Gegevens over het boek: Titel van het boek: Die Weiße Rose
Naam van de schrijver: Inge Scholl
Naam van de uitgever: Wolters Noordhoff
Aantal bladzijden: 79 (een verkorting van het echte boek) Druk: eerste druk 1995, oorspronkelijke uitgave was in 1995 Titelverklaring: De titel Die Weiße Rose heeft betrekking op de groepsnaam van een aantal studenten, die zich verzetten tegen de ideeën van Hitler. Ze zijn het niet eens over hoe het land geregeerd wordt. Ze willen namelijk vrijheid van meningsuiting. Ook willen ze, dat niet iedereen hetzelfde moet denken en zich hetzelfde moet gedragen. In deze groep zaten onder anderen Hans en Sophie Scholl. Zij verspreidden pamfletten door Duitsland met daarop een tekst die tegen Hitler was gericht. Op al deze pamfletten stond ook hun groepsnaam Die Weiße Rose, wat in het Nederlands de witte roos betekent. Samenvatting: Op 22 september 1918 wordt Hans Scholl geboren. Zijn zus Sophie Scholl wordt drie jaar later geboren op 9 mei 1921. Ze groeien op in een kleine stad in de Duitse streek Kochertal. Hun moeder heet Magdalene en hun vader Robert; hij is burgemeester. Het gezin bestaat uit vijf kinderen, namelijk Hans, Sophie, Inge, Werner en Elisabeth. In 1932 verhuist het gezin naar Ulm en daar gaan alle kinderen één voor één naar de hogere school. In 1933 komt Adolf Hitler aan de macht. Dit gebeurt, omdat de Eerste Wereldoorlog voorbij is en er veel armoede in Duitsland is. Duitsland moet herstelbetalingen betalen en het gaat niet goed met de economie in het land. Er is grote werkloosheid. Hitler belooft het land er weer boven op te helpen. Hij wil van Duitland weer een machtig en rijk land maken. Veel mensen willen dit graag en hebben daarom op Hitler gestemd. Hans en Sophie vinden de ideeën van Hitler wel goed, omdat hij ook praat over vaderlandsliefde, brood en werk voor iedereen. Daarom worden Hans (15 jaar), Sophie (12 jaar) en alle andere broers en zussen lid van de Hitlerjugend (een nationaal-socialistische organisatie voor jongeren tussen de 10 en 18 jaar). Hun vader is er wel op tegen. Hans wordt leider van een groepje jongens van de Hitlerjugend. Op een avond zingt hij samen met de jongens liedjes uit verschillende landen. Tot een hogere leider zegt dat dit niet mag. Liedjes van andere landen zijn namelijk verboden. Hans krijgt steeds meer een ander beeld van Hitler. Je moet volgens Hitler allemaal hetzelfde zijn en denken. Hans is hier op tegen. Hans mag bijvoorbeeld niet alle boeken lezen en als hij met zijn groep een speciale vlag heeft gemaakt voor een optocht, wordt deze door hogere leiders afgepakt. De vlag onderscheidt zich namelijk van de andere nationaal-socialistische vlaggen en dat is verboden. Hitler accepteert geen eigen vrije mening en denken. Hans vindt het vervelend dat hij in een land moet leven waar geen vrijheid is en leugens normaal zijn. Je mag geen tegenspraak hebben, want dan word je opgepakt en beland je in de gevangenis. In 1939 breekt de Tweede Wereldoorlog uit en Hans gaat studeren in München. Hij wil arts worden. Hij studeert en is ook hospitaalsoldaat aan het front in Frankrijk. Hij leert steeds meer mensen kennen die hetzelfde denken als hem. Bijvoorbeeld Alexander Schmorell, de zoon van een arts in München. Zo ontstaat er een groepje van een aantal jongens, die tegen Hitler zijn. Dit groepje wordt gevormd door Hans, Alexander, Christoph Probst en Willy Graf. Ze studeren alle vier medicijnen en denken hetzelfde. Ze noemen zich Die Weiße Rose en voeren verzet tegen Hitler door pamfletten te verspreiden en andere zaken. Christoph helpt alleen mee met het verspreiden van pamfletten en niet met de andere dingen die Willy, Alexander en Hans doen, omdat hij getrouwd is en twee kinderen heeft en niet wil dat zij hem verliezen. In 1942, als Sophie 21 jaar wordt, gaat zij biologie en filosofie studeren in München, aan dezelfde universiteit waar Hans ook zit. Zij moest, voordat ze kon beginnen met studeren, eerst een halfjaar verplicht voor de staat in arbeidsdienst werken en daarna nog verplicht een half jaar helpen in de oorlog als verzorgster (eten koken, wassen en zo). Zij leert de vrienden van Hans kennen en sluit zich bij Die Weiße Rose aan. Sophie is het ook niet eens met de staat. Thuis in Ulm krijgt Sophie’s vader bezoek van de Gestapo (de geheime staatspolitie). Ze doorzoeken het huis, omdat hij Hitler heeft uitgescholden. Een medewerkster van vader heeft hem verraden. Hij wordt opgepakt, maar ook heel snel weer vrijgelaten. Hij krijgt wel te horen dat hij vier maanden de gevangenis in moet. Er worden steeds vaker pamfletten van Die Weiße Rose verspreid, niet alleen op de universiteit, maar ook daarbuiten, in München en andere Zuid-Duitse steden. Ze hebben namelijk verschillende vrienden in verschillende steden, die hetzelfde denken als Die Weiße Rose. Ondertussen heeft ook professor Huber zich bij Die Weiße Rose aangesloten. Hij is Sophie’s filosofieleraar. De vakantie nadert en alle medicijnstudenten worden naar Rusland gestuurd. Ze moeten daar helpen aan het front van eind juli tot eind oktober. Sophie gaat in de vakantie naar huis, omdat Hans en zijn vrienden toch weg zijn. Hans ziet op het front in Rusland zijn broer Werner nog. Als Hans en zijn vrienden weer terug zijn van het front, houden ze nog verschillende acties tegen Hitler. Ze weten ondertussen dat Hitler gehandicapten doodt met gifgas en dat joden ook gedood worden. Hans heeft met zijn vrienden 70 keer ‘Weg met Hitler‘ in de Ludwigstraat geschreven. Over heel Duitsland worden door verschillende mensen pamfletten tegen Hitler verspreid en Die Weiße Rose heeft met letters boven de ingang van de universiteit ‘Vrijheid’ geschreven. Hans heeft ondertussen een anonieme waarschuwing gehad. Hij moet oppassen waar hij mee bezig is, maar hij trekt er zich niet zoveel van aan. Als ze weer een aantal pamfletten hebben gemaakt en Hans en Sophie deze in de universiteit willen verspreiden, worden ze betrapt door de conciërge. Hij alarmeert de Gestapo en die pakt hen op en verhoort ze. Sophie hoort van een medegevangene dat Christoph Probst een paar uur na hen is opgepakt. Sophie snapt dit niet, omdat hij zich op de achtergrond heeft gehouden. Ze wil dit ook niet voor hem, want hij heeft een vrouw Herta en is nu vader van drie kinderen. Zijn vrouw is namelijk net bevallen van een dochtertje. Hans en Sophie nemen alle schuld op zich. Ze weten dat ze de doodstraf krijgen en willen niet dat hun vrienden in gevaar komen. Ze zeggen daarom dat alleen zij verantwoordelijk zijn en ook houden ze een goed woordje voor Christoph. Dit mag niet baten. Hans, Sophie en Christoph worden alle drie op 22 februari 1943 ter dood veroordeeld en onthoofd. Ze hebben gestreden voor recht en vrijheid. In het proces tegen hen, hadden ze geen schijn van kans, omdat hun verdediger niet goed zijn best deed. Hij zou waarschijnlijk ook bang voor Hitler zijn geweest. Na de dood van Sophie, Hans en Christoph worden nog meer mensen gearresteerd en tot de dood veroordeeld, onder wie professor Huber, Willi Graf en Alexander Schmorell. In de komende weken worden nog ongeveer 80 personen gearresteerd in München en andere Zuid - en Westduitse steden, onder wie familieleden van personen die al waren opgepakt. Hitler vindt namelijk dat zij ook verantwoordelijk zijn. Daarom worden de ouders van Hans en Sophie opgepakt, net zoals hun zus Elisabeth en hun zus Inge Scholl.
Primärbetrachtungen 1. Die Handlung Hoogtepunt Het hoogtepunt uit het boek is als Sophie, Hans en Christoph worden opgepakt en ter dood worden veroordeeld. Ik vind dit heel erg voor hen, omdat je het hele boek allerlei dingen over hen te weten komt en dan gaan ze op het einde dood. Je verwacht niet dat ze opgepakt worden en dat ze gesnapt worden en dan gebeurt het toch. Ik vind dit zielig, omdat het goede mensen waren en ik vond ook dat ze gelijk hadden. Ik vind niet dat ze het hebben verdiend en ik vind het dan ook erg, dat degene die hen moest verdedigen, zo slecht was en hen niet goed heeft geholpen. Al was het maar een mildere straf geweest, maar de doodstraf verdienen ze toch zeker niet. De verdediger was gewoon bang, dat als hij wel zijn best zou doen, Hitler hem ook zou vermoorden. Dat vind ik erg laf van hem. Ik vind het wel een goed einde, want meestal lopen alle boeken goed af en deze niet en dat is aan de ene kant wel een keer mooi om te lezen, alleen is het einde wel zielig. Thema Het thema van het boek is verzet. Het hele verhaal gaat over de strijd tegen Hitler. Sophie, Hans, Christoph en vele anderen waren het namelijk niet eens met het regiem van Hitler. Zij wilden dat mensen wel vrijheid van meningsuiting hadden, dat mensen rechten hadden en dat niet iedereen hetzelfde hoefde te zijn. Daarom voerden ze actie tegen de dictatuur van Hitler. Ze wilden laten zien, dat Hitlers manier van denken, niet de ideale regeervorm is. Veel mensen durfden dit niet, maar zij wel. Hun groep heette Die Weiße Rose en ze maakten stiekem pamfletten tegen Hitler en deelden deze overal uit. Helaas worden ze gesnapt en ter dood veroordeeld, waardoor er nog geen einde kwam aan de dictatuur van Hitler. Hitler zorgde dat iedereen naar hem luisterde en hetzelfde dacht als hij. Als je anders was of dacht dan werd je gewoon vermoord. Gelukkig hebben de geallieerden in 1945 een eind aan de dictatuur van Hitler gemaakt. 2. Die personen - Sophie Scholl. Zij is samen met haar broer Hans de hoofdpersoon in het verhaal. Sophie is geboren op 9 mei 1921 in een kleine stad in de Duitse streek Kochertal. Haar vader was burgemeester en samen met haar broers Hans en Werner en haar zussen Elisabeth en Inge verhuist ze in 1932 naar Ulm. Als Sophie 12 is, gaat ze bij de Hitlerjugend. Nadat ze een halfjaar verplicht voor de staat in arbeidsdienst is geweest en daarna nog eens een halfjaar verplicht voor de staat heeft gewerkt, gaat Sophie op haar 21ste studeren in München. Ze gaat biologie en filosofie studeren aan de universiteit waar ook haar broer zit. Zij is dus wel slim. Ze is tegen Hitler en vindt zijn ideeën helemaal verkeerd. Ze wil vrijheid voor mensen en niet dat iedereen hetzelfde moet denken als Hitler. Op 22 februari wordt Sophie ter dood veroordeeld, omdat ze is gesnapt toen ze pamfletten tegen Hitler verspreidde. Ze wordt in 1943 onthoofd, ze is dan 22 jaar. Sophie was een betrouwbaar persoon, omdat ze haar vrienden en Hans’ vrienden niet verried, toen ze werd verhoord door de Gestapo. Ze zei dat ze alles samen met Hans had gedaan en dat alleen zij (Hans en zijzelf) verantwoordelijk waren. Dit is heel aardig van haar, dat ze haar vrienden er niet bij lapt. Sophie is moedig, omdat zij één van de weinige mensen is, die er voor uit durft te komen, dat ze het niet eens is met Hitler. - Hans Scholl. Hij is samen met zijn zus Sophie de hoofdpersoon in het verhaal. Hans is geboren op 22 september 1918, hij is drie jaar ouder dan Sophie. Hij ging toen hij 15 was bij de Hitlerjugend, maar als hij niet zijn eigen liederen mag zingen en zijn eigen boeken mag lezen, wordt het hem langzaam duidelijk dat Hitler niet deugt. Tijdens zijn jaren bij de Hitlerjugend was Hans leider van een groepje jongens. Hans is in mei 1939 naar München gegaan om daar aan de universiteit voor arts te studeren. Hans is half soldaat en half student, omdat hij tijdens zijn studie wordt ingezet als hospitaalsoldaat aan het front in Frankrijk. Hans begint het steeds vervelender te vinden om in een land te moeten leven met allemaal leugens en dat mensen geen vrijheid hebben. Hij leert meer mensen kennen die zoals hem denken, zoals Alexander Schmorell, de zoon van een arts in München, Er ontstaat een echte vriendschap, niet alleen met Alexander, maar ook met Christoph Probst en met Willy Graf. Willy Graf is een blonde, grote jongen. Ze studeren alle vier medicijnen en denken ook allen hetzelfde over Hitler. Ze zijn het niet met hem eens en richten daarom een verzetsgroep op, Die Weiße Rose. Van deze groep wordt later ook Sophie lid en ook Sophie’s filosofieleraar professor Huber. In 1942 worden alle medicijnstudenten, dus ook Hans en zijn vrienden, ingezet om aan het oostfront (Rusland) te helpen van eind juli tot eind oktober. Als Hans terug is maakt hij samen met zijn vrienden pamfletten tegen Hitler en kladdert hij zelfs een hele straat onder met leuzen tegen Hitler. Ook schrijft hij het woord ‘Vrijheid’ boven de deur van zijn universiteit . Hans doet aan sport. Op 22 februari wordt ook Hans ter dood veroordeeld. Hij is samen met zijn zus gesnapt, toen hij in de universiteit van München pamfletten aan het verspreiden was. Hij wordt in 1943 onthoofd en is dan 25 jaar. Hans is betrouwbaar, omdat hij zijn vrienden niet verraadt, maar alle schuld op zich neemt. Ook is hij moedig, omdat hij, net zoals zijn zus en een paar anderen, wel wat tegen Hitler durft te doen. Hans heeft doorzettingsvermogen, want hij wilde dat Hitler verslagen zou worden en hij wilde maar doorgaan met pamfletten maken, ondanks dat hij een anonieme waarschuwing kreeg, waarin stond dat hij moest oppassen. - Christoph Probst. Hij komt iets minder vaak dan Sophie en Hans in het verhaal voor. Dit komt denk ik, omdat de zus van Sophie en Hans, Inge Scholl, het boek heeft geschreven en daarom meer van haar broer en zus weet dan van een vriend van haar broer en zus. Christoph is ook een iets minder belangrijke persoon in het verhaal, maar ik noem hem, omdat hij samen met Sophie en Hans is gestorven. Christoph is getrouwd met Herta en is vader van drie kinderen, twee zonen van 2 en 3 jaar en nog een dochtertje dat net geboren is. Hij is geboren in 1919 en studeert ook medicijnen aan de universiteit van München. Hij is het niet eens met de ideeën van Hitler en daarom voegt hij zich bij de verzetsgroep Die Weiße Rose. Christoph wil niet meedoen aan acties, hij wil alleen maar meehelpen met de pamfletten, omdat hij niet wil dat ze hem zouden oppakken, omdat hij dan een vrouw en drie kinderen zou achterlaten. Helaas is dit wel het geval en ook hij wordt samen met Hans en Sophie op 22 februari 1943 ter dood veroordeeld en onthoofd. Hij is dan 24 jaar. 3. Die Zeit Het verhaal wordt in chronologische volgorde verteld. Alles wordt achter elkaar verteld zonder terugblikken. Dat maakt het makkelijk om te lezen, want dan hoef je niet steeds te denken waar je in het verhaal bent. Wel is er in het begin even een voorstukje waar eigenlijk al het einde verteld wordt. De schrijfster vertelt daar namelijk dat Christoph, Hans en Sophie ter dood veroordeeld zijn. Dus je weet al hoe het verhaal afloopt. Voor de rest begint het verhaal gewoon vooraan. Het verhaal begint als Sophie en Hans nog klein zijn en je leest steeds meer dingen die ze in hun leven hebben gedaan, tot aan hun dood. Daarom is het in chronologische volgorde verteld. Je komt gaandeweg steeds meer over Sophie en Hans te weten. De tijd die in het verhaal voorbij gaat is iets meer dan 20 jaar. Het verhaal begint als Sophie en Hans klein zijn (rond 1920-1923) en het eindigt in 1943 als ze worden onthoofd, dus zo’n 20 jaar. Het verhaal speelt in de periode na de Eerste Wereldoorlog tot bijna einde Tweede Wereldoorlog.
4. Der Raum Het verhaal speelt in Duitsland en vooral Zuid-Duitsland. Dit kun je afleiden van de plaatsnamen die ze noemen. Ze wonen eerst in de streek Kochertal en verhuizen dan naar Ulm. Ulm ligt in Zuid-Duitsland. Sophie en Hans gaan studeren in München en dat is in Zuid-Duitsland. Ook wordt de streek Schwäbische Alb genoemd en die ligt eveneens in Zuid-Duitsland. Je kunt aan de achternamen zien dat het verhaal in Duitsland speelt, want het zijn Duitse achternamen, namelijk Scholl, Huber, Probst en Schmorell. Ook is er natuurlijk het feit dat mensen het niet eens zijn met de ideeën van Hitler. Het verhaal speelt voornamelijk in München, omdat Sophie en Hans hier wonen tijdens hun studie en ze hier worden gesnapt als ze pamfletten verspreiden. Hans en zijn vrienden moeten wel naar het oostfront om daar te helpen, maar dat wordt alleen genoemd. Het verhaal speelt zich er niet af. 5. Die Erzählperspektive Het verhaal Die Weiße Rose wordt verteld door Inge Scholl, de zus van Sophie en Hans. Je leest wat zij heeft geschreven. Het is niet zo als in vele boeken, dat je je inleeft in de ik-figuur, omdat je de gevoelens en gedachten van hem niet leest. Soms zie je ich, wir of unser staan. Je moet het verhaal eigenlijk zien, alsof de ik-figuur een soort verhaal aan iemand vertelt. Zo lees je het namelijk ook en zo kom je aan informatie. Maar het is niet informatie over de ik-figuur, maar over anderen. Het verhaal is eigenlijk een alwetende verteller, omdat Inge al weet hoe het hele verhaal in elkaar zit. Het verhaal begint dat Sophie, Hans en Christoph ter dood zijn veroordeeld, dus je weet het einde van het boek al. 6. Der Stil Ik vind dat er normaal met elkaar wordt gepraat. De gesprekken zijn gewoon zoals ik ze ook zou voeren, dus de manier van praten is normaal. Ik vind dat er soms moeilijke woorden in zitten, maar meestal kon je ze wel uit de zin halen of waren ze niet belangrijk voor het verhaal. Ik heb wat woorden opgezocht in het woordenboek, omdat ik die woorden echt niet wist en ze toch wel belangrijk waren. De zinnen waren goed te volgen, omdat ze niet te lang waren. In het boek wordt niet veel met elkaar gepraat, maar praat juist één iemand over mensen en dat is wel leuk om te lezen, want je weet totaal niet wat de gevoelens van de vertelpersoon zijn. Ze vertelt alleen als het ware over mensen, net zoals je vroeger werd voorgelezen en dat is wel een keer grappig om te lezen. Sekundärbetrachtungen 1. Informatie over de schrijver Inge Aicher-Scholl is geboren op 11 augustus 1917 in Ingersheim-Altenmünster. Inge Scholl lebte ab 1932 in Ulm und wurde durch ihre Eltern Magdalena und Robert Scholl zu christlich-humanistischen Werten erzogen. Sie war die älteste Schwester der von den Nationalsozialisten hingerichteten Geschwister Scholl, Sophie und Hans Scholl und deren Geschwister Elisabeth und Werner. 1946 gründete sie in Ulm eine der ersten Volkshochschulen im Nachkriegsdeutschland in der Martin-Luther-Kirche (Ulm). In dieser Kirche wurden - konspirativ versteckt in der Orgelkammer - wenige Jahre zuvor die letzten Flugblätter der Weißen Rose sortiert und zum Versand durch den Freundeskreis der Geschwister Scholl fertiggemacht. 1950 rief sie die Geschwister-Scholl-Stiftung als Trägerin der Ulmer Hochschule für Gestaltung ins Leben. Über ihre Geschwister Hans und Sophie und deren Münchener Widerstandsgruppe veröffentlichte sie 1952 das Buch „Die weiße Rose“. Im selben Jahr heiratete sie den Gestalter Otl Aicher und nannte sich seitdem Inge Aicher-Scholl. 1972 übersiedelte die Familie nach Rotis bei Leutkirch im Allgäu. Seit 1978 engagierte sich Inge Aicher-Scholl intensiv in der Friedensbewegung und unterstützte die Ostermarsch-Bewegung. So nahm sie etwa 1985 an Blockaden vor dem amerikanischen Militärdepot in Mutlangen teil und wurde dafür zu einer Geldstrafe verurteilt. Inge Aicher Scholl stierf op 4 september 1998 in Leutkirch im Allgäu aan de gevolgen van kanker. 2. Wat voor bedoeling heeft de schrijver met het boek gehad De bedoeling van de schrijfster met het boek is informeren. Ze wil namelijk informatie geven over hoe het leven er toen aan toe ging. Ze wil volgens mij ook haar verhaal doen over haar broer en zus, die zijn vermoord door Hitler. Ze wil laten zien dat er erge dingen in de Tweede Wereldoorlog gebeurden en dat het eigenlijk belachelijk is waarom haar broer en zus zijn vermoord. Tevens wil ze toch wat verdriet kwijt en is ze daarom volgens mij haar verhaal gaan opschrijven. Ze zat met allemaal gevoelens en ik denk dat ze die door het schrijven van het boek een beetje heeft verwerkt. De schrijfster wil, denk ik, ook wel een klein beetje amuseren, omdat ze er een echt mooi en zielig verhaal van heeft gemaakt, dat echt is gebeurd. Voor het grootste gedeelte heeft ze dus volgens mij het boek geschreven om anderen te informeren en om haar verdriet te verwerken.
3. Mijn mening over het boek - Het verhaal is interessant, omdat ik het onderwerp Tweede Wereldoorlog altijd interessant vind. Ik vind het namelijk altijd mooi om te zien of te lezen hoe het er toen aan toe is gegaan. - Het verhaal was wel herkenbaar, omdat ik al veel wist van wat Hitler deed en ook omdat ik de film van dit boek al een keer heb gezien. Ik kan nu de film en het boek vergelijken en dan kom ik tot de conclusie dat ik het boek mooier vind dan de film. Dit komt omdat in de film het verhoor zo uitvoerig besproken werd en dat vond ik te langdradig worden. In het boek lees je gelukkig niet veel over het verhoor, alleen dat Sophie, Hans en Christoph worden opgepakt en gedood. Dit vind ik veel spannender om te lezen dan het saaie verhoor, waarin toch niets gebeurde. - Het boek is somber en droevig. Het verhaal loopt namelijk niet goed af en Sophie en Hans, de mensen over wie je zoveel te weten bent gekomen, gaan dood. Het is ook zielig dat ze geen mildere straf krijgen, maar dat Hans, Sophie en Christoph worden onthoofd. Dat vind ik heel erg. - Het boek is overtuigend, omdat ik weet dat dit echt is gebeurd. Dit komt omdat de zus van Sophie en Hans dit geschreven heeft en alles toen nog vers in haar geheugen had zitten. - Het verhaal is leerzaam, want je komt steeds meer te weten over de Tweede Wereldoorlog en nu lees je er weer een ander verhaal over. Zo kom je er achter hoe het er in de Tweede Wereldoorlog aan toe ging. - Ik vond het verhaal niet zo heel spannend. Dit kwam omdat ik al wist hoe het verhaal ging, omdat ik de film had gezien. Maar ook omdat in het begin al wordt verteld dat Sophie, Hans en Christoph ter dood worden veroordeeld. Daardoor weet je al hoe het verhaal eindigt en dat haalt de spanning er af. Het verhaal was wel heel boeiend, omdat het een waar gebeurd verhaal is en daar houd ik van. - Ik vind alle mensen die zich hebben verzet tegen Hitler erg dapper, omdat zij ten minste niet over zich heen lieten lopen. Zij voerden actie tegen de ideeën van Hitler. Ze waren het niet met Hitler eens en dat lieten ze aan iedereen zien. Dat vind ik dapper, omdat ze wel hun leven hierdoor riskeerden. - Het verhaal is werkelijk, want zulke dingen gebeurden in de Tweede Wereldoorlog. Ik heb er al genoeg verhalen over gehoord om te weten dat dit echt waar is en dat maakt het voor mij boeiend. - Het verhaal zet me aan het denken, want ik ben me gaan afvragen hoe ik zou hebben gehandeld als ik in de Tweede Wereldoorlog zou leven. Of ik het eens zou zijn met de ideeën van Hitler of juist niet. Ik zou, denk ik, ook tegen de ideeën van Hitler zijn. Ik ben me ook gaan afvragen of ik zou hebben laten blijken dat ik tegen Hitler was en of ik dan bijvoorbeeld lid zou zijn geworden van Die Weiße Rose. Ik denk dat ik wel wat werk zou hebben gedaan voor de verzetsgroep, maar niet te veel, omdat ik niet opgepakt zou willen worden en vermoord.