ZAKELIJKE GEGEVENS De roman die ik heb gelezen is “Hoe duur was de suiker?”, geschreven door de Surinaamse Cynthia Mac Leod. Alle gegevens op een rijtje: Hoe duur was de suiker?, Conserve, Schoorl, 1995-6, 292 blz. (eerste druk 1987, VACO n.v. Uitgeversmaatschappij te Paramaribo). Het boek is een historische roman. EERSTE REACTIE Ik heb dit boek gekozen omdat het me leuk leek om iets over Suriname in die tijd te lezen. Vooral ook omdat ik dacht dat er een duidelijk beeld zou worden gegeven van de levensomstandigheden van die tijd. Ik dacht dat het puur en alleen maar over slaven ging. Toen ik het boek gelezen had, merkte ik dat de roman helemaal niet puur over slaven gaat, maar vooral over een rijke blanke familie die in die tijd leefde. Er werd duidelijk beschreven hoe zij leefden, maar minder duidelijk hoe de slaven leefden. Dit verraste me. VERDIEPING Het verhaal gaat over Sarith en Elza, twee stiefzusjes die op een plantage in Suriname wonen rond 1760. Sarith en Elza worden beide grootgebracht door een slavin, door wie ze worden gezoogd, vertroeteld enz. Sarith is een mooi maar verwend egoïstisch kreng, Elza is minder knap maar wel veel liever. Ondanks dat Sarith veel mooier is, trouwt Elza het eerst. Zij trouwt met Rutger, een Nederlander die in Suriname is komen wonen. Elza gaat met Rutger in Paramaribo wonen. Jaloers probeert Sarith Rutger af te pakken, wat haar aardig lukt. Ze komt vaak bij Elza en Rutger logeren. Maar Elza en haar trouwe slavin Maisa komen er achter dat Rutger iets heeft met Sarith. Maisa houdt erg veel van haar meesteres Elza en probeert Sarith het huis uit te krijgen (Maisa is erg gek met Elza omdat Elza en Rutger de slaven veel beter behandelen dan gebruikelijk is, en Sarith doet dit niet). Dit lukt haar eerst nog niet, maar toen Elza zwanger werd, werd Sarith (die nog steeds bij Elza en Rutger logeerde) weer jaloers. Ze vraagt boos of Rutger niet meer van haar houdt. Rutger zegt dat hij van Elza houdt en dat Sarith maar moest bedaren anders kan ze het huis uit. Maar Sarith bedaart niet en wordt het huis uitgezet. Elza is opgelucht en Rutger belooft Elza dat hij dit nooit meer zal doen. Op een dag zegt Rutger dat hij voor zijn werk (hij is administrateur van een bank) naar Nederland moet. Elza en zijn zoontje mogen mee. Als Elza en Rutger in Nederland zijn, laat Sarith haar slaaf Ashana doodranselen, omdat ze een opmerking had gemaakt over haar gedrag. Als Elza na 8 maanden terug komt is Sarith getrouwd met Julius, een plantagehouder met veel slaven. Sariths slavin Mini-mini krijgt een dochtertje van een vrije kleurling uit Paramaribo, maar het kind wordt door een ongeluk 4 maanden te vroeg geboren. Na een tijdje krijgt Elza haar tweede kind, weer een zoontje. En 2 jaar er na weer één, weer een zoontje. De planters worden steeds meer opgeschrikt door overvallen van gevluchte slaven (onder leiding van Boni en Buku), die zich in het oerwoud schuil houden. Daarom stuurt Nederland extra militairen. Onder deze mannen zit ook luitenant Rein Andersma, die Sarith, die inmiddels een zoontje heeft van Julius, ontmoet op een feest. Al gauw heeft Sarith ook een relatie met Rein. Als Julius naar Paramaribo is en Sarith op de plantage is, komt Rein weer bij haar. Dan wordt de plantage overvallen door de gevreesde gevluchte slaven, onder leiding van Agosu Rein die naar buiten rent, wordt vermoord, en Sarith verbergt zich met haar zoontje Jethro en diens slavin Mini-mini in een kast. Kwasiba, een oude slavin houdt Agosu. aan de praat en zegt dat er niemand meer is. Het trio blijft een dag in de kast zitten, omdat er dan pas militairen komen. Jethro ontsnapt aan de dood, toen hij net even uit de kast was gegaan om naar de wc te gaan toen hij gesnapt werd door Agosu. Dankzij Kwasiba wordt hij niet vermoord. Mede hierdoor begint ook Sarith te beseffen hoe erg afhankelijk ze van de slaven zijn. Alles draait door de donkere slaven, die op de (suiker-)plantages werken, het huishouden doen, en verder alle andere dingen die de blanken niet willen doen. Alles wordt gedaan door slaven, waarvan veel vermoord worden door de blanken of overlijden door het mishandelen door de blanken. De suiker wordt duur betaald… Julius merkt dat Sarith vreemd gaat door het vinden van het lijk van Rein. Sarith, die merkt dat ze zwanger is, wordt er van beschuldigd dat het kind niet van Julius is maar van Rein. Als het kind geboren wordt, heeft het blond haar en blauwe ogen, terwijl niemand van de familie van Julius dit heeft. Julius wordt na het overlijden van Kwasiba verliefd op Mini-mini. Sarith heeft dit door, en verkoopt Mini-mini aan een slavenhandelaar. Julius haalt haar weer terug en scheidt van Sarith. Hij gaat samenwonen met Mini-mini. Dan breekt er de gele koorts uit. Veel mensen sterven, waarvan ook de oudste zoon van Elza en Rutger, die dan 10 jaar is, en de grootmoeder van Sarith. Bij de begrafenis van deze grootmoeder maken Elza en Sarith het weer goed met elkaar. Het verhaal wordt op een “speelse” manier geschreven: niet echt serieus maar men vliegt van het ene onderwerp naar het andere. Het verhaal speelt in de 18e eeuw, om precies te zijn in de periode 1765-1779. Het begint met een informatieve opening en eindigt met een gesloten einde (de ruzie tussen Sarith en Elza is weer bijgelegd). Het verhaal is chronologisch geschreven en er komen niet veel flashbacks. Uiteraard komt er in het verhaal tijdversnelling en - vertraging voor. Het verhaal speelt in Suriname, op plantages en in Paramaribo. De personen in het verhaal worden het meest beschreven door zijn handelingen, en af en toe door zijn gedachten of uiterlijke kenmerken. De hoofdpersonen zijn Elza en Sarith, belangrijke bijpersonen zijn Julius, Rutger, Rein, en de slaven Mini-mini, Kwasiba en Maisa. Het verhaal wordt op een bijzondere manier verteld. Elk hoofdstuk bestaat uit aparte gedeeltes, waarbij er iedere keer door een andere persoon verteld wordt. Dit heet een wisselend perspectief. Ik vond dit erg leuk om te lezen: zo zie je wat iedereen denkt. De hoofdgedachte (thema) van het verhaal is: de slavernij in Suriname in de 18e eeuw. Typerend voor dat thema zijn: het werken van de slaven op de plantages, het verkrachten van slavinnen, het mishandelen en zelfs doden van slaven, de luiheid van de blanken. Dit wordt vooral goed uitgebeeld in het tekstgedeelte dat Ashana dodelijk mishandeld wordt door Sarith, en als het kind van Sarith gezoogd wordt door Mini-mini, en niet door Sarith. Het verband tussen de titel en het thema is het volgende: de titel van het boek is “Hoe duur was de suiker?”. In het boek wordt beschreven hoeveel slaven er gedood en mishandeld worden en hoeveel slaven er overlijden door ongelukken op de suikerplantages. De suiker wordt dus duur betaald: met mensenlevens (slaven moeten alles doen onder vaak onmenselijke omstandigheden). Het werk is voor het eerst gepubliceerd in 1987. Van de schrijver weet ik dat ze dochter is van de oud-president Ferrier. Mac Leod wilde de Surinamers graag eens vertellen hoe het nou echt zat. Volgens haar gaven geschiedenisboeken geen goed beeld van hoe het leven vroeger was. Zij wilde in haar boek vertellen hoe het leven werkelijk was. Het boek is geschreven rond 1986, dus er waren ongeveer dezelfde stromingen als nu. De schrijfster heeft in haar andere boeken ook over slavernij geschreven, en over het leven vroeger. Ze schrijft dus over dezelfde onderwerpen. Het boek is niet zo erg lang geleden geschreven, dus er waren niet echt heel erg andere stromingen. Maar het zou kunnen dat er toen al best wel veel discriminatie was, en Mac Leod wilde laten zien dat dit niet alleen de laatste jaren zo is, maar eeuwen geleden ook al.
BEOORDELING Een erg aangrijpend en ontroerend stukje was de volgende: Rutger is op een plantage en hij hoort wat. Hij kijkt naar buiten en ziet een slaaf bloedend op de grond liggen. De slaaf was met zijn hand in een maalmachine gekomen en zijn hand was er afgehakt door een opzichter omdat hij anders helemaal dood zou gaan. De plantage-eigenaar komt naar buiten en zei: “Goh, weer zo’n sukkel… waarom kijken ze nou niet eens uit? Straks bederft de suiker nog. Hee, opzichter, haal die hand uit de suiker!”. Dit greep me erg aan, omdat de schrijfster laat zien hoe erg makkelijk de blanken in die tijd over donkere mensen dachten. De plantage-eigenaar dacht alleen maar aan zijn suiker, en totaal niet om zijn slaaf. Een passage die mij erg aansprak, was die over het doodranselen van de slavin door Sarith. Omdat de schrijfster ook hier weer duidelijk naar voren laat komen over hoe de blanken in die tijd over het leven van een kleurling dachten. Ik vond het een beetje vreemd dat het verhaal ook een paar keer verteld werd door ene soldaat Jan uit Nederland. Hij komt in Suriname om de Boni-legers gevangen te nemen en sneuvelt in het oerwoud. Dat dit ook in het boek verteld werd, vond ik wel vervelend: het had geen gevolgen voor het verloop van het verhaal. Ik vind dat de schrijfster dit beter weg had kunnen laten. Het taalgebruik was gemakkelijk: je leest het snel. Maar het was wel origineel dat er Surinaamse uitdrukkingen en begrippen in voorkwamen zoals Misi (meester) en Basya (negeropzichter). Dit riep bij mij een tropisch sfeertje op. Ik denk niet dat ik dit boek met andere boeken of films kan vergelijken; ik heb (nog) geen andere boeken of films over ditzelfde onderwerp gelezen of gezien. Het thema van het boek heeft me erg aan het denken gezet. Ik vind het echt abnormaal hoe er met de slaven omgegaan werd en dat er gedacht werd dat het blanke ras maar het beste was en dat de donkere mensen maar voor de blanken moesten werken omdat ze minder waard zijn. Dan ga je echt denken van: wat kunnen mensen toch ontzettend raar zijn. EINDOORDEEL: Ik vond dit een erg aangrijpend boek. Je gaat er echt over nadenken. Het is erg ontroerend om te zien hoe de slaven toen behandeld werden. Ook de manier hoe dit onderwerp beschreven is (met een leuk verhaaltje eromheen maar toch wel de keiharde waarheid). Ik denk ook dat ik het geheel eens ben met de schrijfster. De schrijfster laat ook duidelijk merken dat ze het verschrikkelijk vond wat er allemaal gebeurd is in die tijd. Ik vind boeken met een realiteit ook leuker om te lezen, omdat je je dan beter een voorstelling kunt maken van de gebeurtenissen. Als je in een boek leest dat een ruimteschip vol met aliens crasht op de maan, kan ik me daar zeer slecht een voorstelling van maken. Maar met dit boek lukt mij dit wel erg goed. Een boek die met een informele opening begint en eindigt met een gesloten einde, vind ik een stuk leuker dan boeken met een open einde. Als een verhaal afgelopen is, vind ik dat ik moet weten hoe en of het probleem opgelost is. Ik vind het niet leuk om dan zelf nog eens een einde te bedenken. De schrijfster heeft dit boek geweldig geschreven: je ziet de keiharde waarheid voor je ogen. Men ging helemaal niet zo goed om met de slaven. Integendeel: ze werden mishandeld, vermoord en soms verkracht voor de ogen van familieleden. Ik kan dit boek aan iedereen aanraden, omdat iedereen wel mag weten wat er allemaal gebeurd is in Suriname. Dan ziet men ook eens dat de Nederlanders geweldig de beest uitgehangen hebben in Suriname.