Zakelijke gegevens

• Tommy Wieringa
• Joe Speedboot
• Dertiende druk – 2006
• Amsterdam
• Uitgeverij de Bezige Bij


Motivatie

Een jaar geleden, toen het boek eigenlijk pas net uit was, heeft mijn lerares Nederlands van het derde jaar (mevrouw Huntjes) ons dit boek geadviseerd als boek om te gebruiken voor je boekenlijst. Ze sprak er vol lof over, zeker voor een boek van deze tijd. Toen ik het boek een paar weken geleden tegenkwam op de boekenlijst dacht ik: Hé, die ga ik even halen in de bibliotheek.

Samenvatting

Frans is de hoofdpersoon van het boek. Hij is helemaal verlamd op zijn rechterarm na door een ongeluk met een trekker. Hij ligt 220 dagen in coma en in die tijd komt er een jongen in Lomark, het kleine plaatsje waar hij woont, te wonen. Hij heet Joe Speedboot en hij is gelijk al bekend in het kleine dorpje, doordat zijn vader de verhuisauto in het huis van de familie Maandag rijdt en overlijd. Joe blijft nog over met zijn moeder en zijn zus India. Hij is verder ook erg berucht in Lomark, omdat hij zelfgemaakte bommen plaatst. Het verhaal begint vanaf het punt dat Frans uit zijn coma ontwaakt. Hij is gelijk heel erg onder de indruk van Joe Speedboot en wil heel graag vrienden met hem worden. Joe is helaas al bevriend met Christof, wiens huis zijn vader inreed. Later wordt Engel ook bevriend met hen en Frans volgt hen met zijn rolstoel. Frans moet het jaar overdoen, vanwege zijn ongeluk en hij komt in de klas bij Joe, Engel en Christof. Er is ook een nieuw meisje bij gekomen PJ (afgekort van Picolien Jane). Iedereen vindt haar geweldig, behalve Joe, die interesseert het niet echt. Ze proberen ook een vliegtuig te maken, zodat ze de moeder van PJ kunnen zien, die vermoedelijk een nudist is. Intussen heeft de moeder van Joe, Regina een nieuwe man. Papa Afrika zoals Joe hem noemt, komt uit Egypte, waar Regina op vakantie was. Zijn echte naam is Mahfouz. Hij komt naar Nederland en ze trouwen. Frans kan het goed met hem vinden, maar hij bouwt een boot en vertrekt zonder terug te komen. Joe, Christof, Engel, PJ en Frans zitten inmiddels in het eindexamen jaar. Ze slagen allemaal en Joe en Engel gaan naar de Kunstacademie, Christof gaat Rechten studeren en PJ gaat Letterkunde studeren. Frans blijft achter in Lomark. Joe vindt zijn studie maar niks en gaat op bezoek bij PJ, die in Amsterdam woont. Ze heeft dat een vriend, Arthur Metz die schrijver is. Joe keert na het bezoek terug naar Lomark en wordt stenensjouwer en na een korte tijd shovelmachinist.


Joe komt op het idee om Frans te laten arm worstelen, omdat zijn rechterarm supersterk is. Frans vindt dit geen goed idee, dus hij slaat het idee af. Hij komt er dan achter dat hij werkt voor niks, want hij perst briketten die niet eens worden verkocht. Dan wil hij toch het arm worstelen proberen en hij begint te trainen. Bij zijn eerste toernooi in Luik wordt hij gelijk tweede, wat bewijst dat hij veel talent heeft. PJ gaat een keer mee naar een toernooi en Frans wint het toernooi voor haar, maar ’s avonds gaat Joe naar haar slaapkamer en ze krijgen een relatie. Dan overlijdt Engel plotseling, doordat een hond van negen hoog op zijn kop valt. Op de begrafenis merkt Frans dat de drie puntsverhouding weer bij elkaar is: Joe, Christof en Frans. Op een dag hoort Frans een interview op de radio over het boek van de ex-vriend van PJ, Arthur Metz. Hij is zo geinteresseerd in het boek dat hij het gaat lezen. Hij komt er achter dat het boek over PJ gaat en dat ze helemaal niet zo perfect is. Het boek het beschrijft de leegheid die ze wil verjagen met boulimische vraatzucht en verleiding. Er wordt ook diep ingegaan op PJ’s verleden, waaruit blijkt dat ze dik was en een nieuwe start wilde maken toen ze naar Nederland verhuist, waardoor ze heel veel afviel. In Nederland vond iedereen haar knap, maar haar zelfbeeld was nog steeds heel laag. Op het belangrijkste arm worsteltoernooi moet Frans tegen zijn idool Islam Mansur, wie zijn arm breekt door alle kracht die er wordt uitgeoefend. Dit is niet het enige wat gebeurt op het toernooi, want als PJ in het paspoort van Joe kijkt, vindt ze uit hoe hij echt heet. Dat was namelijk altijd een groot geheim van Joe. Zijn echte naam is Achiel Stephaan Ratzinger en doordat PJ en Frans dit weten, wordt hun bewondering voor hem gelijk minder. Joe voelt zich beledigd en van zijn waardigheid ontdaan. Ondertussen beginnen Frans en PJ een seksuele relatie. Joe wil mee doen aan de Parijs - Dakar rally en tijdens de rally verdwijnt hij. Frans denkt dat hij op zoek is naar Papa Afrika en als hij na een paar weken terugkeert, bevestigt hij dit ook met suggestieve opmerkingen.

Als PJ meegaat met Christof naar een studentengala, ontstaat er ook tussen hen een relatie. PJ kiest uiteindelijk ook voor Christof en omdat ze zwanger is (het kind kan ook van Frans zijn) besluiten ze te trouwen. Op de trouwdag vliegt Joe met het zelfgemaakte vliegtuig met een spandoek met de tekst ‘HOER VAN DE EEUW’ over wat verwijst naar het boek van Arthur Metz. Frans behoudt nog steeds zijn seksuele relatie met PJ, maar voor de rest gaat zijn leven gewoon door.

http://www.scholieren.com/boekverslagen/23746

Flaptekst

De niet-pratende hoofdpersoon in het boek is perfect bedacht. Hij schreef alles op en gebruikte alcohol als manier om zijn spasmen te laten verminderen. Toch zit hij gewoon op school, want zijn hersens doen het nog en zijn rechterarm bewegen kan hij. Ondanks de 220 dagen in coma komt hij er weer bovenop en komt Joe tegen die hij bewondert. Hij schrijft veel over zijn voorbeeld en gaat met hem op tournee als armworstelaar om aan geld te komen. PJ was zijn droomvrouw en toen Joe op weg was van Parijs naar Dakar in zijn shovel, kregen Frans en PJ een relatie. Voor een jongen die niet kan praten en zich nauwelijks kan bewegen heeft hij zeker een goed leven gehad. Hij observeerde alles, waar hij veel van leerde.
Verhaalanalyse

5.1 – Personages

Frans Hermans: Frans is een intelligente jongen die een grote fascinatie heeft voor de samoerais. Hij kan alleen zijn rechterarm bewegen, voor de rest is hij zwaar spastisch, praten kan hij ook niet. Toch gaat hij terug naar school, waar hij ondanks zijn handicaps toch zijn examen met een 7.8 gemiddeld weet te halen. Op school sluit hij vriendschap met Joe, wie hij in het geheim al lange tijd bewondert. Eerst is deze alleen bevriend met Christof, waardoor Fransje Christof enorm benijd, en altijd achter de twee aanrijdt om ze te bestuderen. In zijn rolstoel rijdt hij een beetje rond in het dorp, en zo ziet hij nog eens wat. Alle gebeurtenissen in zijn leven schrijft hij op in dagboeken, hij denkt er later misschien geld mee te kunnen verdienen als hij mensen precies kan vertellen wat er die en die dag is gebeurd in Lomark.

Na zijn eindexamen weet zijn vader iets om hem bezig te houden: het persen van Briketten, als brandhout. Frans is blij wat om handen te hebben en stort zich hierop. Wanneer Joe Fransje vertelt dat hij moet gaan armworstelen, wil hij dit eerst niet.


‘Ziedaar wat er gebeurt wanneer er op een dag iemand langskomt die je aanbiedt om je wereld een keer of tienduizend te vergroten; paniek. Joe bood mij competitie aan. Ik, de man van buiten mededinging die zichzelf ongeschikt had geacht voor deelname aan de strijd, die zichzelf buiten de ring had geplaatst als waarnemer en commentator, werd gevraagd armpje te drukken. Ze zouden naar me kijken, me beoordelen en uitjouwen of aanmoedigen. Wat Joe deed was niet minder dan mij een plaats in de wereld aanbieden, een bewegingsvrijheid die ik niet kon overzien. Het was verschrikkelijk. Dus ik zei nee. Ik zei niet zozeer nee, ik klapte volkomen dicht. Alles moest blijven zoals het was, want zoals het was, was het goed. Als het niet goed was zou het wel anders zijn. Opeens verdedigde ik met bittere kracht de waarde van een verbouwd tuinhuis, een briketteninstallatie en een paar honderd vierkante meter bewegingsruimte.’

Nadat Frans erachter komt dat zijn briketten helemaal niet verkocht worden, en zijn vader hem al die tijd heeft voorgelogen, zoekt hij een andere bestemming voor zijn leven, na het schrijven van dagboeken en het persen en is hij bereid zich samen met Joe op het armworstelen te storten.
Ook al is Fransje zo afhankelijk van hulp als de pest, hij verlangt toch naar onafhankelijkheid, dit blijkt uit zijn wens om op zijn vijftiende in het tuinhuisje te willen wonen. Hij is het waarschijnlijk zat om zo hulpbehoevend te zijn, en voelt misschien dat hij zijn moeder tot last is.

‘We zijn tot elkaar veroordeeld, ik, haar gekneusde vrucht en hoogstpersoonlijke ramp, en zij, die net als oude paarden het leed van de wereld op haar rug draagt.’

Joe Speedboot (Achiel Stephaan Ratzinger): Eigenlijk draait heel het leven van Fransje om de verschijning Joe Speedboot. Joe is een vreemd figuur, onvoorspelbaar en avontuurlijk. Hij heeft iets exotisch, Frans vindt hem op een nomadische steppenruiter lijken. Hij komt Lomark binnen door met een auto Christof’s huis binnen te rijden, op twaalfjarige leeftijd. Hij maakt bommen, met een van die bommen blaast hij zelfs een deel van zijn eigen hand eraf. Later begint hij aan de bouw van een vliegtuig, dat sleutelen aan dingen doet hij graag.

Joe Speedboot is natuurlijk niet zijn echte naam, in werkelijkheid heet hij Achiel Stehpaan Ratzinger, maar zijn zelfverzonnen naam geeft hem iets onoverwinnelijks, in het boek wordt bijvoorbeeld gezegd dat niemand naar zijn hand vroeg, die hij er met een misbom half had afgeblazen, omdat ze niet liever niet wilden weten dat Joe een stommiteit had begaan, dat stond hem niet.
Frans heeft enorm veel vertrouwen in Joe, in het boek komen stukken voor waaruit de bewondering voor hem naar voren komt:

‘Hij was niet zozeer ene buitengewone jongen, hij was een kracht die vrijkwam. Je had verwachtingsvolle tintelingen in zijn buurt – er was een energie die vorm aannam in zijn handen, in een los verband toverde hij bommen, racebrommers en vliegtuigen te voorschijn en jongleerde ermee als een lichtzinnige tovenaar. Ik had nooit eerder iemand ontmoet bij wie het idee zo vanzelfsprekend leidde tot uitvoering, op wie angst en conventies zo weinig greep hadden. Hij durfde het onmogelijke te denken …’

Joe heeft weinig interesse voor meisjes, hij is meer geïnteresseerd in fysica.


- ‘Nou, wat vind je ervan?’ Drong Christof aan.
Joe sloeg hem op zijn schouder.
- ‘Goed gezien Christof.’t Is inderdaad een meisje.

Wanneer het onderwerp van de vrienden op het nudisme van mevrouw Eilander komt, bedenkt hij het idee om een vliegtuig te bouwen, zo kunnen ze haar bewonderen. Hij heeft niet zozeer interesse in mevrouw Eilander maar het vliegtuig spreekt hem wel aan.

‘Ze vond je leuk, zei engel tegen Joe. Jij bent van de vrouwen hier, zegt Joe, ik van de dingen waar benzine in moet.’

Wanneer het vliegtuig af is, maakt hij als eerst een vlucht, met gevaar voor eigen leven, maar dat is niet iets wat Joe wat uit lijkt te maken, bang lijkt geen karaktereigenschap van hem te zijn. Wanneer zijn echte naam bekend wordt bij PJ en Frans verliezen ze een deel van hun bewondering voor hem. Later weet PJ Joe toch het hoofd op hol te brengen, hij is ontzettend verliefd op haar, maar aan het eind van het boek is dit omgeslagen en vliegt hij met het vliegtuig met een banier eraan waar “Hoer van de eeuw” op staat boven haar bruiloft, blijkbaar heeft ze hem met haar verraad toch wel pijn gedaan.

Picolien Jane (PJ) Eilander: PJ komt met haar ouders naar Nederland vanuit Zuid-Afrika, haar vader is tandarts. Ze heet eigenlijk Picolien Jane, maar niemand noemt haar zo. Ze heeft een breed, bleek gezicht, met een enorme bos goudblond krullend haar. Ze spreekt wanneer ze pas bij de jongens in de derde klas is gekomen Afrikaans, wat iedereen prachtig vind. Sowieso is iedereen weg van haar, de jongens zijn allemaal verliefd op haar, Frans ook. Naast dat ze knap is, is ze ook nog eens heel slim, ze slaagt met een 8.4 gemiddeld.

Tot het boek over haar verschijnt, geschreven door haar vriendje Arthur Metz, weet je eigenlijk nog niet zo veel over PJ. Arthur beschrijft haar karakter heel uitgebreid, en ze komt hierdoor in een heel ander daglicht te staan. Ze blijkt in Zuid- Afrika dik te zijn geweest, en daaraan een trauma te hebben overgehouden, ze leidt aan Boulimia nervosa. Voordat ze naar Nederland kwam, in een compleet nieuwe omgeving, zorgde ze dat ze eerst zoveel afviel, dat ze niet langer dik was. Zo maakte ze in Nederland een nieuwe start, waar ze door iedereen aantrekkelijk werd gevonden, wat voor haar een compleet nieuwe gewaarwording was. Maar door de boulimia had ze een extreem laag zelfbeeld, wat zorgde voor ‘existentiele leegte, en de overtuiging van intrinsieke waardeloosheid.’ Hierdoor kon ze niet echt voelen, maar kopieerde ze gewoon het gedrag wat ze anderen zag, waardoor ze een normaal meisje leek, met een normale ontwikkeling. Ze is de perfecte dochter, de perfecte vriendin, de perfecte studente:

‘Ze reflecteerde feilloos wat in iedere sociale situatie van haar werd verlangd. Haar mimesis was volmaakt op een ding na; Een levensgebied was ontoegankelijk voor haar omdat ze het niet kende en begreep: intimiteit. Die kon ze niet imiteren’


Na de middelbare school gaat ze Letterkunde studeren in Amsterdam, waar ze Arthur Metz ontmoet. Ze begint een relatie met hem, met wie ze ‘ontroerende zachtheid combineerde met pornografische seksuele overgave. Seks was in hun relatie de vervanging voor intimiteit. Maar die seks bedreef ze niet alleen met hem, maar ook nog eens met verscheidene andere mannen. Later in dat boek blijkt dat een zich herhalend patroon te zijn, ze slaapt met Joe, Christof en Frans, en lijkt zich daar helemaal niet schuldig over te voelen.

Uiteindelijk kiest ze na haar relatie met Joe toch voor meer vastigheid, en gaat ze een relatie aan met Christof, de meest stabiele van de vrienden.

Christof Maandag en Engel Eleveld: Dat zijn de twee eerste vrienden van Joe. Frans volgt en observeert ze vanuit zijn rolstoel en baalt dat hijzelf niet Joe’s beste vriend is. Christof gaat uiteindelijk aan de haal met PJ, iets wat Frans eigenlijk allang had kunnen weten. Engel heeft een goed gevoel voor kleding en is een echte heer. Hij overlijdt echter al snel doordat er een hond op zijn hoofd valt in Parijs.

Mahfouz (Papa Afrika): Komt uit Egypte mee naar Lomark met de moeder van Joe. Hij brengt veel tijd door met Frans op de Veerkop, hij vertelt en Frans luistert. Nadat hij weken aan een Feloek (klein Egyptisch bootje) werkt en een testvaart maakt, verdwijnt hij uit zicht en wordt nooit meer teruggezien. Vermoedelijk is hij terug naar zijn vaderland.

Kleine rolletjes in het verhaal spelen nog de familie van Joe, en van Frans, maar deze mensen zijn niet van groot belang voor het verhaal.

5.2 – Tijd

Het verhaal is chronologisch verteld, er zijn eigenlijk geen terugblikken tijdens de roman. Ook het moment waarop Frans de geschiedenis van PJ komt te weten niet, want dat leest hij in een boek. Verder is het 1993 wanneer PJ in ‘het Witte Huis’ in Lomark komt wonen, op dat moment is Christof 12 jaar. Er zijn geen duidelijke jaartallen of het aantal jaren verder in de tijd, maar door een stukje over internet en over de aanleg van een snelweg langs Lomark weet je dat het niet al te lang geleden is dat dit verhaal zich afspeelde.

5.3 – Plaats

Alles in het boek speelt zich af in het, vermoedelijk Gelderse plaatsje, Lomark. Dit plaatsje is echter verzonnen en de enige informatie die we hebben is dat het aan de Rijn ligt en niet al te ver van de Duitse grens vandaan ligt. De uiterwaarden stromen geregeld over en mooie tochtjes zijn er genoeg.

5.4 – Vertelstandpunt

Dit perspectief wordt achteraf verteld door de ogen van Frans Hermans. Hij kan bijna niets meer bewegen na zijn ongeluk, maar kan zich wel zelf voortbewegen. Hij volgt Joe en Christof in zijn rolstoel en schrijft alles op wat hij meemaakt. Het laatste hoofdstuk (En toen..) kan hij vertellen doordat alles zich al lang geleden heeft afgespeeld en dit zijn conclusie is in de vorm van een soort nawoord.

5.5 – Schrijfstijl

Het boek is niet echt moeilijk geschreven omdat het begint met een jongen van 14 jaar oud. Hij groeit langzaam op en zo voorkomt de schrijver dat hij lastige woorden moet gebruiken. Er zit in bijna elke pagina wel een leuke beeldspraak of iets dergelijks. Hier een reactie van Frans op een passage waarin Arthur Metz op de radio is over het boek Om een vrouw: ‘Metz perste zijn woorden één voor één te voorschijn als een schildpad die eieren legt in een kuil op het strand.’


5.6 – Thema

Een bijna volledig verlamde jongen probeert zijn leven zo goed mogelijk te maken. Dit lukt goed, met steun van vrienden en familie. Juist omdat hij niet kan praten wordt het leuk om te lezen, want alles wordt heel mooi en uitgebreid omschreven.

5.7 – Conclusie

Ik vind dit echt een zeer goed en apart boek, misschien zelfs briljant. De ingeving van Tommy Wieringa, gebaseerd op een zelf ervaren gebeurtenis, is zeer goed uitgewerkt en er is een mooi geheel van gemaakt. De schrijver wordt vergeleken met John Irving en Paul Oster, wat de moeite waard is voor het Parool om te vermelden. Van mij krijgt Tommy Wieringa een hele dikke pluim.

5.8 – Verwerkingsopdracht (A9 – Guenevere gezien?)

Ik ga het grote verschil tussen Deel 1 en Deel 2 van dit boek uitleggen:

Deel 1 – Penseel
Het boek begint met een jongen die in coma ligt en na een tijdje alleen nog zijn rechterarm kan gebruiken. Hij begint alles wat hij meemaakt op te schrijven en observeert alles en iedereen. Als er ooit iemand vraagt wat er op die en die dag is gebeurd, weet ik het! dacht Frans. Zo wordt Frans dus de schrijver van de geschiedenis van Lomark en zijn bewoners. Hij is de zoon van een man met een slopersbedrijf en een moeder die het niet echt meer zit zitten na het ongeluk. Frans wil zich wat meer onafhankelijk maken, door middel van het verhuizen naar het tuinhuisje. Zijn oudere broer Dirk is een druk persoon die het liefst iedereen in elkaar mept. Frans denkt van zichzelf dat hij de wat meer gevoelige kant heeft geërfd, omdat schrijven zijn hobby is, maar na een aantal halve liters bier wurgt hij bijna een man en denkt hij dat hij niet veel anders is als zijn broer. Wanneer PJ vraagt of ze zijn boeken mag lezen, is hij blij met de aandacht voor zijn eigen kunstwerk, maar weigert haar ze te laten bekijken. Na de middelbare school gaan de vrienden uit elkaar omdat ze allemaal de studie gaan doen die bij ze past. Frans kan niet gaan studeren en blijft thuis. Zijn vader heeft het idee om hem briketten te laten persen in de achtertuin omdat hij zo’n gespierde rechterarm heeft door het aandrijven van zijn rolstoel. Dan komt Joe met het idee om te gaan armworstelen in Europa om aan wat geld te komen. Frans doet het niet omdat hij het leven nu goed vindt zoals het is, bij het oude blijven wil hij. Maar zodra hij onverwacht naar zijn vader op het sloopterrein gaat, ziet hij een muur van briketten en zal zijn leven gaan veranderen.

Deel 2 - Zwaard
Frans stemt namelijk alsnog in om te gaan armworstelen en Joe zal zijn coach zijn. Frans beslist dat hij gaat armworstelen omdat dat nog de enige manier is om iets van zijn leven te maken. Hij voelt zich nu nutteloos.


Frans leest theorieën over de samoerai, wat hij heel mooi vind en refereert het zwaard van samoerai aan zijn eigen hand.

Een zwaard is immers niks meer als de verlenging van je arm, dacht ik.

Fysiek is hij flink in training met al die eiwitsupplementen en oefeningen met gewichten. Na wat intensieve weken oefent hij tegen Hennie Osterloo, de slapende reus uit Lomark. Die kan hij na een aantal weken alweer makkelijk de baas en het wordt tijd voor het eerste toernooi. Er ontstaat een mooi avontuur met Joe in Europa langs Luik en Rostock totdat Frans zijn arm breekt in de wedstrijd tegen zijn idool Mansur.

Conclusie
De hoofdpersoon Frans is van zijn penseel (om zijn boeken te schrijven) overgestapt naar zijn zwaard en doet dat om zich nuttig te voelen voor zijn omgeving. Vanaf de passieve houding in deel 1 is geen sprake meer, dus in deel 2 komt de actievere kant van Frans naar boven.