Leesdossier

Auteur: Karel Glastra van Loon
Titel: De passievrucht
Eerste jaar van uitgave: 1999
Uitgeverij: L.J. Veen Amsterdam/Antwerpen

Motto:

‘From the start
Most every heart
That’s ever broken
Was because
There always was
A man to blame’

Dolly Parton
(‘It Wasn’t God Who Made Honkytonk Angels’)

Dit motto beweert dat er altijd een man verantwoordelijk is geweest voor het breken van harten. In dit boek is dat de ‘dader’ geweest: de biologische vader van Bo. Deze ‘dader’ heeft ervoor gezorgd dat het hart van Armin is gebroken. En zelfs dat van Ellen en Bo...

Titelverklaring:

De passievrucht wordt gebruikt in de betekenis van een baby, de vrucht die uit passie wordt geboren. Het is voor Armin natuurlijk heel moeilijk (of gewoon níet) te aanvaarden dat Monica seks heeft gehad met zijn vader. Wie weet hoe passioneel... Bo is in het boek - figuurlijk gesproken - de passievrucht. De titel wordt nergens in het boek letterlijk vermeld.


Samenvatting

Op een eerst heel doodnormaal lijkende dag wordt Armin Minderhout’s leven compleet overhoop gegooid. Na een vruchtbaarheidsonderzoek in het ziekenhuis krijgt hij namelijk te horen dat hij al zijn hele leven lang onvruchtbaar is. Hij lijdt aan het syndroom van Klinefelter, een aangeboren afwijking van de geslachtschromosomen waardoor zijn sperma geen zaadcellen bevat. Na 13 jaar blijkt dat Armin niet de vader kan zijn van zijn ‘zoon’ Bo. Alles waar hij in geloofde, blijkt één grote leugen.
Armin begint een zoektocht naar de biologische vader van Bo. Maar dit wordt bemoeilijkt door het feit dat Bo’s moeder, Monika, al tien jaar dood is (overleden aan een hersenvliesontsteking). Armin kan het dus niet zomaar achterhalen en weet zich geen raad. Evenals zijn huidige vriendin, Ellen, die destijds Monika’s beste vriendin was. Armin besluit het voor Bo te verzwijgen, en hem in de ‘waan’ te laten dat Armin zijn vader is.
Armin gaat op onderzoek uit en graaft in het verleden van zijn overleden vriendin. Hij zoekt de ‘dader’, de werkelijke vader van Bo, omdat hij kan niet verder kan leven zonder antwoord op zijn vragen. Hij moet zijn hele leven heroverwegen; al zijn overtuigingen blijken zich op drijfzand te bevinden.
Armin maakt een lijstje van mogelijke ‘daders’ die wel eens de vader van Bo zouden kunnen zijn. De eerste op dit lijstje is de ex van Monika, Robbert Hubeek. De twee mannen hebben elkaar nooit echt gemogen en dat blijkt ook wel, want het gesprek is niet erg gezellig. Robbert vertelt Armin uitgebreid over de seksuele dingen die hij met Monika heeft uitgespookt, maar Armin gelooft niet dat hij Bo’s vader kan zijn. (Robert weet niet eens van Monika’s dood af)
Als Armin terugkomt van Robbert, denkt hij terug aan de nacht waarvan hij altijd gedacht had dat Bo erin verwekt was. Monika en hij waren met de auto naar het Amsterdamse Bos geweest, en vreeën later in die auto. Ze werden betrapt door twee politieagenten, wat het allemaal een spannende en ongewone sfeer gaf.
De volgende mogelijke ‘dader’ is de huisarts van Monika. Hij staat lichamelijk natuurlijk dicht bij zijn patiënten, en er gaan wel vaker verhalen de rondte over relaties tussen dokter en patiënt. Maar de huisarts beweert uitdrukkelijk dat er nooit iets tussen Monika en hem is gebeurd.
De volgende en laatste op het lijstje van mogelijke verdachten is Nico Neerinckx, een ex-collega van Monika. Hij past op alle punten in het ‘profiel’ dat Armin voor ogen heeft. Zo heeft hij zijn oudste zoon bijvoorbeeld ook Bo genoemd. Armin overlegt met zijn beste vriend Dees wat hem te doen staat. Ook Ellen vertelt hij over zijn verdenking, maar verder zwijgt hij erover tegen iedereen.
Uiteindelijk weet hij met een rotsmoes kennis te maken met de vrouw van Nico en hij hoort haar helemaal uit. Vrijwel alles wat hij te weten komt blijkt te kloppen binnen zijn ‘profiel’. Wat hij ermee aanmoet weet hij niet - hij denkt aan een moord op Nico of een verkrachting van Nico’s vrouw, maar zo gek is hij nog net niet.
De relatie tussen Armin en Ellen verslechtert een beetje. Armin besluit er samen met Bo een weekend tussenuit te gaan, naar Ameland. Dit schiereiland roept veel herinneringen op bij Armin. Hij ging er vroeger vaak met Monika heen, en is net als Bo dol op haar natuur. Om hier even tot rust te komen leek hen dus een prima idee.

Armin en Bo wandelen op een gegeven moment samen over het strand. Ze ontmoeten een groepje jongeren van Bo’s leeftijd. Er is een meisje met een zwarte pet bij, die Bo wel leuk lijkt te vinden. ’s Avonds gaan ze samen op stap en als Armin dronken thuis komt, vindt hij het meisje bij Bo in bed. In zijn dronken bui schreeuwt hij dat Bo niet zijn zoon is en kotst hij ’s morgens het kussen onder waar het meisje op geslapen heeft.
Zodra ze weer thuis zijn komt de vader van Armin te overlijden. Als Armin en Dees in het huis van zijn vader aan het opruimen zijn, vindt Armin een briefje van Monika aan zijn vader met daarop de tekst “Ik ben zwanger. M.” Armin weet direct wat dit betekent: zijn vader is de ‘dader’ waar hij zo lang naar op zoek was. Híj heeft Monika zwanger gemaakt en is dus de vader van Bo.
Thuisgekomen geeft Ellen hem een brief van Monika aan Bo. Hierin legt Monika haar zoon uit wie zijn vader is. Armin e Bo blijken dus half-broers te zijn.
Armin wil meteen een stuk gaan lopen, Ellen gaat met hem mee en vertelt alles wat ze weet. Zij heeft het al die tijd al geweten, maar heeft hem tegelijkertijd die pijn willen besparen.
Na een tijd komt Bo met het idee om de as van de vader van Armin uit te strooien over het graf van Monika om de moeilijke tijd af te sluiten en weer verder te gaan met hun leven.

Ervaringsverslag

1 a Beschrijf het karakter van de hoofdpersoon.

Armin Minderhout is dertig jaar oud. Van beroep is corrector bij een wetenschappelijke uitgeverij, waardoor hij erg veel verstand heeft van de wetenschap. Het is hierdoor niet gek dat hij een groot liefhebber is van biochemische weetjes.
Door herinneringen die Armin in zijn gedachten oproept leer je hem steeds beter kennen. Je ziet de wereld oor zijn ogen, voorzien van zijn commentaar.
Armin is erg tot zichzelf gekeerd en trekt zich weinig aan van anderen. Zo volgt hij de adviezen van zijn grote vriend en collega Dees slechts zelden op. Hij heeft een grote liefde voor de natuur en voor de mensen die hem dierbaar zijn. Armin kijkt positief tegen het leven aan en is heel warm van karakter.

Erik Aldenbos is een naam die Armin zichzelf heeft gegeven als hij naar Anke Neerinckx gaat. Hij wil met haar praten zonder dat haar man, die Armin heeft gekend, erachter kan komen wie hij werkelijk is. Vandaar dat hij ‘undercover’ gaat en zichzelf Erik noemt.


b Is er sprake van een verandering van het karakter?

In de loop van het boek verandert Armin stukje bij beetje van karakter. De aanleiding hiervan is natuurlijk de grote schok die hij ondergaat wanneer Armin te horen krijgt dat hij altijd al onvruchtbaar is geweest, en dat zijn zoon dus niet ‘zijn’ zoon kan zijn. Hij zal zijn oude leven nooit meer kunnen oppakken…
Armin is zo driftig op zoek naar de waarheid dat hij een aantal mensen begint te verdenken van vaderschap van Bo. Hij wantrouwt mensen steeds meer, wat heel begrijpelijk is in zijn situatie. Toch lijken zijn gedachten af en toe wel bizar
‘Vannacht heb ik in bed aan die arts liggen denken – urenlang. Hoe goed kende hij Monika? Ik dacht aan hoe hij de thermometer in haar mond deed, hoe hij zijn vingers tegen haar voorhoofd legde, hij tegen haar sprak. Zou het mogelijk zijn?’ (pagina 78)
Armin maakt dus een enorme verandering door. Van een optimistische levensgenieter wordt hij plotseling een onzeker en wantrouwend persoon. Zijn elven is niet meer wat het geweest is…
‘Er waren vier maanden verstreken sinds die krankzinnige dag waarop hij ontdekte dat zijn vader zijn broer was en zijn opa zijn vader.’ (pagina 236)
‘En langzaam groeide het besef dat weliswaar alles was veranderd, maar dat alles tegelijkertijd hetzelfde was gebleven.’ (pagina 237)

c Beschrijf kort enkele minder belangrijke personen.

Bo is de vermeende zoon van Armin en Monica. Tot op het einde van het boek is het niet duidelijk wie zijn biologische vader is. Bo is rond de dertien jaar oud als het verhaal speelt, maar hij wordt in het verleden ook veel genoemd. Dan gaat het over de Bo van vlak voor Monika’s dood en vanaf dat hij ongeveer drie jaar oud was
Bo zegt in het boek niet veel, wat niet verwonderlijk is, want hij is nog een kind. Hij heeft een sterke band met zijn ‘vader’ Armin. Ze gaan vaak vissen en bezoeken regelmatig de Waddeneilanden. Ook Bo is erg in de natuur geïnteresseerd en doet fanatiek mee met de hobby van zijn ‘vader’, het bestuderen van vogels. Op zijn veertiende krijgt Bo voor het eerst een vriendinnetje.

Monika was de vroegere vriendin van Armin. Zij was erg spontaan en hield veel van haar vriend. Ze was erg gehecht aan uitspraken die uit het hart kwamen. Op een dag, toen Monika met de vader van Armin het huis aan het verven was, bedroog ze Armin met zijn eigen vader. Het gebeurde slechts één keer, maar het was gelijk raak. Hierdoor werd ze zwanger van Bo. Ze stierf aan een hersenvliesontsteking, in het boek tien jaar geleden (toen Bo dus nog maar drie jaar oud was). Hierdoor rust de zorg voor Bo van de ene op de andere dag geheel op Armin’s schouders. Monika blijft het hele boek door een raadselachtig personage, omdat Armin zo verliefd is dat hij niets dan goeds over haar te zeggen heeft. Zelfs als hij erachter is gekomen dat zij haar zoon heeft laten verwekken door zijn vader…


Ellen is de tegenwoordige vriendin van Armin. Ze was vroeger een collega en de beste vriendin van Monika, toen Armin nog wat met Monika had. Ellen heeft Armin in zijn rouwperiode om Monika gered, een periode waarin hij veel dronk, en ’s nachts altijd op stap was. Zij helpt Armin nu met het opvoeden van Bo.

Dees is de beste vriend van Armin. Armin vertelt hem alle avonturen die hij beleeft in de zoektocht naar de biologische vader van Bo. Dees is vastbesloten de evolutietheorie van Darwin omver te werpen, en houdt Armin op de hoogte van zijn kritiek op deze theorie. Juist doordat hij de beste vriend van Armin is (en je het boek door Armin’s ogen leest) speelt Dees een sympathieke rol in het boek.

De ouders van Armin en Monica komen minder vaak voor in het boek. Zij spelen een kleinere rol dan de hiervoor genoemde personen. Vooral de ouders van Monica komen weinig voor omdat Armin het niet zo op heeft met die mensen. Alleen de vader van Armin speelt een grotere rol in het boek omdat hij de biologische vader van Bo is. Ook ziet Armin hem als een ‘alleskunner’, in tegenstelling tot hijzelf die zijn enige grote liefde heeft laten gaan.

d Herken je bepaalde karaktertrekken of bepaald gedrag van jezelf in personen in het verhaal?

Ik herken niet zoveel van mezelf in het karakter van Armin. Hij sluit zich steeds meer af voor anderen en is in een situatie beland die ik me bijna niet kan voorstellen. Je hele leven wordt door elkaar geschud, alles wat altijd zo vertrouwd leek is ineens onzeker. Maar ik vond het heel mooi wanneer Armin een verband legde tussen zijn gedachten, gevoelens en de wetenschap. Soms tegenstrijdig, soms niet.
Omdat er niet zoveel andere karakters echt uitgediept worden is het moeilijk daar gelijkenissen in te vinden. Maar wat Ellen deed door de achtergrond va Bo’s bestaan te verzwijgen tegenover Armin; dat zou ik niet gekund hebben. Het is natuurlijk vreselijk moeilijk om te zeggen wat jij in die positie gedaan zou hebben – maar ik denk dat ik het zo belangrijk gevonden zou hebben dat ik het simpelweg niet voor me kón houden…

2 a Beschrijf de belangrijkste relaties
b+c Is er sprake van een verandering in deze relaties?

Armin, Monika en Ellen
Deze drie mensen hebben een hele aparte relatie met elkaar. Ze zijn onderling allemaal bevriend, maar dan ook heel hecht. Monika en Ellen zijn elkaars beste vriendinnen, en Armin heeft een relatie met Monika. Maar Ellen staat daar niet ver vanaf; in de omgang met elkaar lijkt het wel of ze een driehoeksverhouding hebben.
‘Monika legde haar benen over Ellens knie. Ellen legde een hand op mijn been. Ik legde mijn hoofd tegen Monika’s schouder. (…) Toen de dessertwijn op was, vroeg Monika aan Ellen: ‘Wil je blijven slapen?’
‘Dat is goed,’ zei Ellen.

Ik maakte nog een fles rode wijn open en zette een plaat op. Joan Armatrading zong: ‘It could have been better’, maar beter kon het niet geweest zijn.
‘Je kunt,’ zei Monika toen de wijn op was en alleen de tram op weg naar de remise de stilte nog doorbrak, ‘op de bank slapen. Maar je mag ook bij ons in bed.’
Ellen keek naar mij. ‘Natuurlijk,’ zei ik.
‘Dat is goed dan,’ zei Ellen.’ (pagina 60)
Na de dood van Monika komt er natuurlijk een einde aan deze bijzondere relatie. Het wordt een mooie herinnering in de gedachtes van Armin en Ellen – die voortaan met z’n tweetjes verder leven.

Armin en Bo
Dit is toch wel de belangrijkste relatie in het boek. Armin doet echt alles met zijn ‘zoon’, zo maken ze samen veel uitstapjes en praten ze over diepzinnige onderwerpen. Armin houdt ontzettend veel van Bo en Bo lijkt ook veel op hem. Wat later niet zo gek blijkt te zijn, omdat Armin en Bo dezelfde vader hebben en dus halfbroers zijn.
Er verandert een heleboel wanneer Armin ontdekt dat Bo zijn echte zoon niet is. Dit verzwijgt hij weliswaar tegenover hem, maar zijn gedrag blijft niet onbeïnvloed.
‘Je bent de laatste tijd… anders,’ zegt hij. ‘Afwezig.’ Hij kijkt me nog altijd niet aan. Ik volg zijn blik. (…) Bo heeft het geduld van zijn favoriete huisdieren. Zoals de hagedissen wachten op het moment waarop een vlieg zijn voorzichtigheid verliest, zo kan Bo wachten op het moment waarop ik mijn schild laat zakken.’ (pagina 157)
In een dronken en verwarde bui schreeuwt Armin tegen Bo dat hij zijn echte vader niet is. Dit brengt een nog veel grotere afstand in hun vader en ‘zoon’ relatie.

‘Hij had drie stappen achteruit gedaan, Bo. Hij was wit weggetrokken, terwijl ik tegen hem raasde en tierde. ‘Wat is dat voor onzin?’ had hij geroepen. En toen was hij plotseling boven op me gesprongen. Met al zijn jongenskracht had hij op me ingeslagen. Ik voelde zijn vuisten op mijn borst, op mijn gezicht, tegen mijn oren. Ik hield mijn ogen dicht en alle kracht vloeide uit me weg.’ (pagina 214)

Armin en Ellen
Na het overlijden van Monika wordt Ellen de vriendin van Armin. Hij vertelt haar echt alles; Monika is als een soort psychologe voor Armin. Misschien ook doordat hun relatie begon met haar steun voor hem; toen hij het zo moeilijk had met zijn verdriet om Monika’s dood. Armin en Ellen willen graag samen een kind, maar dat kan uiteindelijk niet als ze horen dat Armin altijd al onvruchtbaar is geweest. Hierdoor ontstaat er, ondanks hun pogingen dit tegen te gaan, toch enige afstand tussen deze twee personen. Helemaal omdat Ellen al die tijd geweten heeft dat Monika met Armin’s vader heeft geslapen, en hem voor die pijn heeft willen behoeden – terwijl Armin driftig op zoek was naar de ‘dader’.
‘Elke dag zei Ellen tegen me: ‘Ik hou van je.’
En soms zei ik: ‘Ik ook van jou.’
En langzaam groeide het besef dat weliswaar alles was veranderd, maar dat alles tegelijkertijd hetzelfde was gebleven.’ (pagina 236, 237)

d Geef jouw mening over deze relatie(s).

De relatie tussen Armin en Monika vind ik heel bijzonder, omdat zij zo vreselijk verliefd en open met elkaar omgaan. Zóveel als twee mensen van elkaar kunnen houden…
Armin en Bo hebben een geweldige en intense relatie totdat blijkt dat Armin Bo’s vader niet is. Dan lijkt hun hele wereldje in elkaar te storten.
Armin en Ellen hebben in het begin ook een heel hechte relatie. Armin voelt zich veilig bij haar en Ellen wil hem graag helpen met alles waar hij mee zit. Maar door de uitslag van het onderzoek waaruit blijkt dat Armin altijd al onvruchtbaar is geweest, en door de zoektocht en ontknoping van de biologische vader van Bo, ontstaat er afstand tussen de twee. Dat is heel erg jammer, maar ook niet zo gek als je je in hun situatie verplaatst.

3 a Vanuit welke persoon vertelt de schrijver het verhaal?

Het verhaal is geschreven in een ik-perspectief. Je leest het verhaal door de ogen van Armin, de hoofdpersoon. Je komt zo direct in aanraking met zijn gevoelens, gedachten en zijn visie op de dingen die hij meemaakt.


b Als het perspectief wisselt: van wie naar wie dan?

Het perspectief wisselt niet.

c Wat zijn de gevolgen van deze wisselingen voor het begrijpen van het verhaal?

Niet van toepassing.

4 a Wanneer speelt het verhaal zich af?

Het verhaal zou zich nu kunnen afspelen. Het is niet gebonden aan een bepaald tijdsbeeld of gebeurtenissen in een deel van de geschiedenis.
De vertelde tijd beslaat enkele maanden, maar als je de terugblikken in de gedachtes van Armin meerekent zal dit ongeveer vijftien jaar zijn.

b Van welk belang is dit moment/deze periode voor het verhaal?

Het verhaal dat in De passievrucht verteld wordt, speelt zich niet op een specifiek moment af en is dus niet tijdgebonden. De gebeurtenissen spelen zich in elk geval niet lang geleden of ver in de toekomst af, want er worden dingen genoemd die van deze tijd zijn.

c Is het verhaal chronologisch, dan wel niet-chronologisch verteld?

Het verhaal wordt in grote lijn chronologisch verteld. De meeste gebeurtenissen in het boek volgen elkaar in tijdsvolgorde op. Wel doorbreekt de schrijver de chronologie heel regelmatig met flashbacks. Hierdoor lijkt het boek erg uit losse fragmenten te bestaan; dan weer in het verleden, dan terug naar het heden. Maar dit maakt het verhaal niet onduidelijk: de flashbacks zijn immers noodzakelijk omdat Armin terug naar het verleden moet om verder te kunnen leven in het heden. Bij elkaar worden er ongeveer vijftien jaar besproken: vanaf het moment waarop Monika en Armin elkaar leerden kennen tot op het moment waarop Bo veertien jaar oud is.
De flashbacks gaan helemaal terug naar de eerste ontmoeting tussen Armin en Monika, en vanaf daar verder - zodoende kom je veel over hun geschiedenis te weten. Een aantal flashbacks gaan ook over de ietwat vreemde opvoeding van Bo, vooral Armin is daar vrij makkelijk in geweest (Monika heeft slechts de drie jaren meegemaakt, waarna zij overleed).

Het tijdsperspectief is zowel ‘vision par derrière’ als ‘vision avec’. Het verhaal speelt zich namelijk af in het verleden, waarvan de lezer de afloop weet, Monica zal doodgaan, en het speelt zich af in het heden, waarvan men nog niet weet wat er in de toekomst zal gebeuren. Er bestaan hierdoor ook een vertellende ik en een belevende ik, deze wisselen elkaar af.

5 a Waar speelt het verhaal zich af?

De plaats waar het verhaal zich voornamelijk afspeelt is Amsterdam. Armin woont namelijk met Ellen en Bo in deze stad. Hij heeft er ook met Monika gewoond, toen zij nog leefde. Ook speelt het verhaal zich voor een deel af op Ameland, op het station, in het café waar Armin altijd met Dees komt en in het huis van Niko Neerinckx te Haarlem.

b Van welk belang is deze plaats voor het verhaal?

De functie van de ruimte is duidelijk, in ieder geval als Armin en Bo op Ameland zijn. Uit alles kun je opmaken dat die twee erg veel van de natuur houden en zich ook verdiepen in allerlei wetenschappelijke kanten van de natuur. Ameland is daarvoor de perfecte plek. Het straalt uit hoe zij denken en hoe zij zich voelen.
Het belang van Armin’s huis is minder helder. Waarschijnlijk moet het somber aandoen, omdat de omschrijving van zijn woning en woonplaats zo onduidelijk is. Dit zal wel de bedoeling zijn, zodat de passages in Ameland wat meer naar voren springen omdat de functie van de plaats daar veel belangrijker is.

6 Formuleer in één zin wat het thema is van het verhaal, in de vorm van een bewering.

Alles waar je altijd in geloofd hebt, kan door een simpel feit één grote leugen blijken te zijn.

7 Noem drie motieven en geef aan hoe ze verbonden zijn met het thema.

Vaderschap

Armin is constant bezig met (het verliezen van zijn) vaderschap. Met behulp van citaten van de evangelist Philippus en wetenschappelijke feiten wordt er af en toe een bepaalde visie op het onderwerp gegeven. Dan weer wetenschappelijk, dan weer op een sociale manier.

“U bent onvruchtbaar. En daar is niet alleen niets aan te doen, het is bovendien, en ik besef dat dit een schok zal zijn, altijd zo geweest.” (pagina 8)


“Want nog moeilijker is dan te leven zonder toekomst, is te leven zonder verleden.” (pagina 9)

“Ik kijk naar Bo, die ik beter ken dan enig ander mens in de wereld, en zie een vreemde.” (pagina 22)

“Ik ben helemaal niets meer. Geen vader. Geen zoon. Geen geliefde. Geen vriend. Niets. Ik ben opgehouden te bestaan. Ik moet mezelf opnieuw gaan uitvinden.” (pagina 232)

Uit deze citaten valt op te maken dat het leven van Armin helemaal overhoop gegooid is. Hij zit echt vreselijk in de knoop met zichzelf. Vooral het laatste citaat is heel erg belangrijk, dat zegt eigenlijk alles.

Waarheid en bedrog

Armin is bedrogen door de geboorte van Bo, waarvan hij altijd heeft geloofd dat hij de veroorzaker was. Maar nu Armin niet de vader van zijn ‘kind’ blijkt te zijn voelt hij zich belazerd. Monika heeft een enkele fout gemaakt in hun relatie, maar dat is er tegelijk één van ongelooflijk veel betekenis. De waarheid, waarvan hij altijd aannam dat het de waarheid was, blijkt een hele andere waarheid te zijn.
“Maar godverdomme Ellen, wat denk je dat er met mijn hart is gebeurd? Ik kan me niet verschuilen voor de waarheid, ik kan niet wegkruipen zoals jij. Ik kan mijn ogen niet sluiten! Jij weet niet wat het is om na dertien jaar je zoon te verliezen.” (pagina 156)
Armin wantrouwt verschillende personen in zijn zoektocht naar de ‘dader’. Hij wordt heel erg paranoïde van de situatie. Hij vindt zelfs de huisarts verdacht als het gaat om de biologische vader van ‘zijn’ kind.

Natuur

Een ander motief is de natuur. Armin is erg gehecht aan de natuur, net als zijn eerste vriendin, Monika – en zijn ‘zoon’ Bo. De natuur symboliseert de oorsprong van de mens.
Armin gaat geregeld naar de waddeneilanden terug om herinneringen aan Monika op te halen en omdat hij vindt dat daar de tijd stil blijft staan. Het maakt niet uit wanneer hij er komt, het ziet er altijd hetzelfde uit.


8 Wat valt je op aan de stijl (het taalgebruik bijvoorbeeld)?

Karel Glastra van Loon heeft een heldere schrijfstijl. Hij gebruikt geen opvallend moeilijke of makkelijke taal. Het is heel mooi hoe hij veel van Armin’s gedachten beschrijft, waardoor je je als lezer heel makkelijk in zijn situatie kan verplaatsen. Soms ook heel grappig gedaan.
In zijn roman zorgt Karel Glastra van Loon voor zinnen die pas na enig nadenken prachtig blijken te zijn. Zo is er een passage waarin Armin bij de vrouw van zijn hoofdverdachte, Anke Neerincx, op bezoek is. Hij heeft zich bij haar voorgesteld als Erik Aldenbos en is met een smoes binnen gekomen. Hij heeft continu tegen haar gelogen, met name als het gaat om heel persoonlijke zaken.
‘‘Heb jij eigenlijk kinderen?’ vroeg ze toen we weer beneden waren.
‘Nee,’ zei ik. En ik dacht: Je liegt de waarheid.’’ (pagina 128)
Er bestaat een duidelijke samenhang tussen de gebeurtenissen. Iedere handeling of kenmerk is als het ware een gevolg van voorgaande gebeurtenissen. Het verhaal is zeker niet langdradig. Het boek bestaat voornamelijk uit fragmenten, terugblikken en herinneringen uit het verleden naast gebeurtenissen in het heden, met af en toe dialogen.
Opvallend zijn de wetenschappelijke passages die de schrijver telkens in zijn boek laat terugkomen. Sommige woorden daaruit kon ik niet thuisbrengen, maar dat had verder geen effect op het begrijpen van het verhaal. Net als de stukken die Armin leest in het voorwetenschappelijk Evangelie van Philippus, die vrij lastig te begrijpen waren.
De dialogen waren duidelijk. Als de andere persoon sprak, ging je naar de volgende alinea. Het verhaal bevat tevens betogende passages waarin Dees zijn verklaringen geeft waarom de evolutietheorie van Darwin niet klopt. Hierdoor komt het thema van het boek, de waarheid onterecht denken te kennen, duidelijk naar voren.
Er was veel lege ruimte, wat het geheel overzichtelijk maakte.
Het boek heeft een lange spanningsboog. Zoals in een detective komt de lezer pas op het einde de ontknoping te weten van de speurtocht die Armin houdt. Het hoogtepunt van het verhaal ligt hierdoor op het einde, als het raadsel wie de biologische vader van Bo is wordt opgelost.
Al met al is het boek lekker vlot geschreven, waardoor het makkelijk en prettig las. Ik vond het meeslepend en goed uitgewerkt. Ik kon letterlijk voelen wat Armin voelde…


9 Bij welke stroming hoort dit literaire werk?

‘De passievrucht’ is een psychologische roman. De lezer kijkt mee door de ogen van Armin, die zich in een uitzonderlijk moeilijke situatie bevindt. Je leest hoe hij ermee omgaat, hoe hij worstelt om te aanvaarden dat Monika ‘zijn’ zoon bij iemand anders heeft verwekt. Hoe hij achter de echte waarheid probeert te komen; volkomen gefrustreerd.
Je ziet dat zijn psychische kant benadrukt wordt in het boek. Er wordt in het boek minder aandacht aan gebeurtenissen besteed. Het gaat er meer over hoe Armin over deze gebeurtenissen denkt, en hoe hij zich erbij voelt.
Wat ook erg naar voren komt in het boek is het ‘who-dun-it’ aspect. Een soort detective zou je het dus ook kunnen noemen. Een nadeel hiervan is dat sommige lezers zich misschien alleen gaan richten op wie het gedaan heeft, en minder op waar het verhaal om gaat – uiteindelijk de wanhoop die ontstaat wanneer je te horen krijgt dat je ‘zoon’ je zoon niet is.
Het valt me zwaar om ‘De Passievrucht’ tot één bepaalde stijl of stroming te groeperen. Als ik het dan toch zou moeten afwegen zou ik kiezen voor een moderne roman.

10 Welke informatie over de auteur en het literaire werk bevat de literatuurmethode die je in de lessen gebruikt?

Karel Glastra van Loon werd in  24 dec 1962 geboren. Hij is behalve schrijver ook freelance journalist en televisiemaker. Ook heeft hij een hoop teksten geschreven voor de politieke partij SP. Eerder verscheen van hem de verhalenbundel ‘Vannacht in de wereld gek geworden’ (1997), die werd genomineerd voor de ‘ECI-prijs voor schrijvers van nu’. De passievrucht won de Generale Bank-literatuurprijs 1999.

Meer informatie over deze schrijver heb ik niet kunnen vinden, omdat hij nog maar zo kort geleden gedebuteerd heeft.

Verdiepingsopdracht recensies

Ik zal hier de inhoud van de recensie ‘De passievrucht’ door Aleid Truijens met mijn eigen mening vergelijken.

‘Wat doet een man die na dertien jaar tot de verbijsterende ontdekking komt dat zijn kind zijn kind niet kan zijn? Dat het aanbiddelijke jongetje dat hij, de weduwnaar, elke dag koesterde, voorlas, in bad deed, met wie hij door de stad sjouwde, ging vissen en hagedissen zoeken, andermans zoon is? Dat zijn grote liefde een geheim meenam in haar graf, en hij bij zijn nieuwe vriendin nooit een kind zal kunnen verwekken? Zo'n man wil zich koste wat het kost wreken op de vader. 'Op de dader'. De vijandelijke spermalegers mogen aan zijn lamme zaadcellen een makkie hebben gehad, de tegenstander dient alsnog vermorzeld te worden. Dit intrigerende gegeven koos Karel Glastra van Loon voor zijn tweede boek, opvolger van de verhalenbundel Vannacht is de wereld gek geworden uit 1997. En hij werkt het op sublieme wijze uit.’
Ik vind dat de recensent hier heel erg mooi verwoordt wat nou eigenlijk de kern van deze roman is. Dat Glastra van Loon het subliem uitwerkt, daar ben ik het ook volledig mee eens.

‘De roman is zorgvuldig opgebouwd. Het verbeten en systematische recherchewerk vormt de hoofdlijn in het verhaal.’
Ook hieruit blijkt dat de recensent de opbouw van het boek goed doorziet.
‘De passievrucht is geschreven in een hartstochtelijke, geladen stijl. De roman schiet vooruit als een springveer, verteld door een ik-figuur die zich hyperbewust is van zijn eigen, wonderlijke gedrag. (…) Door de uitgebalanceerde afwisseling van scènes uit verleden en heden word je als lezer gedwongen eigen hypothesen te ontwikkelen en te verwerpen. Kleine voorvallen uit het leven van zoon, vader en grootvader blijken onnadrukkelijk te 'rijmen' op elkaar. De schrijver heeft het geheel superieur in de hand.’
Dit zijn uitspraken die ik (alweer!) kan beamen. De schrijver beschrijft bepaalde scènes zeer uitvoerig, met grappige details. Zo vertelt hij dat het kind is verwekt met toestemming van de politie. Als hij het uitlegt, blijkt dat Monika en Armin de liefde bedreven in een auto… en betrapt werden door de politie, die kwamen kijken wat er aan de hand was (maar er overigens geen probleem van maakten). Uit deze liefdesscène is, zo denkt Armin althans, zijn zoontje, Bo, ontstaan.
‘Maar die superioriteit wordt niet met trots vertoond. Glastra van Loon laat zijn verteller door het slijk wentelen. Bovendien heeft hij de verkwikkende eigenschap ook de meest gênante en kinderlijke gedachten, die iedereen het liefst snel wegduwt, gewoon op te schrijven.’
Dit heb ikzelf niet ervaren bij het lezen van het boek. Ik vond het echt heel erg meeslepend, een mooi samenhangend geheel dat heel knap in elkaar is gezet. Sommige stukken waren heel grappig of van het ene op het andere moment ineens ontroerend. Ik heb geen gedachten als gênant of kinderlijk ervaren; ik vond de stijl juist heel puur en direct, recht toe recht aan. Maar zeker zonder een negatieve ‘nasmaak’. Het dramatische werd niet gedramatiseerd. Het vertederende niet vertederd…

‘Uiteindelijk vindt ieder in dit ingewikkelde kluwen van levens weer zijn plaats. De passievrucht, begonnen als een verbitterde speurtocht, eindigt als een roman over de genezende kracht van de liefde. Liefde tussen minnaars, vaders, broers en zonen. Een spannende, zeer ontroerende roman, met groot vakmanschap geschreven, waarin nurture uiteindelijk triomfeert over nature. De met blinde wetmatigheid opererende genen en chromosomen hebben in dit fascinerende gevecht ten slotte het nakijken. En dat is een geruststellende gedachte voor de vaders van een op de tien kinderen.’

De indruk die De passievrucht op me achterliet was heel groot en indringend, want het boek was zó veel tegelijk! Allereerst nieuwsgierig makend door het feit dat een vader er na 13 jaar ineens achterkomt dat hij niet de biologische vader van zijn zoon is… Het onderwerp was vanaf het begin dus heel origineel – maar ook achteraf blijkt het verhaal zo uitgekiend in elkaar te zitten en zó mooi geschreven.. Het boek liet heel veel verschillende indrukken en gevoelens bij me achter. Ik raakte verward door alle emoties die zo duidelijk op jou, als lezer, worden overgebracht. Op sommige momenten wist ik niet of ik me nou vrolijk of droevig moest voelen. Heel mooi. Een werkelijk prachtig boek!

De passievrucht

23 juli 1999

- Aleid Truijens

'WERELDWIJD is een op de tien kinderen niet verwekt door de man waarvan men aanneemt dat hij de vader is. Dat cijfer is in de westerse wereld niet anders dan elders.' Dat is een verbluffend percentage, als je er even bij stilstaat bij het zien van een uitgaande school, of een crèche met leuke geëmancipeerde afhaalpapa's met draagzakbaby. Een op de tien is dus een schijnverwekker, hun geliefde een vreemdgangster, een leugenaar. Deze nepvaders zijn de genetische verliezers op het slagveld van de liefde: 'Een op de vijfentwintig concepties vindt plaats terwijl zich in de baarmoeder van de betrokken vrouw minstens twee verschillende spermalegers bevinden.'
Deze statistische gegevens treft Armin, de hoofdpersoon in de roman De passievrucht, aan tijdens zijn zoektocht naar de harde feiten over vruchtbaarheid, conceptie en de wegen der genen. Hij stort zich in het onderwerp sinds de dag dat een arts hem vertelde dat hij lijdt aan de ziekte van Klinefelter, een afwijking aan de geslachtschromosomen die tot totale onvruchtbaarheid leidt. 'De kinderen die een vrouw gaat baren, lijken op degene die ze liefheeft. Als dat haar man is, dan lijken ze op haar man. Als dat een echtbreker is, dan lijken ze op die echtbreker', leest hij in het voorwetenschappelijke Evangelie van Philippus. Ook die observatie geeft te denken: de 13-jarige Bo die hij al die tijd zijn zoon noemde, lijkt sprekend op hem. Natuurlijk, want Bo's moeder, de tien jaar geleden overleden Monika, hield van hem.
Wat doet een man die na dertien jaar tot de verbijsterende ontdekking komt dat zijn kind zijn kind niet kan zijn? Dat het aanbiddelijke jongetje dat hij, de weduwnaar, elke dag koesterde, voorlas, in bad deed, met wie hij door de stad sjouwde, ging vissen en hagedissen zoeken, andermans zoon is? Dat zijn grote liefde een geheim meenam in haar graf, en hij bij zijn nieuwe vriendin nooit een kind zal kunnen verwekken? Zo'n man wil zich koste wat het kost wreken op de vader. 'Op de dader'. De vijandelijke spermalegers mogen aan zijn lamme zaadcellen een makkie hebben gehad, de tegenstander dient alsnog vermorzeld te worden. Dit intrigerende gegeven koos Karel Glastra van Loon voor zijn tweede boek, opvolger van de verhalenbundel Vannacht is de wereld gek geworden uit 1997. En hij werkt het op sublieme wijze uit.
De roman is zorgvuldig opgebouwd. Het verbeten en systematische recherchewerk vormt de hoofdlijn in het verhaal. Armin maakt een lijst van verdachten. Hij zoekt hen op, confronteert de potentiële verwekkers met zijn waarheid, en moet de meesten weer doorstrepen op zijn lijst. Op één na, Niko, de softe versierder met wie Monika op een alternatief reisbureau werkte. Deze Niko noemde zijn officiële oudste zoon óók Bo, de schoft. In zijn familiealbum treft Armin, onder valse voorwendselen bij zijn echtgenote binnengedrongen, een foto van Monika aan. Vreemd is alleen dat zíjn Bo, Monika's Bo, geen steek lijkt op deze Niko.
Het hoofdverhaal wordt doorsneden met hoofdstukken die in het verleden spelen. Daarin wordt het verhaal verteld van drie liefdes. Armins vijf jaar durende, zeer gelukkige verhouding met Monika, die plotseling stierf aan een hersenvliesontsteking. Zijn grote liefde voor Bo, met wie hij ontredderd achterbleef en voor wie hij bleef zorgen toen hij zich na Monika's dood onderdompelde in alcohol. En zijn liefde voor Ellen, Monika's vriendin, die hem uit het moeras trok en met wie hij ging samenwonen. In de jaren na Monika's dood stierven Armins moeder en vader. Sinds de komst van Monika had hij voor het eerst het gevoel dat zijn vader hem als zijn gelijke beschouwde, en niet langer als de mislukte zoon. Zijn vader was 'een alleskunner'.
De roman eindigt met een klassieke catharsis. Tijdens een korte vakantie op Ameland, waar Armin met Bo naartoe is gegaan om tot rust te komen, barst zijn zelfbeheersing. Als hij de 14-jarige Bo 's ochtends in bed aantreft met een meisje, krijgen vader en zoon voor het eerst slaande ruzie. Armin, nog dronken van de nacht ervoor, schreeuwt dat hij zijn vader niet is. 'Hoor je dat? Ik ben je vader niet, je vader is een of andere rokkenjager uit Haarlem die niet van je moeder kon afblijven. Daar kijk je van op hè? Die lag ongetwijfeld ook al op zijn veertiende kleine meisjes te neuken!' En dan, als het eenmaal gezegd is, en Armin er schuldbewust in berust dat hij de verwekker niet zal achterhalen, vindt hij hem. Bij toeval. Het is iemand die niet op zijn lijstje stond.
De passievrucht is geschreven in een hartstochtelijke, geladen stijl. De roman schiet vooruit als een springveer, verteld door een ik-figuur die zich hyperbewust is van zijn eigen, wonderlijke gedrag. Iemand die, woedend, jaloers en ontgoocheld als hij is, alle zintuigen op scherp heeft staan. Ieder uitgesproken zinnetje, iedere coïncidentie, iedere minieme verandering beschouwt hij als een aanwijzing. Door de uitgebalanceerde afwisseling van scènes uit verleden en heden word je als lezer gedwongen eigen hypothesen te ontwikkelen en te verwerpen. Kleine voorvallen uit het leven van zoon, vader en grootvader blijken onnadrukkelijk te 'rijmen' op elkaar. De schrijver heeft het geheel superieur in de hand.

Maar die superioriteit wordt niet met trots vertoond. Glastra van Loon laat zijn verteller door het slijk wentelen. Bovendien heeft hij de verkwikkende eigenschap ook de meest gênante en kinderlijke gedachten, die iedereen het liefst snel wegduwt, gewoon op te schrijven. Zo zitten Armin, zijn vriendin Ellen en de begrafenisondernemer bij het lijk van zijn vader. 'We bespreken de dingen die op zo'n moment besproken moeten worden, precies zo als twee jaar geleden. Het is zelfs dezelfde man. Alleen mijn vader neemt niet deel aan het gesprek. Hij zit met gesloten ogen in zijn stoel.'
Uiteindelijk vindt ieder in dit ingewikkelde kluwen van levens weer zijn plaats. De passievrucht, begonnen als een verbitterde speurtocht, eindigt als een roman over de genezende kracht van de liefde. Liefde tussen minnaars, vaders, broers en zonen. Een spannende, zeer ontroerende roman, met groot vakmanschap geschreven, waarin nurture uiteindelijk triomfeert over nature. De met blinde wetmatigheid opererende genen en chromosomen hebben in dit fascinerende gevecht ten slotte het nakijken. En dat is een geruststellende gedachte voor de vaders van een op de tien kinderen.