De verstotene door Naima El Bezaz

Gebruikte editie
Eerste druk: 28 september 2006
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 254
Uitgever: Contact, Amsterdam

Gegevens voorkant
Op de omslag staat een foto (tijdens de nacht genomen) waarop een jonge vrouw te zien is in een witte jurk. Ze ligt bewusteloos (?) op de grond van een balkon?

Genre
“De verstotene” is een psychologische roman over multiculturele problemen o.a. over het islamitische geloof.

Geschikt voor …
scholieren van de eindexamenklassen havo en vwo, die geïnteresseerd in de problematiek van jonge allochtonen met een mohammedaanse afkomst. Er komen vrij veel sekspassages in voor die bovendien nogal “realistisch” beschreven zijn. De hoofdfiguur is een meisje dat tussen twee culturen in leeft en dat is de laatste jaren wel vaker beschreven in de Nederlandse literatuur, vooral dankzij de komst van jonge schrijvers en schrijfsters van allochtone afkomst. Wat de thematiek “leven tussen twee culturen” kan het boek dus heel goed op literatuurlijsten worden gecombineerd met romans als “ Geen gewoon Indisch meisje”(Marion Bloem) “Indische duinen”(Adriaan van Dis ) “Paradijs verloren “of “Mokusei”(beide van Cees Nooteboom) en recent Frenk van der Lindens “De Steniging”.

De roman wil ik waarderen met 2 punten voor een havo/vwo-lijst. Dit is de standaardwaardering. Het boek is dus niet heel erg goed of slecht.

De flaptekst
De Marokkaanse Mina groeide op in een wereld vol taboes, waar uiterlijke schijn belangrijker was dan de liefde van een moeder voor haar kind. Mina hunkerde naar warmte en erkenning, en kreeg het bijna allemaal: een man, een goede baan en een huis in een prestigieuze buurt. Maar na hun vakantie in New York wordt ze verlaten door haar vriend, moet ze verhuizen naar een kleine woning, en stort ze op haar werk in. Ze voelt zich verstoten, uit zowel de westerse samenleving als uit de allochtone gemeenschap waarin ze is opgegroeid. Om de leegte en de voortdurende eenzaamheid van haar nieuwe bestaan achter zich te laten, gooit ze zicht op de lichamelijke liefde en verliest zich het grootste verbod: haar passie voor een joodse man.
Gedreven door angst besluit ze het lot naar zich toe te trekken en dat te doen wat ze al die tijd heeft nagelaten.

Motto en opdracht
Er zijn twee motto’s. Het eerste is een spreuk van Immanuel Kant : Sapere Aude
Deze van Horatius geleende spreuk, die zoiets betekent als “durf na te denken” is door de Kant gebruikt om de kern van de Verlichting samen te vatten. Heb de moed op je eigen verstand te vertrouwen en laat je niet misleiden door wat anderen eeuwen lang de mensen hebben wijs gemaakt. Deze opvatting geldt in ieder geval voor de hoofdfiguur Mina, die zeker wat de islam betreft er een eigen opvatting op na houdt. Daardoor wordt ze wel verstoten uit de gemeenschap waartoe ze behoorde.

Het tweede motto luidt:
Wat ik heb, wil ik niet verliezen
Maar waar ik ben, wil ik niet blijven,
Diegenen die ik liefheb, wil ik niet verlaten
Maar die ik ken, wil ik niet meer zien,
Waar ik leef , wil ik niet stereven,
Maar waar ik zal sterven, daar wil ik niet heen:
Ik wil blijven, waar ik nog nooit geweest ben. [Thomas Brasch]

Het motto geeft op een mooie manier aan in welke twee werelden de hoofdfiguur Mina steeds verkeert. Ze is het slachtoffer van de situatie waarin ze door haar jeugd en opvoeding is geplaatst. Ze wordt door haar eigen gemeenschap “verstoten” en kan nergens rust of een plaats waar ze zich thuis voelt vinden.

Structuur en verhaalopbouw
Er is sprake van een cyclische structuur. De roman begint met een proloog waarin de hoofdfiguur Mina 32 jaar wordt. Ze viert het niet en neemt zich voor om zelfmoord te plegen. Ze staat op een balkon en doet een stap naar voren.

Daarna komen er 22 genummerde maar ongetitelde hoofdstukken die vrijwel chronologisch vertellen wat er is gebeurd sinds Mina met haar vriend Mart breekt in New York. Via een vooral chronologische lijn met af en toe een flash back uit haar jeugd wordt er in die hoofdstukken verteld hoe het met mina vergaat.
Dat verhaal resulteert in een epiloog, die de draad voor de lezer weer oppakt onder het motto ”en zo is het gekomen.” Om die reden is er sprake van een cyclische structuur.
Je zou zelfs kunnen spreken van een soort “raamvertelling.”

Perspectief
De proloog en de epiloog worden verteld in de ikvorm vanuit het perspectief van Mina : ze vertelt in de o.t.t., omdat ze daar de lezer nog in onwetendheid wil laten over wat er met haar gebeurt. In de proloog staat ze namelijk op het punt om zelfmoord te plegen. In de 22 hoofdstukken vertelt mina in de o.v.t., omdat de start van de vertelling in feite in de proloog is gegeven en de lezer in die 22 hoofdstukken een terugblik krijgt aan wat er aan vooraf gegaan is. In deze hoofdstukken is mina dus een achterafverteller.

Titelverklaring
Wanneer mina op de middelbare school zit, zet ze haar gedachten over de islam op papier. Een afgewezen schoolvriendje maakt die informatie openbaar o.a. aan mina’s vader. Daarom wordt ze uit de Marokkaanse gemeenschap verstoten. Maar ze wordt ook verstoten door twee andere liefdesrelaties: van haar Nederlandse vriend Mart en haar joodse minnaar Sam. Drie keer wordt ze derhalve opzij gezet of verstoten.

Max Pam geeft in zijn recensie in HP/De Tijd op 20 oktober 2006 nog een andere verwijzing naar de titel.: “ ”De verstotene” verwijst naar het bijbelse verhaal van Hagar, de slavin van Sara. Omdat Sara zelf lange tijd onvruchtbaar blijft, wordt Hagar tot Abraham geroepen om bij haar een zoon te verwekken die de naam Ismael zal dragen. Maar als Sara na vele jaren zelf ook een kind krijgt, wordt Hagar met haar kind de woestijn ingestuurd. Het is in de woestijn dat Ismael kan uitgroeien tot de stamvader van de arabieren, en daarmee ook van de moslims.”

Tijd en decor
Het is een actuele roman, want de moord op Theo van Gogh die plaatsvond op 2 november 2004, staat letterlijk in de roman vermeld. De vertelde tijd neemt enkele maanden in beslag, wanneer Mina breekt met haar vriend Mart en ze zich op haar werk heeft ziek gemeld. Ze krijgt daarna een seksuele relatie met een joodse man, van wie ze zwanger raakt. Daarna besluit ze om zelfmoord te plegen.


Afgezien van het eerste deel van de roman dat in New York speelt, waar ze de relatie met Mart verbreekt, speelt de rest van de roman in Amsterdam. Het symbolische decor is natuurlijk dat het verhaal speelt tegen de achtergrond van het Marokkaanse milieu. Daaruit is Mina dus een verstotene, omdat ze er andere opvattingen over het geloof op na houdt.

.
Thematiek en symboliek
“Mens tussen twee werelden” is de thematiek van de roman. Een meisje van Marokkaanse afkomst is door haar liberale opvattingen uit de gemeenschap gestoten. Het dogma van de islam zoals het door haar moeder na de scheiding van haar vader wordt gepragmatiseerd, vindt de hoofdfiguur voor haar zelf onaanvaardbaar. Dat schrijft ze in een opstel, maar dat valt in de verkeerde handen en in de verkeerde aarde. Ze wil geen contact met haar eigen familieleden en ze krijgt een relatie met een Nederlandse man. Maar ook dat brengt haar geen geluk en in feite wordt ze ook door hem verstoten. Ze hoort in principe nergens bij. Alles wat ze doet, wordt niet op de juiste merites beoordeeld. Ze werkt hard maar een collega (Esther) krijgt op het werk de promotie waarop ze zelf gehoopt had. Ze meldt zich daarom ziek en heeft een soort burn out, waarin ze zich stort op de lichamelijke liefde. Vrij onomwonden worden diverse seksscènes (de uitgever spreekt van een nieuwe “Turks Fruit”) beschreven.

Eerst heeft ze een seksavontuur met de collega die ze zo verafschuwde maar ze blijkt ervan te kunnen genieten. Later regelt deze vrouw ook nog seksavontuurtjes met nota bene een joodse man. Dat is een grote doodzonde in de ogen van haar familie. Die Sam is het uiteindelijk alleen maar om de seks te doen en wanneer Mina zwanger blijkt, wil hij niets meer van haar weten. Voor de derde keer wordt ze verstoten. (Door haar vader, door Mart en door Sam) Elsa , haar vriendin, wil dan wel samen met haar het kind opvoeden, maar daarvoor voelt Mina niets. Elsa zou daarvoor te veel moeten opofferen en dat wil ze niet. Ze wil dan eerst zelfmoord plegen, maar besluit staande op het balkon toch haar kind een toekomst te schenken. Maar helaas dan glijdt ze uit. Het noodlot waarvoor ze geboren leek, slaat echt toe.

Mina is dus het meisje dat het slachtoffer is geworden doordat ze tussen twee culturen moet leven. Op zich is ze niet tegen de islam, maar ze koestert een liberalere variant dan haar moeder. Met haar stiefmoeder kan ze beter opschieten en die vindt dat je altijd je zelf trouw moet blijven (vgl. de opdracht in het kokertje) Ze wordt uit de gemeenschap verstoten en heeft zich zichzelf willen beschermen door geen contact meer te willen met haar zusje die haar aanvankelijk nog brieven schreef. Nu ze in 2004 het contact met haar zusje wil herstellen, is het te laat. Mina is daardoor met recht een verstotene en moet alles alleen opknappen. Opvallend zijn wel de heftige seksscènes die Naima El Bezaz in haar roman stopt. Of ze alle strikt functioneel zijn, vind ik maar zeer de vraag. Maar geen enkel moment had ik het idee dat ik een nieuwe Turks Fruit aan het lezen zou zijn. Die roman van Wolkers ging me toch meer in de kouwe kleren zitten, omdat daar sprake was van een allesoverheersende liefde van een man voor een vrouw, die hij tenslotte verliest aan kanker. Die parallel heb ik echt niet kunnen ontdekken in “De verstotene”.

De motieven nog een keer op een rijtje:
- godsdienstproblematiek
- verstoten worden
- moeder-dochterrelatie
- relatie tussen zussen
- eenzaamheid
- liefdesproblemen
- seksualiteit in allerlei vormen en toonaarden
- vriendschap ( met Elsa)
- ongewenst zwanger raken
- jaloezie
- concurrentie op het werk (Esther)

Op de site van Faith Freedom zegt Dirk Verhofstadt nog als een reactie op de roman: Vooral allochtone vrouwen blijven afhankelijk van en onderworpen aan culturele en religieuze bepalingen die hen ondergeschikt maken aan mannen. Ze moeten maagd blijven tot hun officiële huwelijk, worden gedwongen uitgehuwelijkt, mogen enkel in de publieke ruimte komen met goedkeuring van hun man en worden dan gedwongen zich te sluieren. Wie niet luistert, wordt terechtgewezen, desnoods mishandeld en in het slechtste geval ver(ere)moord.
Het zich lostrekken van de oorspronkelijke cultuur en religieuze traditie is een van de meest ingrijpende gebeurtenissen in het leven van nieuwkomers in de West-Europese landen. Geconfronteerd met de ongekende vrijheid die ze hier ervaren, plooien heel wat meisjes en vrouwen zich terug op de klassieke manier van leven en denken en sluiten zich af van de bestaande buitenwereld om zich te conformeren aan de verwachtingen van hun religieuze leiders, vaders, broers, moeders. Desondanks zijn er steeds meer moslimmeisjes die deze vrijheid met beide handen grijpen en zelf hun levensplan bepalen. Tegen de zin van hun ouders studeren ze verder, kleden zich volgens westerse normen, maquilleren zich om hun vrouwelijkheid te beklemtonen, gaan op stap met andere mannen en bepalen zelf met wie ze een seksuele relatie aangaan. In eigen kringen worden ze vaak beschouwd als hoeren. Ze worden uitgespuwd en letterlijk verstoten.

Samenvatting van de inhoud
Voor alle duidelijkheid: de hoofdfiguur in deze roman heet Mina, maar ze noemt zich ook wel Amelie. Maar het zijn wel dezelfde personen. De naamsverandering heeft te maken met het uit de Marokkaanse gemeenschap stoten van de vertelster.


Proloog: de ikfiguur mina is 32 jaar geworden, maar ze viert het niet. Ze haalt op de bewuste dag een kokertje met een opdracht op een papiertje erin te voorschijn en ze zal die dag aan de opdracht die op het papiertje staat, voldoen. Ze heeft het kokertje ooit gekregen van haar stiefmoeder Salouha. Ze gaat naar het balkon en wil een besluit nemen om er vanaf te stappen. Daarmee eindigt de proloog.

In Hoofdstuk 1 verblijven de ikfiguur Mina en haar Nederlandse vriend Mart in een hotel in New York. Ze eten in een duur restaurant, maar het eten is er erg slecht. Mart moppert. Mina overweegt tijdens het eten om met de relatie te stoppen, maar Mart is haar voor en geeft haar op de terugweg de bons. Ze blijven nog wel samen in New York om hun vakantie af te maken, maar ze gaan allebei hun eigen gang. Mart blijkt een echte slappeling te zijn. Op Schiphol worden ze afgehaald door vrienden van Mart, maar die hebben het huis van mina al leeggehaald met de spullen van hem. Mina die zich ook wel Amélie noemt, slaat Mart meteen een rood oog. Wanneer ze thuiskomt, blijkt alles al weggehaald te zijn. Ze loopt het balkon op en ze krijgt een clitoraal orgasme.

Haar werk is eigenlijk heel saai, ze doet altijd heel goed haar best, maar ze hoort dat een collega aan wie ze een hekel heeft, de promotie krijgt waarop ze zelf gehoopt had. Daarom en daarna meldt ze zich ziek. Ze is als het ware overspannen: ze gaat langs de dokter en krijgt daarvoor pillen voorgeschreven. Mart komt de laatste spullen ophalen en biedt haar een huurwoning aan. Ze gaat inderdaad verhuizen en voelt zich heel alleen en verstoten. Ze heeft nog wel een vriendin Elsa die gynaecologe is. Ze wil met haar gaan stappen, maar halverwege de avond scheiden hun wegen. Ze ontmoet in de loop van de avond haar collega Esther. Ze gaan verder met elkaar stappen en drinken veel te veel. In een donker steegje beginnen ze eerst te zoenen en daarna hebben ze orale seks met elkaar. Amélie vindt het eigenlijk niet vervelend. Later neemt Elsa toch weer contact met haar op en ze gaan samen stappen. Intussen heeft ze ook een Antilliaanse psychotherapeute gevonden, met wie het aardig klikt. Hoewel deze therapeute flink aan de maat is, is ze gek op taart eten. Amélie en zij voelen zich wel tot elkaar aangetrokken.

Wanneer ze op een bepaald moment in een restaurant komt, ziet ze Mart met een nieuwe vriendin. Het blijkt de zus van Anne te zijn met wie hij blijkbaar dus al eerder “wat had.” Gesteund door het zelfvertrouwen dat de therapeute haar heeft meegegeven, gooit ze water in het gezicht van Marts nieuwe vriendin.. Daarna gaat ze zelf ook weer “los.”Ze wordt wakker bij een vreemde man in bed. Met hem heeft ze duidelijk seks gehad en ze hebben het gedaan zonder condoom: ze moet dus een morning after pil halen. Van Esther hoort ze later de voorgeschiedenis. Die heeft namelijk de man Sam (een jood) op haar afgestuurd en ze wil dat later nog wel eens een keer voor haar regelen. Ze voelde dat Mina behoefte had aan seks.

Dan wordt Theo van Gogh vermoord door een Marokkaan (Mohammed B.) Het is dus 2 november 2004. Elsa belt haar op om haar gal te spuwen over alle Marokkanen en de islam.

Er komt dan een flinke flashback over haar jeugd. Amélies vader heeft twee vrouwen: haar eigen moeder die na de scheiding steeds meer een orthodoxe richting opgaat en een tweede vrouw Salouha, die veel liberaler is en bij wie Amélie zich ook veel meer thuis voelt. Haar eigen moeder is erg anti-joods en nu heeft Amélie juist kennis aan een joodse man, Sam.

Tijdens een tweede ontmoeting hebben ze weer seks: het gaat er vrij ruw aan toe: ze hebben orale seks waarbij Amélie merkt dat ze een besneden minnaar heeft. Ze denkt dat hij wel contact met haar wil blijven houden, maar hij belt haar daarna niet meer op. De ontmoeting is door Esther geregeld. Ze wil nu een soort deal sluiten met Amélie. Die heeft de wachtwoorden van bepaalde klanten op haar computer en Esther wil nu het klantenbestand bij haar baas weghalen en een eigen bedrijf beginnen, waarbij ze Amélie ook een baan wil aanbieden. Deze moet er nog over nadenken.

In een volgende flashback denkt Amélie aan haar stiefmoeder Salouha die haar op haar dertiende verjaardag een kokertje geeft, waarin ze Amélie een opdracht aan zichzelf laat formuleren. (het is het kokertje van de proloog)

Mina/Amélie doet een zwangerschapstest en ze blijkt zwanger te zijn. Sam wil er echter niets van weten en verwijt haar van alles. Hij is helemaal niet van plan met haar te trouwen en het was eigenlijk alleen maar om de seks te doen. Ze wordt dan weer opgevangen door haar vriendin Elsa: die biedt aan het kind samen op te voeden en eventueel naar New York te gaan.
Amélie gaat naar de therapeute en vertelt haar een geheim. Het is het geheim van haar jeugd.


Op de middelbare school wil een klasgenoot van Marokkaanse afkomst haar verkrachten, maar ze wijst hem af. Ze heeft daarna als 18-jarige een soort essay over de islam geschreven. Duidelijk is dat zij een veel liberaler standpunt inneemt dan haar ouders. De jongen neemt wraak door haar schooltas te stelen en het opstel te verspreiden. Haar vader die een belangrijke man in de Marokkaanse gemeenschap is, roept haar ter verantwoording en slaat haar met een gesp. Daarna wordt ze het huis uitgezet en verbreekt ze het contact met haar ouders. Ze is een echte verstotene. Later ziet ze nog haar zus Sanaa, ze volgt haar naar een rijtjeshuis in Osdorp. Haar zusje is getrouwd met een 7 jaar oudere man, die tot moslim is bekeerd. Ze wacht haar zusje later op bij school, maar die is woedend op haar, omdat ze nooit meer iets van zich heeft laten horen. Een jaar na haar vertrek was haar eigen moeder gestorven en Sanaa had aan Amélie brieven geschreven die ze echter nooit had geopend en gelezen. De therapeute verklaart haar later dat ze dit heeft gedaan om zichzelf te beschermen.

In de epiloog die aansluit op de proloog, staat Amélie op het balkon om zelfmoord te plegen. Ze is immers zwanger en ziet geen toekomst meer. Elsa belt haar op om te vragen of ze samen niet naar new York kunnen vertrekken. Ze scheldt haar uit: ze wil nu eigenlijk springen, maar dan bedenkt dat ze haar kind een betere opvoeding moet geven dan ze zelf heeft gehad. Er zijn dus wel kansen voor haar kind. Ze besluit om terug naar haar kamer te gaan, maar ze valt …….. [ Waarschijnlijk gaat ze dus dood]

Recensies en reacties
In De Volkskrant van 20 oktober 2006 verscheen een recensie van Wineke de Boer. Ze is niet zo heel positief over de roman van Naima el Bezaz. De verstoten Mina van El Bezaz heeft niemand om haar gevoel mee te delen. Zelfs zichzelf niet. Met voelen is ze opgehouden, het deed te veel pijn, lezen we herhaaldelijk. In plaats daarvan wilde ze slagen op het materiële vlak. Maar wanneer haar façade van successful living instort, komt het gevoel ineens haar leven binnendenderen. Dat valt niet mee: ze meldt zich ziek, hangt voor de tv terwijl ze zich te goed doet aan zoetigheid, alcohol en slaaptabletten. Om Mina in de epiloog, op de balkonrand te kunnen laten balanceren – twijfelend of ze wel of niet zal springen – moet deze uitzichtloze situatie, af en toe doorbroken door een avondje zuipen met vriendin Elsa, het hele boek lang voortduren. De afschuwelijke herinneringen aan vroeger, die op een gegeven moment tóch boven komen, vormen voor de lezer paradoxaal genoeg een welkome afwisseling.
Dat El Bezaz het volhoudt pagina’s vol te schrijven over de naargeestige gedachtewereld van de depressieve Mina is niet erg, maar ze doet dat op nadrukkelijk moralistische wijze: ‘Jarenlang had ik maar doorgeraasd omdat ik een droom najaagde, een droom die klaarblijkelijk niet voor mij bestemd was. Ik deed dat omdat ik dacht dat ik het wilde, maar nu ik meer tijd besteedde aan denken, wist ik dat het bevestiging was waar ik zo naar snakte, naar hunkerde, maar die ik niet kreeg.’

In een goede recensie van Max Pam in HP/de Tijd van 20 oktober 2006 concludeert de recensent: “ De verstotene heeft de duidelijke moraal dat religie de mensen tot slaaf maakt van gewoonten en rituelen, die in feite inhoudsloos zijn. Men wordt een verstotene in een gemeenschap die het niet toelaat dat mensen zelf proberen de waarheid te vinden. Onder het mom van universaliteit en eeuwigheid, heeft de gemeenschap liever het nakauwen van wat al eeuwen lang is nagekauwd. Dat op die manier grote ongelukken – zeg maar onrechtvaardigheden - worden begaan, is iets waar in de religie maar al te gemakkelijk overheen wordt gestapt.
In fictie doet Naima el Bezaz in feite hetzelfde als wat Ayaan Hirsi Ali in non-fictie heeft gedaan. Welke methode de meest effectieve is, moet nog blijken. Voorlopig lijkt die van Ayaan gevaarlijker. Op laatste pagina van De verstotene staat slechts: IJTIHAD, met de verwijzing: www.muslim-refusenik.com. Ijtihad is de islamitische traditie van het onafhankelijk denken, die tegenwoordig erg in verdrukking is geraakt. Naast al het andere moet deze roman dus ook als een politieke verklaring worden beschouwd.
Optimistisch eindigt De verstotene niet. De boodschap lijkt te zijn dat er voor de renegaat, de ongelovige en voor hen die zelf na willen nadenken, geen toekomst is

De reacties in de Marokkaanse gemeenschap zijn eigenlijk heel negatief. Op diverse websites wordt Naima el Bezaz flink op de korrel genomen en wordt eigenlijk beweerd dat ze de vuile was niet buiten mag hangen. Het is natuurlijk juist die houding die in de roman door haar wordt aangevallen. (Zie verder onder thematiek) Het is te vergelijken met de uitingen van Ayaan Hirsi Ali in de film “Submission”van Theo van Gogh. Niet voor niets wordt de moord in deze roman aangehaald.


Over de schrijver
Bron: website van uitgeverij Contact.

Naima El Bezaz (1974, Meknes, Marokko) heeft altijd een fascinatie voor taal en schrijven gehad. Na de middelbare school gaat ze studeren, maar het schrijverschap lonkt. Tijdens een lezing komt ze in aanraking met schrijfster Yvonne Kroonenberg die haar introduceert bij Uitgeverij Contact. In 1995 verschijnt daar haar debuut De weg naar het noorden.
De weg naar het noorden werd bekroond met de Jenny Smelik-IBBY prijs. Vanaf 1995 tot heden is dit een van de populairste romans op middelbare scholen in Nederland en België, waar de scholieren het boek massaal voor hun boekenlijst lezen.
Lezingen in binnen- en buitenland over onder andere literatuur, maatschappij en de positie van de vrouw volgen; op scholen, universiteiten, literaire cafés, gemeenten, ministeries en leesclubs maar ook op festivals. Ook schrijft ze in opdracht literaire verhalen, essays en columns. In 2002 verscheen Minnares van de duivel. Deze verhalenbundel werd vrijwel meteen na verschijnen een bestseller, nadat ze een erotische passage uit haar boek in Jack Spijkermans' tv-programma Kopspijkers voorlas. Dit tot woede en verontwaardiging van moslims én gereformeerden.
Wekenlang stond Minnares van de duivel hoog genoteerd in de vele boekentoptienen. Negen drukken volgden elkaar in korte tijd op. De schijfster staat bekend om haar ongezouten mening over seks, religie en maatschappij. Naima: 'Taboes zijn er om doorbroken te worden.'
Dan verschijnt op 28 september 2006 haar derde en meest controversiële roman: De verstotene. De sekspassages gaan verder dan in Minnares van de duivel, de maatschappijkritiek is onomwonden fel. De islam, het jodendom, antisemitisme en alles wat anders is dan wat de maatschappij wil of zelfs accepteert, is er ongecensureerd en hartstochtelijk in verwerkt.

Bibliografie
1995 De weg naar het Noorden (roman)
2002 Minnares van de duivel (bundel verhalen)
2006 De verstotene (roman)