Het derde huwelijk door Tom Lanoye

Titel: Het derde huwelijk
Auteur: Tom Lanoye
Plaats: Amsterdam
Jaar: 2006
Uitgever: Prometheus

Korte inhoud:
De ikfiguur is Maarten Seebregs, een homoseksuele, ontslagen locatiescout die de gestorven liefde van zijn leven niet kan vergeten. In dit boek vertelt hij zijn verhaal.

De terminaal zieke Maarten krijgt in een café in Oostende van een wildvreemde man een lucratief voorstel:Hij moet trouwen met zijn Afrikaanse verloofde om haar de Belgische nationaliteit te geven. De man (Vandessel genaamd) kan dit zelf niet doen omdat hij na twee huwelijken met buitenlandse meisjes in de gaten wordt gehouden door de dienst vreemdelingenzaken. Maarten is de uitverkoren persoon om deze taak op zich te nemen: hij is ernstig ziek, alleenstaand, heeft geen vriendenkring en is werkloos. Maarten zou hier een smak geld mee verdienen, toch besluit hij in de eerste instantie niet in te gaan op het voorstel, Maar wanneer het meisje waar het om gaat (Tamara) zich bij het tweetal voegt veranderd Maarten van gedachten en besluit het toch te doen. Tamara trekt bij Maarten in en hij laat haar het huis zien waar hij voorheen woonde met zijn levenspartner Gaëtan. Het huis dat door een stel stenen dolfijnen in de badkamer tot monument benoemd is. Tamara zegt weinig en verbant Maarten direct naar de logeerkamer. Maarten slaapt ‘s nachts heel slecht en moet telkens de behoefte om de dolfijnen aan stukken te slaan bedwingen. Omdat Maarten ernstig ziek is denkt hij ook veel na over de dood. Hij filosofeert over de ‘kortfilm van zijn leven’ die hij te zien zou krijgen in de laatste momenten van zijn bestaan op deze aarde. De momenten uit de film die hij zich bedenkt gaan allemaal over Gaëtan; hoe zij tot elkaar kwamen bijvoorbeeld.
Een week nadat Tamara bij Maarten is ingetrokken komen er al controleurs lang van de vreemdelingenzaken: Karel en Jenny. Het toneelstuk van Maarten en Tamara is begonnen. De twee controleurs vuren allerlei vragen op hen af om ze maar te kunnen betrappen op bedrog. Het hele huis wordt bezichtigd maar op een aantal kleine dingen na (zoals het gebruikte logeervertrek) slaan ze zich toch goed door het eerste interview heen. Het was precies zo verlopen als Vandessel had voorspeld dus waren ze ook goed voorbereid geweest. Ze raken steeds meer op elkaar ingespeeld. De ochtenden kennen al een vast ritueel. Vooral het ontbijt is voor Tamara erg belangrijk Toch neemt de irritatie tussen Maarten en Tamara toe. Hij aan haar muziek, zij aan zijn zwijgen.

Tamara en Maarten gaan de vader van Maarten een bezoek brengen aangezien het onderzoek van Jenny en Karel zó ver gaat dat ze ook hem ondervragen. De verwekker (zoals Maarten hem noemt) is zelf ook niet zo gezond meer. Na het nieuws te hebben gehoord dat zijn zoon homo is, was de verwekker van Maarten woedend geweest. Dus nu zijn zoon verloofd is met een vrouw is hij intens gelukkig. De moeder van Maarten is in zijn bevalling gebleven en zijn vader heeft nooit goed voor Maarten gezorgd, hij was altijd bezig met z’n ‘Oostblokteven’. Bij deze ontmoeting biedt hij voor dit alles zijn excuses aan en geeft hem een flink geldbedrag, op voorwaarde dat hij bij de bruiloft aanwezig mag zijn.
De dag van de bruiloft is aangebroken. Maarten denkt terug aan zijn huwelijk met Gaëtan en aan het feest dat ze hebben gehouden toen hun huis net helemaal af was. Al die gebeurtenissen gaan door hem heen op het moment dat iedereen wacht op zijn ‘ja’. Hij wacht net zolang met dat antwoord tot hij het niet meer kán rekken.
Maarten blikt terug op de vooravond van zijn tweede huwelijk. Hij ontvlucht Tamara´s zenuwachtige gedrag en gaat naar het park. Daar gaat hij op zoek naar een mannelijke hoer (het is duidelijk dat dit niet de eerste keer is dat hij dit doet). Uiteindelijk vindt hij een ‘Marokkaantje’ van een jaar of 16 en ‘zet hem op zijn knieën in het stadspark de pijp van zijn leven.’ Het Marokkaantje kreunt en jammert alsof zijn leven ervan afhangt en als Maarten klaar is merkt hij pas waarom: De piercing door de onderlip van de jongen heeft zich aan de binnenkant vastgehaakt tussen zijn twee voortanden. Maarten brengt hem naar het ziekenhuis. Als ze weer buiten staan smeekt de jongen of hij bij Maarten mag komen wonen, maar Maarten weigert. Hij kan het Tamara niet aandoen.
Weer terug bij het huwelijk: Maarten en Tamara zijn getrouwd. Hij mag de bruid nu kussen, maar daar maakt Maarten een grote discussie van: ‘ik kus niet op bevel, kussen is niet hygiënisch, etc. Tamara drukt haar zin door en zoent Maarten dan maar tegen zijn zin: een lange passionele kus. Als ze de kerk verlaten staan Karel en Jenny ze al op te wachten met de mededeling dat met het huwelijk de controle nog niet is afgelopen. Maarten krijgt weer een flinke som geld van zijn verwekker en van Vandessel.
Een aantal dagen later komt Piet Grouillot op bezoek. Het is de oude baas van Maarten die hem toen de tijd ontslagen heeft. Maarten probeert nu een baantje te regelen voor Tamara in ruil voor zijn verzameling ‘filmlocaties’. Dit werkt pas als hij de mooie Tamara in levende lijven binnen ziet komen en ze krijgt een afspraak.
Maarten leeft helemaal op dankzij Tamara, ze gaan samen naar Brussel voor haar auditie. In de tram worden ze bestookt met beledigende opmerkingen van een groepje Marokkaanse jongeren. Maarten weet bijna zeker dat een van hen de broer is van het Marokkaantje dat hij een pijp heeft gezet. Ze negeren de opmerkingen heel lang totdat Tamara het niet meer uithoudt. Ze scheldt met de woorden: Je moer (moeder) is een hoer. Dit leidt uiteindelijk tot een conflict en een gevecht waarbij Maarten volledig in elkaar wordt getrapt, vooral zijn kruis wordt flink geraakt. Maarten wordt naar het ziekenhuis afgevoerd. Hij ‘pist dagen bloed’, maar Tamara zorgt heel goed voor hem en helpt met plassen zonder enige gene. Een nieuwe afspraak met Grouillot was niet meer nodig. Ze was zelf al geweest maar ze wil er niet over praten.
Karel komt weer op bezoek ( alleen Maarten is aanwezig) om het tram ongeval te bespreken. Ook laat hij hem een aantal foto’s zien waarop Tamara te zien is met een vreemde negroïde man. Maarten beweert maar dat de neger een goede vriend is van Tamara. Als Tamara weer thuis confronteert Maarten haar hiermee. Tamara zegt dat het Philip is, haar uitgeprocedeerde broer.
Ze gaan samen Philip opzoeken in het asielzoekerscentrum. Maarten denkt terug aan de tijd dat het pand nog als kindervakantieoord gebruikt werd waar hij zijn zomer doorbracht. Ook denkt hij terug aan een vakantie met Gaëtan naar Syrië. Tamara komt met het idee om Philip te bevrijden uit het asielzoekerscentrum en onder te brengen in Maartens huis. Maarten stemt in.
Als Maarten Philip ziet is hij op slag verliefd op hem. Hij laat Philip zelfs de kleding van Gaëtan dragen. Maarten is bang voor een inval van de politie, want het kost erg veel moeite om Philip te verstoppen. Philip gebruikt inmiddels alles van Gaëtan, ook zijn porno. Als Maarten Philip door het sleutelgat van de badkamer aan het bekijken is wordt hij bijna betrapt door Tamara.
Als Maarten aanbiedt boodschappen te doen wordt hij onderweg bijna onwel en keert terug. Zijn lichaam raakt steeds verder in verval. Als hij thuis is betrapt hij Tamara en Philip die seks met elkaar hebben. Hij kijkt het een tijdje aan en valt dan de kamer binnen en zegt dat hij de vreemdelingenpolitie gaat bellen. Tamara smeekt hem en ze bekent dat Philip en zij altijd al samen waren. Het plan was dat ze Vandessel zou dumpen zodra ze de verblijfsvergunning bezat. Maarten wil toch gaan bellen, dit loopt uit in een kleine worstelpartij tussen Tamara en Maarten waardoor de telefoon kapot gaat. Maarten stuurt Philip en Tamara weg. Philip lacht hier echter om en zegt te weten wat Maarten echt wil…

Er volgt een vrijpartij tussen Maarten, Tamara en Philip. Tamara is hatelijk. Maarten haalt weer herinneringen op over Gaëtan. Op een gegeven moment geeft Maarten het op, hij kan niet meer meedoen in het ritme van de twee anderen. Philip en Tamara gaan weer ongestoord verder waar ze gebleven waren voor de interruptie van Maarten, ze sluiten hem buiten. Op dat moment wordt er hevig op de deur gebonsd: het is Vandessel. Maarten doet open (nadat hij Philip en Tamara heeft verstopt). Vandessel valt Maarten aan, hij is woedend want hij is erachter gekomen dat Tamara zwanger is. Maarten wil het liefst dood en wenst dat hij gewurgd wordt door Vandessel. Hij denkt terug aan Gaëtan die ook dood wilde en wenste dat Maarten hem zou vermoorden. Maar hij kon het niet. Net op tijd komt Philip binnen met een hamer en slaat Vandessel neer. ‘Ik leef . Nog altijd. Tot mijn spijt.’ Vandessel leeft ook nog, maar als hij Philip ziet valt hij weg.
Een paar dagen later loopt Maarten over het strand, met bakstenen in zijn zakken. Hij loopt de zee in. Vandessel leeft nog, maar kan de waarheid niet aan, er is niets meer vernomen van Jenny en Karel. Het water maakt Maarten zwaar. In de afgelopen dagen heeft hij nog snel zijn testament kunnen herschrijven. Alles wat hij heeft is voor Tamara. Maarten voelt geen grond meer onder zijn voeten, hij zwemt van de kust weg. Steeds verder raakt hij onder water en eindelijk krijgt hij de kortfilm van zijn leven te zien. Het verbaast hem dat het nog zoveel fragmenten kent.

Tijd:
Chronologie; Het verhaal is niet chronologisch verteld. Hij vertelt zijn verhaal, maar onderbreekt dit constant met herinneringen, flashbacks en gedachten. Door de flashbacks loopt de tijd niet chronologisch. Soms is dit even lastig, maar als je dan verder leest weet je al snel waar hij het over heeft.
Fabel & sujet; De fabel van het verhaal begint bij de vroegste gebeurtenis die wordt beschreven. Het is heel moeilijk te bepalen welke dat is omdat Maarten herinneringen ophaalt maar daar geen tijd aan verbind. Je weet dus vaak niet in welke volgorde de gebeurtenissen uit de herinneringen elkaar opvolgen. De vroegste gebeurtenis gaat in ieder geval over de jeugd van Maarten. De dood van zijn moeder bijvoorbeeld, iets wat gebeurde toen maarten geboren werd. Ik schat Maarten in het boek op een leeftijd van ongeveer 60 jaar oud, omdat zijn vader nog leeft bijvoorbeeld maar ook omdat hij zelf al zo in de aftakeling zit. De fabel van het verhaal zou dan dus ongeveer 60 jaar zijn. Het sujet van het verhaal begint bij de eerst gepresenteerde gebeurtenis van het boek. Dit is de ontmoeting tussen Vandessel en Maarten. Tussen deze ontmoeting en de dood van Maarten aan het eind van het boek zitten een aantal maanden. Ik schat het sujet van het verhaal op een halfjaar.
Continuïteit; Het verhaal is niet continu verteld want er zitten veel tijdonderbrekingen in het verhaal. Met name de tijd waarin Maarten met Gaëtan heeft geleefd. Je komt wel wat te weten, maar zeker niet alles. Ook in het halfjaar tussen de eerst en de laatst gepresenteerde gebeurtenis is sprake van tijdsverdichting, bijvoorbeeld na het tram ongeval.
Flashback: Het hele boek staat vol met herinneringen en flashbacks. Dit is onvermijdelijk omdat de hoofdpersoon al zo’n lang leven achter zich heeft. Veel gebeurtenissen uit zijn leven zijn bepalend geweest voor hoe hij nu is. Een belangrijke flashback is bijvoorbeeld de gebeurtenis dat Maarten en Gaëtan een huwelijksfeestje geven of de herinnering aan de vakantie naar Syrië.
Historische tijd; Omdat in dit boek geen jaartallen genoemd worden is de historische tijd van het verhaal niet precies vast te stellen. Het speelt gewoon in deze tijd. In welk jaar dat precies is, is niet relevant. Om toch een datum te geven denk ik dat het verhaal dat zich in het heden afspeelt is gebeurd in het jaar 2005.
Verteltijd& vertelde tijd; De verteltijd van dit boek is 337 bladzijden. De vertelde tijd is (zonder de flashbacks mee te rekenen) ongeveer 6 maanden (zoals al uitgelegd bij sujet)

Personages
Hoofdpersonen
- Maarten Seebregs; Een bijzondere man die al tijden bezig is lichamelijk af te takelen. Hij leeft van zijn laatste centen in het huis dat hij samen met zijn gestorven levenspartner voor bijna niks gekocht heeft. Zijn Gaëtan is een heel belangrijk persoon (geweest) in zijn leven. Maarten valt op mannen en daar schaamt hij zich niet voor.

Maarten heeft voor 20 jaar het beroep van locatiescout uitgeoefend. Alle bruikbare locaties uit heel Nederland zitten netjes opgeborgen in mappen die staan opgesteld in de werkkamer van Gaëtan. Hij is ontslagen omdat zijn werkgever al lange tijd niets in hem zag maar hij werd steeds aangehouden door het fantastische werk wat Gaëtan verzette.

- Tamara; Een Afrikaanse die koste wat het kost de Belgische Nationaliteit wil krijgen. Ze is jong en heeft een heel mooi lichaam. Ze windt mannen met gemak om haar vinger. Ze maakt in het boek echt een ontwikkeling door. Eerst is ze heel verlegen, schuchter en op zichzelf gericht, later valt alle preutsheid van haar af en blijkt ze een goedlachs persoon. Ze hecht veel waarde aan structuur. Het gezamenlijk ontbijt en het vaste ochtendritueel zijn dan ook heel belangrijk voor haar. Ook houdt Tamara van een goede verzorging en veel mooie kleding.

Bijpersonen
-Vandessel; Een man dit valt voor buitenlandse vrouwen. Eerder al trouwde hij een Thaise en een Filippijnse. Hij staat daardoor bekend bij de dienst vreemdelingenzaken. Desalniettemin heeft hij alles over voor zijn nieuwe vrouw. Hij betaalt een fortuin om haar via omwegen de Belgische nationaliteit te geven. Het is een jaloers man; ‘Je trouwt met haar, je woont met haar, je leeft met haar. Maar raak haar aan en ik sla je morsdood’. Een belofte die hij nog bijna nakomt ook.

-Philip; De werkelijke geliefde van Tamara. Ook afkomstig uit Afrika. Net als Tamara heeft hij een fantastisch lijf waar hij graag mee te koopt loopt. Hij is uitgeprocedeerd en moet België verlaten. Daarom verblijft hij in een asielzoekerscentrum. Philip heeft lak aan regels en gaat lekker zijn eigen gang. Hij douchet overmatig, niet alleen ‘s morgens, maar ook uitgebreid na zijn dagelijkse sport- activiteiten.

Rollen van de personages:
Maarten is de hoofdpersoon (en ook de verteller van het verhaal) Tamara is ook een hoofdpersoon omdat het verhaal eigenlijk om haar draait. Zij brengt Maarten weer een beetje tot leven. Beide maken heel duidelijk een ontwikkeling door (in positieve zin) De rest van de personages zijn bijpersonen.

Doel
Het doel van Maarten is eigenlijk niet anders dan te sterven. ‘De race winnen van zijn vader’. Hij heeft niet veel meer om voor te leven. Het geld dat hij verdient met de klus van Vandessel komt hem wel goed uit maar eigenlijk kan dat hem ook niet meer helpen. Het boek eindigt heel mooi, zijn doel is bereikt, Maarten sterft.
Karakters of typen
De twee hoofdpersonen zijn beide Karakter omdat je veel over hun karakter eigenschappen te weten komt. Philip is eigenlijk ook een karakter. Hij komt dan wel later het verhaal binnenstappen maar je komt toch veel eigenschappen van hem te weten. Maarten is natuurlijk wel het belangrijkste karakter. Je krijgt alle gebeurtenissen door zijn ogen mee. De andere personages zijn typen. Ze maken niet echt een ontwikkeling door en hebben niet zoveel verschillende karaktertrekken.
3. Opbouw

Geleding; Het boek bestaat uit 8 delen aangeduid met Romeinse cijfers. Elk deel is weer opgebouwd uit een aantal kleinere hoofdstukjes aangeduid met gewone cijfers.
I. heeft 3 hoofdstukjes
II. 9 hoofdstukjes
III. 5 hoofdstukjes
IV. 6 hoofdstukjes
V. 11 hoofdstukjes
VI. 11 hoofdstukjes
VII. 10 hoofdstukjes
VIII. 1 hoofdstuk

Samenhang
Het boek telt heel veel hoofdstukken. Maar niet alleen bij het wisselen van een hoofdstuk verspringt de schrijver van tijd, plaats of gedachte, ook bij het aanbreken van een nieuwe alinea kan je je opeens totaal ergens anders in het hoofd van de verteller bevinden. Als De verteller een verhaal probeert te vertellen dwaalt hij binnen enkele zinnen af omdat de gebeurtenis heb weer aan iets anders doet denken. Dit gebeurt het hele boek door, bij elk verhaal dat hij vertelt. Het maakt het boek er niet direct duidelijker op maar toch vind ik het een leuke eigenschap van het boek omdat het afwisselend is en heel goed weergeeft hoe je de gedachten van een mens beïnvloed kunnen worden door andere gedachten of dingen van buitenaf.

Verhaallijnen:
Ook al komen er dan veel flashbacks en terugverwijzingen voor in het verhaal toch is er natuurlijk maar 1 verhaallijn die écht belangrijk is voor het verhaal. Dit is de verhaallijn die zich in het heden afspeelt: het verhaal over Tamara en Vandessel. De Flashbacks zijn als ondersteuning bedoeld. Ze vertellen je iets over het leven van de hoofdpersoon.

Begin en eind; het verhaal begint in medias res. Je weet nog niet wat er komen gaat en wat er gaat gebeuren. Het einde is gesloten. Het doel van de hoofdpersoon is is bereikt: hij is dood. Wat wel mogelijk is, is dat je nog vragen hebt over het leven van de andere personages.

Vertelsituatie
In dit boek is er sprake van de ikvertelsituatie. De ikpersoon is Maarten Seebregs. Je beleeft het hele verhaal door de ogen van hem en je maakt deel uit van zijn gevoelens, gedachten, opvattingen, wensen en lusten. Daarom is het verhaal heel betrouwbaar omdat hij bij elke gebeurtenis aanwezig is geweest. Eigenlijk is het boek niet echt een verhaal dat deze ikpersoon vertelt. Het is meer een projectie wat er in zijn hoofd omgaat. Want ook als hij op sterven ligt op de bodem van de zee krijg je nog mee hoe hij zich voelt en wat hij denkt.

Thematiek:
Het thema van deze roman is ‘verbintenis’. Verbintenis in de zin van een huwelijk, maar ook met bijvoorbeeld een huis of een nieuwe nationaliteit. Ook is de verbintenis tussen Maarten en Gaëtan heel belangrijk voor het verhaal.

Motieven:
- Lust/ seksualiteit
Seksualiteit is iets heel belangrijks voor de hoofdpersoon Maarten. Hij verbindt veel gebeurtenissen in zijn hoofd met seksuele gedachten. Ook is hij een groot fan van Porno (porno voor homo’s uiteraard). Hij heeft dus sterke seksuele behoeften waarmee hij ook wel eens naar mannelijke hoeren gaat.
-Film
Alles wat in het hoofd van de hoofdpersoon omgaat wordt omgezet in een soort van filmscenario. Dat is ook de rede dat er zoveel van de omgeving omschreven. Tot in de kleinste details wordt de ‘set’ omschreven. Hij denkt vaak na over de ‘kortfilm van zijn leven’ oftewel de laatste beelden die hij zal zien voordat hij zal sterven. Zelfs op zijn ‘sterfbed’ zitten deze gedachten in zijn hoofd.
- Aftakeling

Maarten is doodziek en je merkt dat hij gaandeweg het boek steeds verder aftakelt. Hij vindt het niet erg om te sterven en hoopt zelfs eerder dood te gaan dan zijn vader.

Titel/ ondertitel
Het derde huwelijk, Dit slaat natuurlijk op het huwelijk tussen Tamara en Maarten, want daar gaat het hele boek over, maar toch is voor geen van beiden dit hun derde huwelijk. Het moet het derde huwelijk worden van Vandessel, de man die uiteindelijk met Tamara zou moeten trouwen. Iets wat nooit Tamara’s plan is geweest, ze wilde Vandessel dumpen direct nadat ze de Belgische nationaliteit gekregen had. Wat wel belangrijk is, is dat als het niet het derde huwelijk van Vandessel geweest zou zijn, dan zou het hele schijnhuwelijk tussen Maarten en Tamara niet hebben plaatsgevonden. Alleen omdat de vreemdelingendienst Vandessel niet meer vertrouwde is dat plan ingezet.

Ruimte
Tom Lanoye is een schrijver die ontzettend veel waarde hecht aan de ruimte waar het verhaal zich afspeelt. Ik heb nog nooit een boek gelezen waarbij zo haarfijn wordt uitgelegd hoe de ruimte eruitziet. Alle herinneringen van de hoofdpersoon worden erbij gehaald om de ruimte te vergelijken met bijvoorbeeld iets dat al eerder gezien is. Bijvoorbeeld het asielzoekerscentrum. Pagina’s lang beschrijft Lanoye hoe deze ruimte eruit ziet, hoe de mensen eruitzien, Hoe het er vroeger uitzag toen hij daar zijn vakantie doorbracht enzovoorts. Hij krijgt alles te weten wat er in het hoofd van de hoofdpersoon ook maar een beetje te maken heeft met de omgeving van dat asielzoekerscentrum. Alle ruimten waar de hoofdpersoon zich in bevindt krijgen zo’n uitgebreide behandeling. Deze overmaat aan omschrijvingen gaat ook op voor personen. Hoe bijvoorbeeld het lichaam van Philip beschreven wordt: tot in de kleinte details. De ruimte is daarbij erg belangrijk voor de sfeer. Waarschijnlijk is de oorzaak hiervan dat Maarten een locatiescout was. Hij zocht locaties om bepaalde scènes op te nemen. Ook dan moet op elk detail gelet worden.

Taalgebruik
Ook het taalgebruik is heel typerend. Zoals al eerder vermeld schrijft Lanoye met ontzettend veel details. Ook de seksscénes worden zo uitvoerend beschreven dat het net een film is omdat je echt elk detail te weten komt. Je moet bij dit boek daarom wel goed blijven opletten omdat het verhaal dus vaak niet to the point geschreven is maar juist met ontzettend veel dingen eromheen. De gedachten en herinneringen uit het hoofd van de hoofdpersoon zijn puur en onveranderd dus het taalgebruik is niet altijd even netjes. Los van alle hersenspinsels van de hoofdpersoon komen er ook veel dialogen in het boek voor. Wat ook heel opvallend is, is dat het boek geschreven is als een script van een film. Film was heel belangrijk voor de schrijver. Hij heeft 20 jaar van zijn leven in die branche gewerkt. Ten slotte was het opvallend dat Lanoye veel zaken niet direct bij de naam noemt. Hij heeft voor van alles een vervangend woord. Zo noemt hij de vader van de hoofdpersoon standvastig ‘verwekker’. Waarschijnlijk omdat hij de rol van een vader nooit vervult heeft. Maar ook andere personages krijgen een bijnaam. Het ‘Marokkaantje’ bijvoorbeeld die gewoon Achmed heet.

Evaluatie
Het maken van dit verslag heeft me aan de ene kant meer moeite gekost dan normaal omdat ik geen enkele houvast had aan eerder gemaakte verslagen op internet of literom. Aan de andere kant heb ik het gevoel dat ik dit boek heel goed begrepen heb dus was het niet moeilijk om dat op papier te zetten. Dit boek is me aangeraden door iemand die ontzettend veel verstand heeft van literatuur; het moest dus wel een goed boek zijn en dat is het zeker. Niet één van de makkelijkste, je kan het niet snel even tussendoor lezen maar absoluut de moeite waard. Wat ik vooral erg leuk vond was dat dit een boek is dat zo verschilt van alle andere boeken die ik tot dusver gelezen heb. Misschien omdat het door een Belg geschreven is? Waar het zich vooral mee onderscheid is schrijfwijze. De vele details, de snelle wisselingen tussen scènes. Maar vooral het einde vond ik fantastisch. Omdat het verhaal dus afspeelde ín het hoofd van de hoofdpersoon krijg je precies mee hoe hij zich voelt op het moment van zijn zelfmoord. En eindelijk ziet hij de kortfilm van zijn leven waar hij het hele boek lang al naar uitkeek en het viel hem alles mee.