden vliegen en opgewonden zijn als jongens voor een spelletje.

Corinth maakt voor het begroetingsdiner kennis met de West-Duitse afgevaardigde Schneiderhahn. Deze suggereert dat hij werkzaam is geweest bij het binnenlandse front. Hij doelt hiermee op de concentratiekampen. Hella raakt bij het horen van die mededeling geheel overstuur. Als ze zich daarna enigszins hersteld heeft, dwingt Corinth haar over haar leven te vertellen. Hella heeft veel geleden. Zij heeft ook een kind gehad. Ze vraagt hem op haar beurt zijn geschiedenis te vertellen. Corinth verzwijgt, dat hij Dresden gebombardeerd heeft. Hella koestert geen achterdocht, omdat zij, evenals de inwoners, meent dat de Engelsen de schuldigen waren. Die avond geeft Hella zich aan Norman. Dan volgt er weer een zang, die vertelt over het bombardement zelf, beschreven als een soort lustdaad en over Corinth die onschuldige mensen in de rivier beschiet.
Corinth wil meer weten over Schneiderhahn en vraagt Hella een onderzoek naar hem in te stellen. Het lijkt wel dat Schneiderhahn geen wroeging kent. Schneiderhahn zegt later dat hij niks met de kampen te maken had, maar dit wil Corinth niet geloven.
Schneiderhahn zweert op zijn vrouw en kind dat hij geen moordenaar is. Hella vertelt Corinth na een concert dat Schneiderhahn inderdaad niet betrokken was bij de concentratiekampen.
Nu hij Hella gehad heeft, verliest hij zijn interesse. De volgende dag ontwijkt hij haar zelfs en zoekt contact met een ander meisje. Hella is diep teleurgesteld en probeert hem terug te winnen. Zij biedt zich zelfs opnieuw aan. Hierna volgt er weer een derde zang, die vertelt over Corinth’ s ondergang; hun vliegtuig wordt gebombardeerd en hij moet eruit springen. Corinth verschijnt niet en eenzaam bevredigd Hella zich met behulp van de hoed die Corinth heeft achtergelaten
Dan komt Corinth erachter dat Schneiderhahn gelogen had. Dat hij had gestreden voor een goede zaak. Hij wordt vreselijk kwaad en rijdt midden in de nacht naar Schneiderhahn. Hij slaat Schneiderhahn helemaal in elkaar. Deze roept dat hij niets met de kampen te maken had en Corinth zegt dat hij het daarom juist doet. Als de anderen Schneiderhahn¹s kamer binnendringen vlucht Corinth weg. Hij is helemaal door het dolle heen. Hij gilt van het lachen en de tranen stromen over zijn wangen. Hij rijdt met de auto als een wildeman het puinveld in. Dan steekt hij het wrak in brand en kijkt een poos naar het vuur. Kruipt achter een begroeid heuveltje, zodat hij geen vuur meer kan zien, en kijkt over de afgestorven vlakte.

Klein beetje achtergrond informatie bombardement Dresden:
Dresden, een Duitse stad in Saksen, werd in de nacht van 13 februari en op 14 februari 1945 door de geallieerden gebombardeerd. De beroemde barokstad en oude hoofdstad van het Keurvorstendom Saksen was tot dan slechts enkele keren licht getroffen door de Amerikaanse luchtmacht, maar dit waren enkel secundaire acties. Veel Duitsers gingen ervan uit dat het unieke historische centrum van Dresden niet aangevallen zou worden en vluchtten er dus heen; velen van hen waren afkomstig uit het oosten van Duitsland dat in die periode door de Sovjet-Unie werd veroverd.

Titelverklaring:
Metaforisch gezien is Dresden de bruid die vanuit de hemel wordt benaderd door haar bruidegom: Norman Corinth in zijn bommenwerper. Daarmee wordt ook duidelijk waarom er van een stenen bruidsbed sprake is. De vereniging in liefde, in feite een vernietiging, vindt plaats doordat een stad in puinhopen wordt veranderd. Het vernietigende bombardement herhaalt zich met de kortstondige relatie tussen Hella en Corinth. Hella symboliseert de stad die elf jaar geleden werd vernietigd. Corinth beperkt zich er namelijk niet toe haar voor de bevrediging van zijn lust in bed te krijgen, maar maakt haar ook geestelijk kapot door haar de volgende dag alweer te laten vallen.

Ook is het zo dat Corinth in het boek met Hella naar bed gaat en daarbij zegt hij:

"iedere keer is de eerste." Net als een bruidsbed waar een maagd voor het eerst met haar echtgenoot naar bed gaat. Corinth's gevoel voor Hella gaat snel over en hij laat Hella links liggen, vandaar dat het bruidsbed in steen verandert.

Motto:
In de titel komt de vergelijking oorlog - liefde terug, Dresden is hier dan de bruid en het bombardement is een daad van lust. De vernietigde stad is wat is achtergebleven nadat een nacht lang 'de liefde is bedreven', een stenen bruidsbed.
Er is geen ondertitel.

De motto’s zijn:
'Kom mee, lieve Helena, dan kun je wonderlijke dingen zien van de Trojaanse wagenstrijders en bronsgepantserde Grieken. Zo pas nog raasde de oorlog -bron van tranen - in de vlakte rond en waren zij op dodelijke strijd belast: nu staan zij stil bijeen - de strijd is opgehouden - op hun schild geleund, de lange lansen naast zich in de grond gestoken.'
HOMERUS, Ilias, IIIe Zang

Hoe populair dit ook was, het miste zijn uitwerking omdat het gerucht ging, dat Nero tijdens het branden van de stad in zijn paleis het toneel bestegen en Troje's ondergang bezongen had, de huidige ramp vergelijkend met vernietigingstaferelen uit de voortijd.
TACITUS, Annalen, Boek XV

Hiermee geeft Mulisch het verband tussen Troje en Dresden en Helena en Hella aan. Allen werden toen zij een maal overwonnen waren, vernietigd achtergelaten.

Genre:
Het boek is een psychologische roman met veel eigenschappen van de Griekse tragedie. In de roman komen de gevoelens en gedachten van Corinth tot uiting, de verzen geven ook zijn gedachten gang weer wanneer hij bij Hella is. Hij vergelijkt Hella met Dresden.

De eigenschappen van de Griekse tragedie komen tot uiting in de vorm van het boek. Deze is bijna helemaal volgens de vorm van een Griekse tragedie geschreven.

Thema:
Het thema is 'vrouw-stad'. Hella en Dresden worden voortdurend met elkaar in verband gebracht. Zowel door de verzen die steeds het boek 'onderbreken', als door de verwijzingen naar Helena en Troje. De verzen geven aan op wat voor manier Hella en Dresden met elkaar te maken hebben. Wanneer Corinth naar Hella verlangt, maar nog niet de kans krijg bij haar de nacht door te brengen, wordt dit vergeleken met het verlangen van Corinth om Dresden te bombarderen.
Een ander belangrijk thema is de lust. Corinth begeert zowel Hella als Dresden. Maar wanneer hij ze heeft veroverd, laat hij ze allebei verwoest achter.

Motieven:
- Schuldvraag en de vraag naar verantwoordelijkheid. Deze twee motieven staan wel vaker centraal in het werk van Mulisch. Corinth heeft in het verhaal last van zijn schuldgevoel en denkt dat Schneiderhahn dit ook heeft. Corinth wordt geconfronteerd met zijn oorlogsverleden.
- Seks
- Liefde: de liefdesrelatie staat hier wel gelijk aan verovering.
- Vernietiging: niet alleen die van Hella, maar ook die van Dresden. Op het laatst in het boek verwoest hij ook de auto waar hij in reed en leest daarbij het artikel van Schliemann waarin staat 'vond hij negen Troje's onder elkaar, het derde lieve lezer, gij heb het begrepen, met sporen van brand, gewelddadige verwoesting en de 'Goudschat van Priamus'. Deze heroïsche strijder' Ook in dit artikel komt weer de verwoesting terug, dit keer van Troje.
- Troje: de stad Dresden kan in dit verhaal een beetje gezien worden als Troje.

Alles wat over Dresden gezegd wordt, verwijst naar Troje en andersom.

Tijd en ruimte
Het verhaal speelt zich af in 1956, de tijd na de Tweede Wereldoorlog en tijdens de communistische overheersing in Oost-Europa.
De verhaaltijd van het boek is twee dagen, de dagen dat Corinth in Dresden is. Maar aan het begin van het boek wordt ook nog even gerefereerd aan het moment waarop Corinth de uitnodiging voor het congres krijgt, twee maanden voor de aanvang van het congres.
Het verhaal is chronologisch geschreven, met enkele flashbacks (naar de het moment dat Corinth Dresden bombardeerde) in de vorm van zangen.
Het verhaal speelt zich af in Dresden, een stad in Oost-Duitsland. In de jaren '50 was Duitsland volop bezig met de wederopbouw maar de stad Dresden lag nog voor een groot deel in puin, aangezien het in Oost-Duitsland ligt waar alles nu eenmaal niet zo snel gaat. Het overal aanwezige puin wordt veel vuldig beschreven.
Het hotelletje, het congrescentrum, de auto van Günther en het volks cafeetje vormen de meest voorkomende ruimten waarin het verhaal zich afspeelt.

De personages:
Norman Corinth: is een Amerikaan. Hij was tijdens de 2e wereldoorlog een kanonnier die Dresden mee heeft gebombardeerd en daarna op eigen initiatief de mensen in de Elbe heeft beschoten. Maar hij heeft geen schuldgevoelens Na de oorlog wordt hij tandarts in Baltimore. Zijn Huwelijk is een mislukking, zijn vrouw roept in noodsituaties om haar eerste echtgenoot, 'in het oorlogsjaar 1943 gesneuveld bij het inhalen van een vrachtwagen, op weg naar zijn golfclub'. Hij zei over zijn vrouw: 'Als mijn vrouw begreep, dat zij mij niet begrijpt, zou alles misschien in orde zijn.' Door de vele littekens zijn er van zijn oorspronkelijke trekken niets meer over. Politiek is hij onverschillig. Hij ziet degenen die hij in Dresden ontmoet als tegenstanders die hij moet ontmaskeren en overmeesteren. Hij schermt zijn gevoel af d.m.v. het groene gefluister. Elke keer als het gevoel dreigt door te breken, hoort Corinth het groene gefluister. Hij komt over als een vreemde man.
Hella Viebahn: “ze heeft een sterk gezicht, ze leek 35, maar was vermoedelijk jonger.” Corinth leert haar kennen als hostess op het congres. Ze is getrouwd geweest. Hella is waarschijnlijk afgeleid van Helena, de schone vrouw om wie de Trojaanse oorlog gevoerd is (zij komt ook voor in het motto). Zoals Helena voor de Grieken de personificatie was van Troje, zo is Hella voor Corinth de personificatie van Dresden.

Schneiderhahn: is de West-Duitse collega van Corinth en is dol op fotograferen van ruïnes (hierdoor lijkt het alsof hij van het leed van anderen geniet, maar dit is niet zo). Hij heeft van 1942 tot 1946 een topfunctie gehad in een buitenlandse spionage-organisatie en stond dus aan de goede kant.
Hij is karikatuur van het sterke Duitsland

4.3 Persoonlijke mening
Hoewel ik al eerder Mulisch had gelezen en dus enigszins voorbereid (dacht) te zijn op zijn manier van schrijven, viel dit me toch vies tegen. Mulisch heeft sowieso de neiging zijn verhaal in elkaar te zetten op een manier dat er een hele grote suggestie van samenhang is, een suggestie dat je, als je intellectueel genoeg bent en maar lang genoeg doorspeurt, de Grote Boodschap in het verhaal zich aan je zal openbaren. Dit is in dit boek heel sterk aanwezig en dit geeft mij onder het lezen een soort ‘drive’; je moet de boodschap vatten. Op zich zou het best een positief iets kunnen zijn dat je geïntrigeerd wordt door het boek, maar dit gebeurt hier op zo’n intellectueel hoog niveau, dat dit eigenlijk een onmogelijkheid is en daardoor voelt het bijna als treiterij van de schrijver. Het vervelende is dan dus ook dat ik de grote bodschap ten hoogste voor een klein gedeelte doorzag, had ik het idee, en zeker niet helemaal. Zelfs als ik de recensies lees en de zeer intellectueel verantwoorde uitleg bij de verschillende motieven, heb ik nog geen gevoel van ‘ja, dat is het’.

Dat brengt me naar een verwant onderwerp in zijn boeken, je zou je namelijk kunnen afvragen of het verhaal dan überhaupt wel pakkend was, zelfs als je de dingen ‘begrijpt’. Dat is wel de bedoeling, want Mulisch zet zijn hele boek zeer doordacht, met grote zorgvuldigheid op. Hij componeert het verhaal zo, dat het optimaal naar voren komt. Dit heeft voor/volgens mij het grote nadeel dat er niks spontaans in zit, het is geen ‘flow’, het verhaal is niet iets wat zichzelf ontwikkelt, waardoor het een extra dimensie krijgt, maar het wordt woord voor woord, hoofdstuk voor hoofdstuk gefabriceerd. Omdat het verhaal dus niet op zich staat en de verantwoordelijkheid ten volle bij de schrijver ligt, pretendeert zo’n manier van schrijven heel veel, het heeft zgn. de waarheid in pacht. Als het boek dit waarmaakt vind ik dit helemaal geen probleem, maar ik vind dat dit boek dit maar voor een klein gedeelte doet. Daarom vind ik het boek geen ongekend meesterwerk.

Daartegenover staat voor mij dat het heel gewaagd is een boek te schrijven zoals dit, zonder houvast, met zulke kille wreedheden erin. Het roept heel veel vragen op en als lezer wordt je eigenlijk gedwongen bij jezelf te raden te gaan, je moet diep in jezelf zoeken om een klankbord te vinden voor de gevoelens van de hoofdpersonen en als je die vind, is dat vaak erg beangstigend. Het meest confronterende vond ik nog wel dat wreedheden zoals zoveel begaan werden in WOII en in andere oorlogen, begaan worden door ‘normale’ mensen en dat mensen in zulke omstandigheden klaarblijkelijk kunnen veranderen in wrede, onmenselijke (of juist wel?), wezens. Het boek heeft me in ieder geval zeer aan het denken gezet en dat vind ik een belangrijke kwalificatie voor een ‘goed boek’.