Voorheen mijn moeder door Marina Offermans

Gebruikte editie
Eerste druk: oktober 2007
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 206
Uitgever: Querido te Amsterdam

Gegevens voorkant
Op de voorkant staat een afbeelding van de gezichten van een jonge vrouw en een
Oudere vrouw (rimpels) Ze staan naar elkaar toe gekeerd. Het is een mooie symbolische weergave van de titel van de roman.

Genre
Het is een psychologische roman over een moeder-dochterrelatie die door de dementie van de moeder wordt verstoord.

De flaptekst
Haar vader is al dertig jaar dood als haar moeder begint te dementeren. Josephine hoopt haar een leven in een verpleeghuis te besparen en probeert met haar broers en zussen de dagelijkse zorg op zich te nemen. Terwijl haar moeder steeds verder wegglijdt in de schemer van haar geest, een proces dat Josephine niet alleen met mededogen maar soms ook met redeloze ergernis vervult, verandert de band tussen de twee vrouwen drastisch en voorgoed.
In haar debuut, vol tragikomische en aangrijpende dialogen, maakt Marina Offermans ons deelgenoot van een kantelende moeder-dochterrelatie. Voorheen mijn moeder is niet alleen een nuchtere en herkenbare roman over dementie, maar beschrijft ook de zoektocht van een dochter naar wat haar met haar moeder verbindt.

Motto en opdracht
Er is geen motto. Wel een opdracht: Voor Merel.


Structuur en verhaalopbouw
De roman wordt opgebouwd in 24 titelloze, maar wel genummerde hoofdstukken. De hoofdstukken vertellen de 8 bezoeken die de ikvertelster Pien aan haar dementerende moeder brengt: het zijn 5 bezoeken aan huis en 3 bezoeken in het verpleegtehuis. De chronologische volgorde van de vertelling wordt nauwelijks doorbroken. Een enkele keer vertelt Pien wat er in het verleden is gebeurd: o.a. met haar aan alcohol verslaafde vriend Diederick, maar veel aandacht krijgt dit niet.

Perspectief
De ikvertelster is Pien (Josephien) van der Bilt, een vrouw op gevorderde leeftijd, want haar moeder is de 85 jaar al gepasseerd en vermoedelijk zelfs in de buurt van de 90 jaar. Ze is gescheiden van haar man (Frans) met wie ze een dochter Muis heeft. Ook heeft ze een relatie achter de rug met ene Diedrick, maar na ene ruzie die uit de hand liep is die relatie verbroken. Kort voor het eerste bezoek heeft ze een rouwkaart ontvangen: Diederick heeft een einde aan zijn leven gemaakt. Haar moeder zat vroeger in het onderwijs en haar vader was hoofd van een basisschool. Pien komt uit een katholiek gezin, maar heeft zelf niet veel meer aan het geloof gedaan.
Ze vertelt in de o.t.t.
Omdat uit buitentekstuele gegevens bekend is dat Offermans over haar eigen moeder schrijft zou de ikfiguur wel eens overeenkomsten met haar kunnen hebben. Offer4mans is in 1948 geboren: dat zou kunnen betekenen dat zijn ongeveer 57 jaar is in het jaar dat ze de bezoeken aflegt. Offermans is ook in Sittard geboren.

Titelverklaring
“Voorheen mijn moeder” geeft heel goed aan waar het boek om draait. Pien bezoekt haar dementerende moeder, maar door haar ziekte is ze eigenlijk haar moeder niet meer. Het is niet de vrouw met wie je communiceert over het leven. Daarvan zijn de dialogen een fraai voorbeeld. Mevrouw Van der Bilt was vroeger haar moeder: op de laatste pagina (slotzin) geeft Pien aan dat ze haar moeder zoekt: ja, wel maar dan wel de moeder van vroeger.

Tijd en decor
De roman geeft een beschrijving van de bezoeken van Pien aan haar moeder. Tijdens het derde weekendbezoek geeft ze aan dat het Bevrijdingsdag is (5 mei) Daarvoor is ze twee keer een weekend op bezoek geweest (dat zou dan de derde week april moeten zijn) In dat jaar wordt moeder overgeplaatst naar een verpleegtehuis. In het laatste hoofdstuk wordt Kerstmis gevierd. Dat betekent dat de 8 bezoeken in het bezoek een periode van ongeveer 8 maanden beschrijven.

Er worden weinig details bekend gemaakt over het jaar. Bij een van de bezoeken moet Pien om de afdeling te ontsluiten de code 2005 intikken. Dat wordt in verpleegtehuizen vaak gedaan: het is een code (voor bezoekers) die iedereen kan onthouden, terwijl patiënten dat juist vergeten. Dat zou impliceren dat het boek in 2005 speelt. Kijk je dan naar de kalender van dat jaar, dan valt Bevrijdingsdag niet in het weekend.

Het decor speelt zich af in Sittard, wat de katholieke achtergrond versterkt. De moeder en tante Do wonen in twee huisjes aan de Kastanjeweg 4 en 6. Het is de vraag of dit een bestaande locatie is: in het postcodeboek geeft men geen zoekresultaat.
Na het vijfde bezoek verhuist moeder naar het verpleegtehuis “De zonnehoeve” . In beide decors is de beklemming voor de hoofdpersoon aanwezig. De ruimte voor een dementerende patiënt wordt namelijk steeds kleiner. Er is hier dan ook sprake van een symbolische of belangenruimte.

Samenvatting van de inhoud
De inhoud van de roman kan heel kort worden verteld. Tijdens de bezoeken namelijk die Pien aan haar moeder brengt, herhaalt zich steeds dezelfde discussie. Omdat de moeder haar korte termijn geheugen kwijt is, vraagt ze telkens weer op dezelfde dag naar dezelfde dingen. Dat gaat Pien ontzettend tegenstaan. Omdat ze zich irriteert aan de steeds herhaalde vragen, valt ze regelmatig uit naar haar moeder en d’r zus Do die naast haar woont. Dat is bovendien een jammerkous, die altijd klaagt over pijntjes en het feit dat ze nooit bezoek van haar kinderen krijgt. Do is in 1915 geboren en zou dan in de roman waarschijnlijk 90 jaar zijn. In ieder geval is de moeder van Pien ouder dan 85 jaar (blz.
De eerste vijf bezoeken die Josephien aan haar moeder brengt, spelen zich af in het huisje aan de Kastanjestraat. Pien gaat steeds met de trein van Amsterdam (waar ze woont) naar Sittaard. Uit een enkele opmerking valt op te maken dat ze een dochter (Muis) heeft die bij haar ex-man Frans logeert als ze naar Sittard afreist.
De vragen die moeder Sophie stelt gaan altijd over het eten, en over het wel of niet naar de kerk gaan aan de overkant van de straat in de kapel van het ziekenhuis. Wanneer ze ter communie gaat, zou ze niet mogen eten, maar Pien kan haar steeds een officiële vrijstelling van dat verbod laten lezen. Zondags brengt Pien haar naar de kapel en haalt haar een uurtje later weer op. Tante Do gaat ook mee. Dat de moeder aan het dementeren is blijkt uit het feit dat ze een uurtje later niet weet dat ze naar de kerk is geweest. Ook ve5rbaastz e zich erover dat Pien de nacht van zaterdag op zondag blijft slapen. Meestal gaat ze weer na het avond eten weg en komt haar broer Max haar aflossen. Dat heeft de familie met elkaar afgesproken. Te pas maar vaker te onpas komt tante Do op zo’n dag binnenvallen en die blijft maar mopperen dat ze geld nodig heeft voor de boodschappen en dat haar kinderen nooit op bezoek komen. Na enkele weken komt er ook steeds thuiszorg: iedere keer is het weer een andere verpleegster die Sophie komt wassen. Pien heeft zich voorgenomen dat nooit te doen, omdat ze een gevoel van gêne ervaart, wanneer ze haar moeder naakt ziet. Doordat de vragen altijd weer hetzelfde zijn, is het voorstelbaar dat Pien geïrriteerd raakt: ze valt dan ook soms boos uit naar haar moeder. Zeker wanneer ze ’s nachts wakker wordt gemaakt door haar moeder.
Tussendoor vertelt Pien over haar relatie met Diederick: twee jaar ervoor is die stuk gegaan. Hij woonde afgelegen in een bosrijke omgeving maar kon niet van de drank afblijven. Na een kapot gegooid glas tegen de muur was de relatie beëindigd al bleven ze wel schriftelijk contact houden. Na één de bezoeken treft Pien een rouwkaart in haar brievenbus: Diederick heeft een einde aan zijn leven gemaakt.

De situatie met haar steeds verder dementerende moeder wordt onhoudbaar: ze kan niet meer zelfstandig blijven wonen en Piens zus Puck heeft een plaats kunnen regelen in het verpleegtehuis “De Zonnehoeve” . Hoewel Pien de situatie goed begrijpt, heeft ze er wel moeite mee dat ze haar moeder wegstopt in een tehuis. Ze wordt opgesloten in een tehuis met andere dementerenden: mevrouw Bartelsma (die alles samen met Sophie wil ondernemen als op reis gaan) de heer Pavel die met zijn luier rondloopt. Het zijn de beschrijvingen van de gezondheidszorg in 2005. Pien legt in de roman drie bezoeken af in het tehuis. Zo neemt ze o.a. deel aan de viering van de mis. Zij neemt in tegenstelling tot haar moeder wel de ouwel aan van degene die de dienst leidt.

De roman gaat in de richting van de Kerst. Pien bezoekt haar moeder: al het eten en drinken is gratis, wat natuurlijk een aantal keren herhaald wordt. Ze krijgt een flash back dat ze als kind door haar moeder werd achtergelaten in de bewaarschool: zo voelt het ook aan dat ze haar moeder in het tehuis moet achterlaten. Daarna zoekt ze in de handtasje van haar moeder, die vraagt wat ze zoekt. De slotzin van de roman luidt: jou mama, ik zou jou.

Thematiek en symboliek
De titel en de slotzin van de roman geven de thematiek van deze roman heel goed weer. Het is de zoektocht van een vrouw op middelbare leeftijd die geconfronteerd wordt met haar dementerende moeder. De moeder die Sophie was is uit haar leven verdwenen. De communicatie tussen Pien en haar moeder is er niet meer. Steeds draait het om dezelfde vragen en ook dezelfde antwoorden. Het korte termijn geheugen van moeder Sophie is er niet meer en voor kinderen is dat ontzettend naar om te ervaren. Soms word je door dezelfde opmerkingen geïrriteerd, soms word je zelfs boos en direct daarna voel je je dan weer schuldig omdat je moeder het ook niet kan helpen dat ze Alzheimer heeft. Dat heeft Offermans wel op een indringende wijze beschrijven. Omdat ze de gesprekken zo gedetailleerd weergeeft en je op bladzijden steeds dezelfde vragen moet lezen, gaat de roman je als lezer ook wel irriteren. Offermans neemt weinig afstand van haar moeder door er bijvoorbeeld met een cynisch oog over te schrijven: ze kiest voor een beschrijving van de houding, het gedrag en de gesprekken met haar moeder. Op zich wel mooi, maar een lezer zal de irritatie niet kunnen onderdrukken. Tenminste, dat overkwam mij. Ik kan het weten, mijn moeder stierf tenslotte ook aan de ziekte van Alzheimer. Maar voor mijn gevoel was ze al jaren dood: voorheen mijn moeder

Recensies
Er zijn mij nog geen recensies bekend.

Over de schrijver
Marina Offermans (Sittard, 1948) volgde de toneelschool, maar heeft haar weg voornamelijk gezocht in de (piano)muziek en het schilderen. In haar debuutroman Voorheen mijn moeder verwerkte ze haar eigen ervaringen met de ziekte die haar moeder trof.

Bibliografie
Voorheen mijn moeder is de debuutroman van Marina Offermans.