Vriendendienst door Aleid Truijens

Gebruikte editie voor het boekverslag
Gebruikte druk: 1e
Verschijningsdatum eerste druk: november 2007
Aantal bladzijden: 140
Uitgeverij : Cossee te Amsterdam

Beschrijving voorkant
Op de fraai gebonden uitgave staat op de voorkant een afbeelding van een vrouw die een ruimte binnenkijkt. Op de achterzijde is de afbeelding gespiegeld. Een mooi symbolische weergave van het terugkijken in de tijd.

Genre van het boek
Rob Schouten noemt het boek tijdens de presentatie op 21 november 2007 :
Dit is wat je noemt een prosopografische roman, de biografie van een sociale kring, waarin heel wat vijftigers zich zullen herkennen. Maar misschien is het ook wel een boek voor hun kinderen, die nu eindelijk hun ouders in de volle autonome glorie van hun weifelachtige tijdperk bezig kunnen zien. En zelfs sluit ik niet uit dat dit boek in het bijzonder besteed is aan de tachtigjarige ouders van die vijftigers, die hier eindelijk de kans krijgen iets van hun eigen gebroed te begrijpen. Je kunt dus wel zeggen: geschikt voor alle leeftijdscategorieën.

Je kunt de roman natuurlijk ook een psychologische roman noemen over de teloorgang van een generatie vrienden die van jongs af aan met elkaar zijn omgegaan.

De aangeleverde flaptekst
Vijftig, zijn ze. Paula,Vincent,Marc,Reina,Thijs, Froukje en Joris. Ze vormden het hart van de slome, collectief stonede 4-gymnasiumklas van 1972. Zij zouden het leven heel anders aanpakken. Ze zouden nóóit het woord pensioen in de mond nemen, evenmin als de woorden koopsompolis, hypotheek en alimentatie. Ze wisten niet eens het verschil tussen credit en debet. Nog altijd zijn ze vrienden – uit gewoonte, gemakzucht en verknochtheid.
Na tien jaar studiefinanciering te hebben genoten, verlieten ze met of zonder diploma de universiteit. Banen waren er niet, maar dat gaf niks. Ze wilden de wereld mooier maken, maar wel na elf uur ’s ochtends en met wat te drinken erbij. Nageslacht verwekten ze ook, hier en daar. Kinderen met co-ouders, stiefouders, verdwenen of onbekende vaders. Met die kinderen kunnen ze het uitstekend vinden. Dachten ze.
Als twee van de vrienden besluiten dat ze recht hebben op een zorgeloze levensavond op een kale berg,worden de scheuren in de vriendschap zichtbaar. Pijnlijke akkefietjes uit het verleden spelen op. Waarom haalde één van hen, Arend, bij lange na de vijftig niet?

Titelverklaring
Rob Schouten verklaarde bij de presentatie van de roman op 21 november de titel als volgt:
Volgens het woordenboek is vriendendienst een dienst ‘die vrienden elkaar als zodanig bewijzen’ maar dat bedoelt de schrijfster geloof ik niet echt, of in elk geval niet uitsluitend. Dit boek gaat over vriendendienst als cultus, zoals je een kerkdienst hebt en een ordedienst: de dienst der vrienden.

Structuur en/of verhaalopbouw
Er zijn veertien hoofdstukken die vrijwel allemaal chronologisch worden verteld. Een enkele keer blikt de verteller kort terug op het verleden. Centraal in die terugblik staat de zelfmoord van één van hen, Arend. Op de laatste avond in Spanje komt de herinnering aan zijn dood helder boven. De grote vraag daarbij is wie draagt er schuld aan zijn dood?
Er zijn geen delen in de roman, maar er zijn enkele hoofdstukken die in Amsterdam spelen en dan ineens maakt het verhaal een overbrugging van een half jaar wanneer de vriendengroep in Catalonië is aangekomen om Vincent en zijn vrouw te helpen bij de opbouw van zijn gekochte varkensboerderij.

Gebruikt perspectief
Joris is de verteller die het meest op de voorgrond staat in deze roman. Hij is een hij-verteller (personale verteller) die scherp naar zijn vrienden van vroeger kijkt en hij ziet hoe ze hun vroeger aangehangen normen en waarden aan het verliezen zijn.


Tijd van het verhaal
Het is een actueel verhaal. De vrienden hebben in 1974 eindexamen gymnasium gedaan. Je bent dan normaal gesproken 18 jaar. Dat betekent dat ze in 1956 geboren zijn. Vrijwel alle personages worden in de loop van het verhaal 50 jaar. Dat betekent dat het verhaal speelt in 2006 en wel van februari tot aan augustus/september. In het hoogseizoen gaan ze namelijk naar Catalonië om daar Vincent en Paula te helpen bij de opbouw van hun boerderij. Dat doen ze gedurende enkele weken.

Plaats van handeling
Er zijn twee plaatsen van handeling.
De eerste hoofdstukken spelen in Rotterdam, waar Joris bij Vincent en Marthe op bezoek gaat. Hij denkt ook terug aan zijn tijd met Arend en Thijs toen ze nog met zijn drieën samen woonden.
Daarna maakt het verhaal een spong van ongeveer zes maanden. De vriendengroep is in Catalonië neergestreken Dat betekent dat de afhandeling van het verleden in een vreemde omgeving plaatsvindt.

Motto en opdracht
Er is geen motto en geen opdracht.

Samenvatting van de inhoud
Joris, is op bezoek bij zijn vrienden van vroeger Vincent en Paula: ze hebben het plan opgevat om nu al in Spanje te gaan wonen. In Catalonië hebben ze een oude varkensboerderij opgekocht die ze willen gaan opknappen. Joris is enigszins verbijsterd dat ze hun verhalen van vroeger over pensioen ed. al vergeten zijn. Hij fiets een beetje boos door de nacht naar huis. Zijn vrienden hebben wel een beroep op hem gedaan om te komen helpen bij de verbouwing. Joris kan namelijk goed stuken. Hij besluit nog even bij zijn vriendin Marthe langs te komen. Daar kan hij altijd binnen komen vallen. Ook nu weer. Marthe is erg jong vergeleken bij al zijn andere vrienden die hij van de gymnasiumafdeling van het Vossius kent. Ze worden dit jaar allemaal 50. Alleen Marthe is aanmerkelijk jonger namelijk 39 jaar. Ze heeft al een oudere dochter Ditte, die het gevolg was van een vakantieliefde in Griekenland.
Wanneer Joris blijft slapen, wordt hij de volgende ochtend meestal gezien als en soort gelegenheidsvader. Hij blijkt de volgende ochtend een goed minnaar van Marthe te zijn geweest. Wanneer hij weer naar huis fietst, denkt hij na over zijn jeugd toen hij met zijn twee vrienden Thijs en Arend een woning deelde. Ze studeerdenallemaal: Joris deed architectuur: hij is echter nu een soort journalist die over architectuur schrijft: hij levert twee artikels per week en veel meer doet hij niet. Uit zijn herinnering blijkt dat Arend op jonge leeftijd een einde aan zijn leven heeft gemaakt.


De andere vrienden hielden er in de zeventiger jaren een wat lossere moraal op na: ze bekommerden zich niet om geld, pensioen, koopsompolissen ed. In de liefde was het vrijheid blijheid en diverse kinderen zijn daarvan het gevolg. Zo is Vincent die ook met Paula getrouwd is na een slippertje de vader van een kind van Reina. Het vierde hoofdstuk geeft een terugblik op de dood en de begrafenis van Arend. Overdag houdt Joris er een beetje vreemde gewoonte op na: hij bekijkt jonge moeders die met hun kind in de speeltuin zijn en krijgt daar erotische gevoelens bij. Andere vrouwen kunnen hem niet zo boeien. Met Marthe is hij wel goed bevriend.

Een aantal maanden later is de vriendengroep met zijn allen in Catalonië neergestreken om Vincent en Paula te helpen bij de wederopbouw van hun vervallen varkensboerderijtje. De Spaanse buurman Miquel kijkt een beetje vreemd tegen het Hollands gezelschap aan en kan de diverse relaties niet uit elkaar houden. Nou blijkt dat ook lastig, ook voor de lezer.
Zo heeft de dochter van Marthe, Ditte (zelf nog maar 21) een verhouding met Marc die dus al vijftig is en een beetje op zijn tenen moet lopen om de relatie in stand te houden. Maar hij heeft in ieder geval zijn vruchtbaarheid gehouden, want Ditte is in Spanje al enkele maanden zwanger. Maar ook heeft Reina een kind van Vincent die dat heeft verwekt toen het in zijn relatie met Paula enige tijd niet goed ging. Dat moest allemaal kunnen. Marthe heeft haar eerste kind van een Griek (Ditte) maar haar tweede kindje is van Marc. Dat is dus wel een hele bijzondere relatie. Marc is namelijk ook de vader van het kind van Ditte.
Dan gaan ze het werk verdelen en Joris kan zich in het stuukwerk heel goed vinden: hij kan dat goed en zijn gedachten kunnen dan lekker hun gang gaan. Zo denkt hij weer aan de zelfmoord van Arend die hij ongestoord zijn gang heeft laten gaan om steeds meer pillen te verzamelen. Tenslotte had hij een te grote dosis ingenomen. Arend was slechts 28 jaar toen hij stierf. Ook denkt hij soms vooruit over een aantal jaren als ze met pensioen zijn: hoe gaan ze hun oude dag met elkaar doorbrengen?

Op een dag zijn twee kinderen zoek: ze zijn nog maar zestien jaar (Nemo- het kind van Reina en Vincent) en het meisje Rivka (een van de kinderen van Froukje en Thijs) Ze blijven een nacht weg en met hulp van de buurman Miquel wordt de politie gewaarschuwd. Wanneer die eindelijk komt, komen de twee tieners weer boven water. Ze waren verdwaald : er zijn enkele toespelingen op seksgebied. Vooral Paula is boos. Ze geeft Nemo een klap in zijn gezicht en dat vindt Reina weer niet acceptabel. Froukje is wel blij dat Rivka weer terug is. Froukje is een beetje het uitgezakte vrouwenmodel. Thijs gaat regelmatig vreemd en Froukje pikt dit allemaal van hem. Het werk nadert zijn voltooiing: het is helemaal geen vervelende vakantie maar de discussie gaat men toch het liefst uit de weg.

Op één van de laatste dagen maken de vrienden een wandeling. Het gesprek gaat over religie. Joris is wel tot spiritualiteit geneigd. Onderweg blijven ze in een restaurantje wat eten. Joris gaat een dag later met Froukje en Nemo naar een strandje .Op de laatste dag praat Joris met Ditte over de baby. Dan breekt de laatste avond aan . Paula weet een spelletje: ze wil van iedereen weten wat het ergste is wat hij ooit gedaan heeft. Joris brengt dan opnieuw de zelfmoord van Arend ter sprake. Marthe voelt zich daaraan mede schuldig: ze had een relatie met Thijs maar ze was zwanger teruggekeerd uit Griekenland. Er was sprake van een behoorlijk leeftijdsverschil en Marthe had de rest van haar leven gedacht dat Arend om haar zelfmoord had gepleegd. Joris praat het haar uit het hoofd. Later die avond hebben hij en Marthe seks. Hij stelt zich voor hoe hij als opa met de kleine van Marthe zal omgaan. Einde verhaal.

Thema, motieven en interpretatie
De roman gaat over een generatie van vijftigers die in de zeventiger jaren idealistisch was ingesteld als leerlingen van een gymnasium. Ze gebruikten sof drugs en rebelleerden en dachten niet na over later. In de liefde leven ze er op los en het maakte eigenlijk niet uit wie de vader van een kind is. Dat behoorde bij de idealen van de tijd. De drie vrienden Joris , Thijs en Arend woonden bij elkaar maar elkaar aanspreken op hun verantwoordelijkheid deden ze niet. Dat gaf Arend de gelegenheid om zoveel pillen te verzamelen dat hij er van door kon gaan. Er gaan dan een heleboel jaren overeen tot ze 50 jaar oud zijn.
Joris heeft zich niet gesetteld in tegenstelling tot zijn meeste vrienden. Maar Vincent en Paula hebben een moeilijke periode gehad waardoor Reina een kind van Vincent krijgt. Marc gaat het in zijn midlife-jaren helmaal van eieren maken: hij maakt eerst een kind bij Marthe en later bij diens 21-jarige dochter Ditte. Dat maakt de familierelaties wat ondoorzichtig.

Jaren later in Spanje durven de vrienden elkaar toch eigenlijk nog steeds niet de waarheid te zeggen. Dat levert spanningen op wanneer twee kinderen vertrokken zijn: Nemo zowel het kind van Reina als van Vincent en Rivla, het dochtertje van Froukje. Ook Froukje spreekt zich zelden uit tegenover een man die altijd vreemd gaat.
Zo worden ondoorzichtige relaties in stand gehouden en bedekt met de mantel der vriendschap. Het is de vraag of de vrienden daar elkaar een dienst mee bewijzen. Aan het eind komt dan bij Marthe nog een keer de schuldvraag naar boven: is ze schuldig aan de dood van Arend. Sterk punt is wel dat ze met zijn allen naar Spanje zijn gereis om het stel te helpen.

In feite is Joris de enige van de vrienden die min of meer onafhankelijk in gebleven. Hij laat zich geen baan aanleunen die hij niet leuk vindt; hij stort zich niet in een relatie maar kan het vinden met Marthe met wie hij een soort Lat-relatie onderhoudt; hij kan gelukkig zijn in simpel stuukwerk en hij kan illusies koesteren (bijvoorbeeld over een aanstaand opaschap) waar eigenlijk alle anderen gedesillusioneerd zijn. Dat is vind ik ook meteen het thema van de roman: de desillusie van het leven. Mooi en integer door Truijens beschreven. Herkenbaar voor de eigen vrienden van de schrijfster, maar volgens Rob Schouten tijdens de presentatie toch geen sleutelroman.

Mijn mening
Mooi boekje, fraai uitgegeven over een generatie met spijt. Misschien wat minder herkenbaar voor middelbare scholieren of ze moeten hun ouders als voorbeeld nemen. Twee punten op onze lijst.

Recensies
In De Volkskrant van vrijdag 7 december 2007 is Nausicaa Marbe vrij positief over de roman Vriendendienst. Hieronder volgt de hele (maar korte) recensie Aleid Truijens’ sociale komedie Vriendendienst speelt in ons heden, maar ademt tot het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw. In die tijd beleefden haar personages, een linksige vriendenclub die in 1974 collectief eindexamen gymnasium deed aan het Amsterdamse Vossius, hun jeugd en vormde zich hun pragmatisch levensgevoel. Van Gerard Reve en Italo Svevo (Bekentenissen van Zeno) leerden ze dat ironie aanbevelenswaard is en pathetiek te vermijden.
Inmiddels zijn ze de vijftig voorbij en kunnen ze terugkijken op de collateral damage van hun wilde jeugd: de verdwaasde bloemenkinderen die zich in exotische streken lieten bezwangeren door wilden, opdat hun vrucht uiterlijk niet op hún vader zou lijken. ‘Wat een gelul’, oordeelt zo’n kind zonder vader – Zeno heet ie – kernachtig.

Inmiddels hebben twee van deze vijftigers hun schaapjes op het droge en besluiten ze zich in ruraal Catalonië te vestigen. En hups, daar vertrekken ze, al die bewust ongetrouwde stellen met hun kinderen, om te helpen met klussen – de laatste commune op aarde. Op dat moment wordt Vriendendienst Lawrence Kasdans feelgood-rolprent The Big Chill (1983): inmiddels keurig geworden vriendenclub komt bijeen en memoreert de tragische zelfmoord van een van hen.

Wat zij – in Truijens’ roman – destijds aanzagen voor een vriendendienst (slaappillen verstrekken aan een depressieveling) was toch niet zo’n best idee. Hoofdpersoon Joris, een sombere mompelaar die model staat voor de wat fletse generatie ná de babyboomers, belichaamt de levensles in Vriendendienst : laat het verleden rusten, richt je op het heden.

Altijd hield hij ‘de grotemensenwereld op veilige afstand’, maar tegen het slot duikt hij condoomloos in de machtige schede van zijn vriendin – kindje geen bezwaar. Dankzij de onweerstaanbaar sympathieke Joris, die het liefst gallig op de bank zit met slechte dvd’s en een zak paaseitjes, is Vriendendienst een good read. Wat ook helpt is Truijens’ vaardige schrijfstijl; ze maakt vaart, is gericht op de anekdote, dist kwieke oneliners op. En dat met humor.


Over de schrijfster
Aleid Truijens (1955) is redacteur bij de Volkskrant. De afgelopen 25 jaar schreef zij voor verschillende dagbladen en tijdschriften, vooral over literatuur. Zij werkt aan een biografie over de schrijver F.B. Hotz. Geen nacht zonder is haar literaire debuut.


Bibliografie
Geen nacht zonder (2004)
Vriendendienst (2007)