Spaanschen Brabander door G.A. Bredero

1. Bibliografische gegevens Eerste uitgave: spel april 1617
Druk: 1618
Gelezen editie: 1992, Taal & Teken, Adema, H. Bezorger: H. Adema 2. Feiten van het werk Opbouw 2235 verzen, vijf bedrijven, wisselend aantal tonelen per bedrijf, ge-brekkige indeling per toneel (uytkomens). Geschreven in niet-jambische alexandrijnen (twaalf syllabige versre-gels). Taal Amsterdamse volkstaal en soms een soort Antwerps dialect. Personages - Jerolimo Rodrigo jonker, kaal - Robbeknol, knecht - Joosje & Kontant, twee jongens - Floris Harmensz., hondenverjager van de kerk - Jan Knol, burger - Andries Pels, burger - Thomas Treck, burger - Trijn Jans, snol - Bleke An, snol - Trijn Snaps, spinster - Els Kals, spinster - Jut Jans, spinster - Byateris, uitdraagster en koppelaarster - Gierige Geraart, huiseigenaar - Balich, tinnegieter - Jasper, goudsmid - Joost, buurman - Otje Dickmuyl, kunstschilder - vrouw van een dode - notaris, klerk, stadsboden - schout en rakkers - figuranten
Motieven Spaans als negatief, Brabander als negatief element, geld, diefstal, dood als einde, roddel, kerkhof, schelden, kleine criminaliteit/kwa-jongensstreken. 3. Thematiek Al ziet men de lui, men kent ze niet. Bredero geeft ons een kijkje in de zielen van de spelers, de Amsterdammers van de 16e en 17e eeuw. Er is nog niet veel veranderd in al die jaren. Hoererij, kleine criminaliteit, gebrek aan respect voor elkaar, geroddel, elemen-ten uit de Nederlandse maatschappij van toen en nu. 4. Periode waarin het werk geschreven is 1617 geschreven, maar het gaat over de tijd van rond 1575: de grote stadsuitbreiding is nog geen feit, de Val van Antwerpen moet nog komen (1585). Toch refereert Bredero aan de Antwerpse mentaliteit, spraak en gewoonten, terwijl die toen nog niet algemeen be-kend konden zijn. Waarschijnlijk wilde hij geen proces aan zijn broek van nog levende figuren die zich aangesproken zouden kunnen voelen. Veel Middeleeuwse kenmerken : God staat centraal, leven na de dood belangrijk element voor het inrichten van leven, oorsprong, bron Lazarillo de Tormes (Spaanse schelmenro-man=ME) . Toch ook Renaissancekenmerken: Nederlands als de taal van het geschrevene, veel aandacht voor 'gewone' volk. Merkwaardig: er is geen echte intrige, het lijkt een vervolgverhaal over het Amsterdamse leven van dat moment, beetje doelloos. Is geschreven midden in de Tachtigjarige oorlog, maar ver na de tijd van Willem van Oranje. De sfeer is bedeesder dan bijvoorbeeld de strijdlust in Wilhelmus. Blijkbaar een heel andere tijd. 5. Gegevens over de auteur G.A. Bredero Over het leven van Gerbrand Adriaensz. Bredero is weinig bekend. Hij werd in 1585 geboren in Amsterdam, heeft waarschijnlijk vrijwel zijn hele leven in die stad doorgebracht tot hij in 1618 stierf omdat hij tijdens het schaatsen in een wak reed. Erg oud is hij dus niet geworden. Desondanks heeft hij een redelijk groot oeuvre bij elkaar gedicht, waarvan vooral de komedie De Spaansche Brabander en het Groot Liedt-Boeck nog steeds met plezier gelezen kunnen worden. Bredero lijkt zich minder van allerlei conventies te hebben aangetrokken dan deftiger tijdgenoten als Vondel en Hooft. In veel opzichten maakt hem dat voor ons, mensen uit de twintigste eeuw leesbaarder: hij schreef niet in hoogdravende taal en met een Latijnse syntaxis over mythische en Bijbelse thema's maar in het plat Amsterdams over het leven op straat. Anderzijds hebben zijn toneelstukken daardoor hetzelfde probleem als veel reality TV: ze zijn nogal ongestructureerde series scènes uit het dagelijks leven, zonder een duidelijke verhaallijn. Al met al blijft Bredero de meest moderne onder de zeventiende-eeuwse dichters. 6. Samenvatting van het werk De bijfiguren uit Lazarillo de Tormes krijgen in de Spaansche Brabander de meeste aan-dacht, waardoor het Amsterdamse stadsleven breedvoerig beschreven wordt. De hoofdfi-guren lijken de kapstok waaraan Bredero zijn schildering ophangt, terwijl in het originele werk juist dat de plot is. Het stuk begint met een alleenspraak van Jerolimo Rodrigo, die naar Amsterdam is ge-vlucht om te ontkomen aan zijn schuldeisers. Hij voelt zich verheven boven de Amster-dammers in taal, manieren, beschaving. Hij neemt Robbeknol in dienst, hoewel hij gen cent te makken heeft. Robèrt moet Brabants gaan spreken, zich netjes kleden en zuinig leren leven. Er is nooit iets in huis, de jongen heeft honger en gaat dus bedelen. Zijn meester wordt aangesproken door twee hoeren die hem willen laten trakteren, waarop Rodrigo er snel vandoor gaat. Robbeknol weet dus dat Jerolimo geen eten heeft en geeft het hem. Derde bedrijf, stadsomroeper, bedelarij verboden, spinsters voolezen uit Bijbel in ruil voor geld. Begrafenis, vrouw zegt dat man naar het huis is waar geen eten en drinken is. Robbeknol denkt dat het bij Jerolimo is. Vierde bedrijf: monoloog van Gierighe Geraart en Byateris, daarna dialoog tussen hen, geld tegoed van Jerolimo, scheept hen af. Vijfde bedrijf: Jerolimo gevlucht naar Vianen (vrijplaats) Gierighe Geraart haalt notaris en schout erbij. Niets meer dan een bed, schuldeisers hebben pech. Robbeknol wordt verd-edigd door de spinsters.
7. Socio-culurele invloeden in het werk Grote invloed door frustratie over stadsuitbreiding door grote golf Antwerpenaren die na de val van Antwerpen in Nederland is komen wonen. Stuk neergezet in 1575 om te voor-komen dat hij aangeklaagd zou worden (herkenning van personages). Algemene accepta-tie van hoererij, diefstal bekend gegeven, kleine criminaliteit, poep/pies is gewone geac-cepteerde taal. 8. Waardering Cultuurhistorisch Werk geeft een uitstekend beeld van zijn tijd met alle volksge-dragingen en voor- en tegenspoed. Didactisch In tegenstelling tot de kenners, vind ik het verhaal saai en bloedeloos en langdradig. Esthetisch oordeel Ik ben er niet van onder de indruk, hoewel ik inmiddels weet hoe de Middel eeuwen/Renaissance eruit zagen.