Como agua para chocolate door Laura Esquivel

A. Inhoud 1. Inhoud Mexico, 1910. Tita is de jongste dochter binnen de familie De la Garza. Ze is door de familietraditie veroordeeld ongehuwd te blijven en voor haar moeder te zorgen. Wanneer ze de liefde van haar leven ontmoet moet ze zich neerleggen bij het feit dat hun liefde onmogelijk is. Haar geliefde, Pedro, trouwt dan maar met haar oudste zus. De enige manier die Tita heeft om met haar Pedro te communiceren is via de maaltijden die ze bereidt. Via haar gerechten brengt Tita al haar gevoelens over. Zo veroorzaken Tita’s tranen in de bruidstaart van Pedro en Rosaura een ware catastrofe op Pedro’s huwelijksfees. Wanneer ze vol van verlangen gestoofde kwartels bereidt stort haar zus zich in de armen van een revolutionair. Wanneer Pedro op een gegeven moment uit haar leven verdwijnt zakt Tita weg in een depressie. Ze wordt opgevangen door dr. Brown die haar terug doet geloven in de liefde. Ze wil met hem trouwen, maar wanneer Pedro na de dood van haar moeder terug in haar leven verschijnt begrijpt ze dat hij de enige ware voor haar is. Ze annuleert het huwelijk met dr. Brown en begint een affaire met Pedro die nog altijd getrouwd is met haar oudste zus. Die is ondertussen na de geboorte van haar jongste dochter niet meer in staat kinderen te krijgen waardoor haar dochter hetzelfde lot wacht als Tita. Tita en Pedro zorgen er echter voor dat het meisje toch kan trouwen met haar geliefde, de zoon van dr. Brown. Op het einde van het boek, wanneer Rosaura dood is, kunnen Pedro en Tita eindelijk voor altijd samen zijn, maar na het eerste uniek moment samen sterven ze. Ze hebben heel hun leven geleefd voor een moment van intens geluk. 2. Themata en grondgedachte Themata Het hoofdthema in Rode Rozen en Tortilla's is ongetwijfeld liefde. Deze liefde zit verweven in het ritueel van het eten en het bereiden van de maaltijd. Traditie speelt ook een belangrijke rol in het verhaal en ook de moeder-dochterrelatie is niet onbelangrijk. Op het vlak van de liefde worden we eerst en vooral geconfronteerd met een onmogelijke liefde. Hoewel Pedro en Tita zielsveel van elkaar houden wordt hen door de traditie verboden met elkaar te trouwen. " Zeg hem maar dat als het is om je hand te vragen, hij dat niet hoeft te doen. Hij zou zowel zijn tijd als de mijne verdoen. Je weet heel goed dat jij als jongste van de meisjes tot de dag van mijn dood voor mij moet zorgen." (p.13) Zij zijn echter niet de enigen die worden geweigerd te trouwen. Mama Elena's relatie met José Treviño stootte op hevig protest van haar ouders. " Toen Mama Elena's ouders tot hun afgrijzen ontdekten dat hun dochter en deze mulat verliefd op elkaar waren, dwongen ze haar onmiddellijk met Juan De la Garza, Tita's vader, te trouwen." (p.132) Wanneer Alex als kleine jongen vraagt om te huwen met Esperanza, krijgt hij van Rosaura te horen dat dat helaas niet zal gaan, omdat Esperanza tot haar dood voor haar zal moeten zorgen. " Hé Pappie, ik wil ook trouwen, net als jij. Maar ik met dit meisje. Iedereen begon te lachen om die grappige opmerking, maar toen Rosaura Alex uitlegde dat dat niet kon omdat dit meisje altijd voor haar zou moeten zorgen, voelde Tita dat haar haren recht overeind gingen staan." (p.142) Gertrudis mag dan ook van geluk spreken dat ze van huis wegliep, anders had ze waarschijnlijk nooit kunnen huwen met Juan Alejandrez. 'De liefde van de man gaat door de maag' een veelgebruikt gezegde. Hier kunnen we dit letterlijk interpreteren. Tita, die zielsveel van Pedro houdt, bereidt haar gerechten met de grootste liefde. Wanneer Pedro van de gerechten eet is het net alsof Tita's wezen in hem binnendringt. " De liefde wordt als het ware bedreven via het bord. " ( Van Hemeldonck, J., De allesverterende liefde van een kind dat op de keukentafel geboren werd, Het laatste nieuws, 10 augustus 1991 ). " Haar lichaam zat weliswaar keurig op haar stoel, maar er was geen teken van leven in haar ogen te bespeuren. Het leek wel alsof haar hele wezen door een vreemde scheikundige reactie was overgegaan in de rozensaus, in de kwartels, in de wijn en in iedere geur van het eten. Op die manier drong ze het lichaam van Pedro binnen, zinnenstrelend, geurig, warm en uiterst sensueel." (p. 50) "En niet alleen de liefde gaat door de maag, maar ook het verdriet, de boosheid en de blijdschap." ( ter Dorst, D. En haar ogen ontmoetten die van Pedro, De Volkskrant, 21 juni 1991 ) Denken we maar aan de uitwerking van de kwartels en de rozenblaadjes op Gertrudis. " Het eten leek op haar dezelfde uitwerking te hebben als een liefdesdrank. Ze voelde een intense golf van warmte door haar benen trekken en door een gekriebel midden in haar lichaam kon ze niet netjes op haar stoel blijven zitten. Ze begon te transpireren." (p. 50) Of de invloed van de tranen op de bruidstaart voor het huwelijk van Pedro en Rosaura. " Bij de eerste hap van de taart werden alle aanwezigen overmand door een diepe droefheid. Zelfs de altijd zo beheerste Pedro moest zijn uiterste best doen om zijn tranen te bedwingen. En ook Mama Elena, die bij de dood van haar man nog geen traan had gelaten, zat stilletjes te huilen. Maar dat was nog niet alles, dit gehuil was nog maar het eerste symptoom van een vreemde vergiftiging die te maken had met een intens gevoel van melancholie en teleurstelling, waarvan alle gasten het slachtoffer werden. Op de patio en in de kralen beweende iedereen zijn grote liefde. Niemand ontkwam aan de beheksing en slechts een enkeling had het geluk op tijd de wc te bereiken; de overige gasten namen deel aan de collectieve braakaanval die midden op de patio plaatsvond" (p. 40) Zo komen we aan het thema magie. Niet alleen in de gerechten is er magie terug te vinden, doorheen het gehele verhaal vinden we wonderbare gebeurtenissen of elementen. Enkele voorbeelden zijn de genezing van John's grootvader ("Zodra ze naast de zieke stond en haar hand op de wondjes had gelegd stopte het bloeden. Iedereen was stomverbaasd. Ze vroeg of ze haar alsjeblieft met de zieke alleen wilden laten. Na wat ze net hadden gezien durfde niemand dat te weigeren. Ze bracht de hele avond aan de zijde van haar schoonvader door. Te midden van dampen van wierook en kopal die ze had aangestoken, zong ze vreemde liedjes voor hem en legden hem pappen van kruiden op. Pas diep in de nacht deed ze de deur van de slaapkamer open en kwam omringd door wierrookwolken naar buiten. Achter haar verscheen Peter, volledig hersteld. " (p.107) ), het feit dat Tita Roberto zelf kan voeden terwijl zij helemaal niet zwanger was. " Op een gegeven moment maakte Tita haar blouse open en bood het kind haar borst. Ze wist dat die volkomen droog was, maar hij kon in ieder geval als speen dienen en de baby bezighouden terwijl zij intussen bedacht hoe ze zijn honger moest stillen. Het kind beet zich wanhopig aan haar tepel vast en zoog als een bezetene, met zo'n buitengewone kracht dat hij melk uit Tita wist te krijgen. Toen ze zag dat het gezicht van het kind langzaam aan weer ontspande en hem hoorde slikken, vermoedde ze dat er iets vreemds aan de hand was. Zou het mogelijk zijn dat het kind melk uit haar haalde? Toen ze om dit te testen het kind van haar borst nam, zag ze hoe er een paar druppels melk uit zijn mond kwamen. Tita kon maar niet begrijpen wat er gebeurde. Een ongetrouwde vrouw kon toch geen melk geven! Hier was sprake van een bovennatuurlijk verschijnsel." (p. 74-75) Ook wanneer Tita bij de geboorte huilt, misschien is dat omdat ze haar ongelukkige lot al beseft. " U kunt zich wel voorstellen dat de bekende tik op de billetjes niet nodig was, want Tita huilde al bij voorbaat toen ze geboren werd, misschien omdat ze wist dat door een beslissing van het lot het huwelijk voor haar in dit leven niet was weggelegd. " (p. 7-8), de verschijningen van Mama Elena en Nacha aan Tita; al deze voorvallen doen denken aan iets ongelofelijk, een kracht die boven de mensheid staat. Tenslotte hebben we de moeder-dochterrelatie. Vooral de relatie tussen Tita en Mama Elena staat centraal. De band tussen Tita en Mama Elena wordt door de bestaande traditie verziekt. Tita staat opstandig tegenover de traditie; ze wil dat er rekening gehouden word met haar mening en gevoelens. Dit uiteraard tot grote ergernis van Mama Elena. De traditie bestaat al generaties lang en het zal niet een van haar dochters zijn die hiermee breekt. " Jij hebt niets te vinden en daarmee uit! Generaties lang heeft nooit iemand uit mijn familie zich tegen dit gebruik verzet en het zal niet een van mijn dochters zijn die dat wel doet. " (p. 13)
Grondgedachte Het leven brengt niet altijd wat je ervan verwacht, en zeker de liefde niet. De grootste liefde is meestal de onmogelijke liefde als je niet bereid bent er al je zekerheden voor op te offeren. Vaak volgt na een moment van intens geluk een koude douche. Men moet een leven lang vechten voor men kan bereiken wat men echt wil. Esquivel wil ook via dit boek traditionele Mexicaanse gerechten doorgeven aan vrouwen. Niet alleen omdat ze niet verloren zouden gaan, maar ook omdat er een spirituele band bestaat tussen de vrouw en de keuken, en deze wil ze niet verloren zien gaan. 3. Karakters en hoofdpersonages. Rode rozen en Tortilla’s heeft het levenverhaal weer van Tita. Tita is de jongste van drie dochters binnen de familie De la Garza. Kort na haar geboorte sterft haar vader waardoor haar moeder niet langer in staat is haar te voeden. Nacha, de kokkin van de familie, neemt de voeding van Tita op zich en zo groeit Tita op tussen de geheimen van de keuken. Er is echter een grote schaduwzijde aan haar leven. Doordat ze de jongste dochter is van Mama Elena moet ze volgens een oud familie gebruik haar moeder tot aan haar dood gezelschap houden en verzorgen. Ze wordt niet verondersteld te trouwen. Toch leert ze de liefde kennen op een feestje van de familie De la Garza: “Zij liep met een blad met zoetigheid naar de tafel, toen ze zijn blik ineens voelde branden, haar huid ineens voelde schroeien. Ze draaide haar hoofd om en haar ogen ontmoeten die van Pedro. Op dat moment bereep ze wat het beslag van een beignet moet voelen wanneer het in contact komt met kokende olie.” (p.18). Wanneer Pedro om haar hand komt vragen weigert Mama Elena echter pertinent. Ze heeft hem echter wel de toestemming om met haar oudste dochter Rosaura te trouwen. Door dit huwelijk blijven Tita en Pedro steeds dicht bij elkaar in de buurt. Maar telkens wanneer Tita gelukkig wordt door Pedro zorgt Mama Elena dat dit gevoel niet lang blijft. De schrijfster zegt over Tita’s moeder: “In het geval van Tita had ze een uitzondering gemaakt, haar was ze al beginnen te doden toen Tita nog klein was, stukje bij beetje, en nog wilde ze haar de genadeklap niet geven.” (p.47). Maar Tita is een dynamisch personage. De haat die ze door de jaren heen tegenover haar moeder heeft gecreëerd komt bij de dood van haar neefje tot uitbarsten. Tita wordt gek en haar moeder duldt haar niet langer in huis. Tita vindt een nieuwe thuis bij dokter Brown. Hij leert haar terug van het leven te genieten. Tita wil voor altijd bij hem blijven en met hem trouwen, maar wanneer haar moeder overvallen wordt en verlamt raakt keert ze terug naar huis. Vanaf dan brand er een nieuw levenslustig vuur in haar dat haar in staat stelt haar moeder te trotseren. “Voor het eerst doorstond Tita ferm haar moeders blik en wendde Mama Elena de hare af. Er was een vreemd licht in Tita’s ogen.” (p.124). Toch blijft Mama Elena haar leven beheersen, zelfs na haar dood. De dood van haar moeder zorgt ervoor dat Pedro terug in haar leven verschijnt. Dan beseft ze dat hij nog steeds haar grote liefde is en blaast ze haar huwelijk met dr. Brown af. Ondanks dat Pedro getrouwd is ontstaat er een hartstochtelijke relatie tussen hen. Op het einde van het boek kunnen ze eindelijk perfect gelukkig samen zijn. Twee andere belangrijke personages in het boek zijn Pedro en dokter Brown, de twee mannen die Tita de liefde leerden kennen. Pedro is Tita’s eerste en grootste liefde. Hun liefde is puur en eeuwig, maar onmogelijk. Om bij Tita te kunnen zijn trouwt hij met haar zus Rosaura. “Pedro omhelsde haar steviger dan in een dergelijke situatie geoorloofd was en maakte van de enige gelgenheid die hij had gebruik om Tita in haar oor te fluisteren: ‘Ik weet zeker dat je gelukwens uitkomt, want met dit huwelijk heb ik bereikt waarnaar ik zo verlangde: dicht bij jou te zijn, de vrouw die ik werkelijk liefheb…’” ( p.38). Toch zijn ze niet in staat hun liefde openbaar te beleven uit angst voor Mama Elena. “ Hij nam Tita’s hand en slaagde erin te zeggen: Tita… Alleen dat. Er was geen tijd om meer te zeggen.” (p.55). Pedro is een dynamisch personage. Op het einde van het boek durft hij eindelijk openlijk voor zijn liefde voor Tita uitkomen. Hij is niet langer bang voor de reactie van de mensen. Dokter John Brown is een jonge weduwenaar die verliefd wordt op Tita. Uit liefde voor haar help hij haar uit een depressie en leert hij haar terug in de liefde te geloven op een ogenblik dat Pedro uit haar leven verdwenen is. Hij wil met Tita trouwen, maar zij kiest uiteindelijk voor haar grote liefde Pedro. John is een statisch personage. Hij is een zachtaardig man die tot op het einde van het boek trouw blijft aan zijn gevoelens voor Tita. Nacha is een centraal figuur in het leven van Tita. Ze voedde Tita als pasgeboren baby en bracht haar de liefde voor de keuken bij. Ze wil bij Tita het verdriet besparen van een onmogelijke liefde die zelf gekend heeft. “En dat terwijl zich wel een bruidegom had aangediend, nou en of, maar de moeder van Mama Elena had hem persoonlijk weggejaagd.” (p.36). Nacha sterft van verdriet na de trouw van Pedro en Rosaura, maar ook na haar dood blijft ze een steun voor Tita op moeilijke momenten. Wanneer Tita problemen heeft blijft ze haar goede raad toefluisteren. Mama Elena is een statisch personage. Toen ze jong was werd haar verhindert met haar grote liefde te trouwen omdat die een mulat was. Ze werd verplicht met Tita’s vader te trouwen, maar toch bleef ze contact houden met haar grote liefde tot aan diens zijn dood. Na zijn dood is ze verbitterd, maar verzoent zich met een leven aan de zijde van haar man. Toen ook haar man stierf na de geboorte van Tita nam ze de touwtjes op de haciënda in eigen handen. Ze heeft haar dochters op een autoritaire opgevoed en duldt geen tegenspraak. Wanneer Tita instort heeft ze geen medelijden maar stuurt haar weg. “Goed, als ze gek geworden is zal ze naar het gekkenhuis moeten. In dit huis is er geen plaats voor krankzinnigen.” (p.96). Ondanks haar eigen verloren liefde weigert ze Tita alle geluk in de liefde aan de zijde van Pedro. Ze eist van Tita dat ze altijd voor haar klaar staat. Nooit heeft ze een complimentje, nooit een goed woord. Wanneer ze verlamd raakt na een overval op haar haciënda wordt ze volledig afhankelijk van Tita. Dit kan ze echter niet verkroppen en niet veel later sterft ze. Toch blijft ze ook na haar dood een kwelling voor Tita. Tita heeft ook nog twee zussen. Rosaura is de oudste. Zij is een statisch personage. Ze is mollig en heeft een zwakke persoonlijkheid. Haar grootste zorg is om goed over te komen tegenover de buitenwereld. Wanneer haar man Pedro na de dood van haar moeder een relatie begint met Tita aanvaart ze dit, maar ze wil wel dat ze naar de buitenwereld toe een gelukkig gezin blijven vormen. Gertrudis is de tweede oudste dochter en is wel een dynamisch personage. Ze heeft negerbloed in zich stromen doordat ze voorkomt uit de romance die Mama Elena beleefde met haar mulat. Gertrudis is gek van ritme en muziek. Als enige van de drie dochters durft ze te rebelleren tegen Mama Elena en vlugt het huis uit. Eerst gaat ze werken als een prostituee om het verlangen in haar te blussen en later wordt ze generaalse in het rebellenleger en trouwt ze met de man waarmee ze van huis wegvluchtte. Chenca is een minder belangrijk figuur in het boek. Het is een statisch personage. Ze is een keukenhulpje dat niets liever doet dan sterke verhalen opdissen en leugens vertellen. Zij is degene die erin slaagt Tita uit haar depressie te helpen wanneer Pedro naar Texas verhuist is. 4. Titelverklaring. Bij de titel moet je meteen denken aan een meisjesroman en dat is het ook wel. De rode rozen en de tortilla’s verwijzen naar twee recepten uit het boek waarmee de schrijfster de liefde tussen Tita en Pedro omschrijft. De oorspronkelijke titel is Como Agua Para Chocolate wat wil zeggen: water met chocoladesmaak. Met deze titel verklaard men de visie waaruit het boek geschreven is. Bijna elk personage in het boek heeft liefde gekend in zijn leven , maar voor bijna iedereen blijkt de grote liefde de onmogelijke liefde te zijn. Voor hen is liefde niet zo zoet als chocolade, maar slechts water met een chocoladesmaakje. Dit geldt ook voor het hoofdpersonage Tita. Haar liefde voor Pedro heeft haar meer pijn bezorgt dan vreugde, maar toch houdt ze vol. Rode Rozen en Tortilla’s werd verfilmd als Like Water for Chocolate. 5. Symboliek Tita die overvloedig huilt in de buik van haar moeder als die in de keuken is: (p.7) Dit kan naar meerdere dingen verwijzen, zoals de voorliefde van Tita voor de keuken; dan moet men de tranen beschouwen als tranen van geluk. Een andere mogelijkheid is dat ze huilt omdat er haar een wreed levenslot te wachten staat: ze mag niet trouwen met de man van wie ze houdt, in haar leven is ze eenzaam, het duurt zeer lang voordat ze echt geluk ontdekt, … Een derde mogelijkheid is dat ze zo erg huilde, zodat de geboorte vervroegd werd, omdat ze niet meer afhankelijk hoeft te zijn van mama Elena, Wat duidelijk verwijst naar het verdere verloop in het boek. Tita krijgt geen moedermelk: (p.8) Wanneer men een kind voedt met moedermelk, ontstaat er een band tussen het kind en degen die het voedt; de band is de enen maal wat sterker dan de andere keer, zodanig dat er een band van vriendschap tot een band van liefde ontstaat. Het feit dat Tita geen onderscheid kent tussen tranen van vreugde en tranen van verdriet: (p.9) Dit duidt op het feit dat Tita in de toekomst dikwijls haar gevoelens zal moeten onderdrukken, zowel haar gevoelens voor Pedro als haar gevoelens tegenover mama Elena. Tita die, per ongeluk, Rosaura's hand op de hete kookplaat duwt: (p.10) Dit brengt 2 grote gevolgen met zich mee. Ten eerste is ze de vriendschap van haar zussen kwijt, wat nogmaals verwijst dat ze alleen staat in het leven. Ten tweede wordt hier de basis gelegd voor de slechte verhouding tussen Tita en Rosaura, een verhouding die we door het gehele verhaal zien terugkomen. De geuren die herinneringen uit het verleden op roepen: (p.11) De keuken is de enige vluchtroute die Tita heeft om te vluchten voor de harde hand van mama Elena. Ze zijn ook een mogelijkheid om leuke gedachten op te halen via gerechten. Chronische koude: (p.18, 101) ( zie verder 'de sprei') Deze koude komt doordat de grote liefde van Tita's leven haar ontnomen wordt en in het boek wordt de liefde voortdurend voorgesteld als vuur of een vorm van een warme gloed die binnenin iemand woedt. Deze gloed is bij Tita in slaap gebracht. Warme gloed in de blik van Pedro: (p.19) Liefdesvuur, dat men binnenin voelt, is overdraagbaar via een blik; hieruit kunnen we afleiden dat voor liefde geen barrières bestaan, dat liefde ook op een niet lichamelijke manier kan worden overgedragen. De tranen van Tita in het beslag voor de bruidstaart: (p.30) Omdat ze niet wil dat de bruiloft plaats vindt, probeert ze die onbewust te stoppen; doordat ze in het beslag gehuild heeft, wil het beslag niet dik worden. Dat het beslag niet hard wil worden kan ook zijn omdat de bruiloft niet bedoeld is door te gaan. Spierwitte Rosaura: (p.33, 34) Wit is het kleur van de onschuld, maar Rosaura heeft Tita's geliefde gestolen. Het is evenwel de kleur van een trouwkleed, wat haar grootste fantasie is: ooit naar het altaar mogen gaan in een mooi, wit trouwkleed. Tita's tranen in de fondant: (p.35, 36,40) Nogmaals wil Tita onbewust beletten dat de bruiloft doorgaat. Als anderen van de taart eten, voelen ze een plotse droefheid en teleurgesteldheid: de gevoelens die Tita had op het moment dat ze de taart aan het maken waren. Tita wordt niet beïnvloed als ze van de taart eet omdat ze het gevoel van liefde sterker is dan dat van de treurigheid, doordat Pedro zijn liefde voor haar nogmaals bevestigde. Rozen die van roze naar rood verkleuren doordat Tita ze zo stevig knuffelt: (p.46) Rood is het kleur van de liefde, maar ook de kleur van bloed. Het bloed doet niet alleen de smaak van het gerecht veranderen, maar er kunnen ook chemische reacties optreden. De rozen kleuren rood door de intense liefde die Tita voelt. De intense liefde die Gertrudis voelt: (p.50) Nogmaals een uiting van liefde die niet op een lichamelijke wijze gebeurt, ditmaal is het van Tita naar Pedro. Er is ook nogmaals één van Tita's gevoelens aanwezig in haar gerecht. Douche die begint te branden: (p.53) Gertrudis loopt over van liefde, maar aangezien de liefde hier voortdurend wordt voorgesteld als een warme gloed of als vuur, vatten de planken van de douche het vuur. Dit wijst er ook op dat liefde zeer overdraagbaar is. Roze wolk: (p.53) Verwijst naar de rozen die Pedro aan Tita gaf, en deze symboliseren hier de liefde. Gertrudis moet haar liefde kunnen kanaliseren via /naar een man die liefde zoekt zodat het vuur in haar binnenste een beetje onder controle gehouden kan worden. Melk uit Tita's borst: (p.74) Dit symboliseert de liefde van Tita voor het kind alsof het het hare was. Doordat het kind de borst krijgt onstaat er een band tussen Tita en het kind, wat nooit gebeurd is tussen Tita en mama Elena. Mole: (p.78) Na het eten van de Mole is iedereen uitzonderlijk gelukkig. Nogmaals het gevoel dat Tita had toen ze de Mole maakte. Alleen mama Elena is niet gelukkig, doordat ze door deze gevoelens verbitterd is. Duiven: (p.88) De duiven zijn voor Tita een teken van haar zorgeloze kindertijd, evenals ze een teken zijn voor de vrijheid en verluchting, een vlucht voor het harde, alledaagse leven; een vlucht voor mama Elena, die haar niet kan volgen in de hoogte omdat ze hoogtevrees heeft. Het vullen van de worsten: (p.96) Doordat Tita opgesloten zit in de duiventil, moet mama Elena de worsten vullen en dit doet ze zoals altijd met perfectie. Maar toch zitten er na een week drogen wormen in de worst. Dit duidt op het bedorven karakter en verdorven gedrag van mama Elena. Sprei: (p.97) De sprei is een teken van hoop: de hoop dat ze ooit met Pedro verenigd zal zijn. Ze is begonnen aan de sprei als Pedro vertrok tot op het moment dat Pedro terug is. Tita die in een vogel wil veranderen: (p.103) Hier vinden we een beetje dezelfde gedachte als degene die achter de duiven schuilt: vrij zijn van verplichtingen en dus van mama Elena. Maar ook vrij zijn van de aarde en zo de problemen ontlopen zoals de liefde. Voedsel voor de ziel: (p.110, 111) De theorie van John stelt de levenslust van de mensen voor als een luciferdoosje. Telkens je een goede emotie ervaart wordt een lucifer aangestoken en deze voedt dan onze ziel. De ziel wordt hier gezien als de wil om te leven. Deze ging bij Tita bijna verloren: dit vergelijkt john met een vochtig doosje. Mensen met een koude adem: (p.111) Dit zijn factoren die de mensen van hun levenslust ontnemen. Soms kunnen die factoren mensen zijn, maar het zijn veel eerder hun daden. Bittere smaak in het eten: (p.125) Mama smaakt de gevoelens die ze heeft tegenover Tita, weeral gebeurt dit via etenswaren. Deze gevoelens worden vooral veroorzaakt door het feit dat zij een dergelijke situatie meegemaakt heeft. Wortel schieten in de baarmoeder: (p.138) Net als Tita een 'rare' geboorte, wat wijst op een moeilijke toekomst voor het kind. Net zoals men er de vastgeroestheid van een familietraditie in kan vinden. Plotseling komt er warm water uit de douche: (p.145, 146) Nogmaals een onlichamelijk overdracht van de gloed van het liefdesvuur. Verlovingsring: (p.148) Schittering van de ring die John haar geeft, doet haar denken aan de blik van Pedro. Ze moet nu kiezen tussen Pedro en John; waarin Pedro de ware liefde voorstelt en John het echte geluk in het leven. Ze kan het onmogelijk allebei krijgen. Poppetje: (p.165) In het poppetje kunnen we het 'kind zijn ' zien, het onschuldige en zorgeloze, geen verplichtingen tegenover anderen. Daartegenover staat dan de volwassenheid, waarin men voor alles wat men doet verantwoording moet afleggen, een hele hoop dingen niet meer kan of mag omdat ze verboden zijn of gewoonweg omdat ze niet fatsoenlijk zijn. Waarheid is relatief: (p.178) Als je echt je gelijk wilt halen kun je iets draaien totdat het een waarheid is. De waarheid is van persoon tot persoon verschillend, de waarheid is afhankelijk van de ideeën van een persoon. Zaad: (p.186) Zaad symboliseert zelfstandigheid, het heeft geen moeder en hoeft dus geen rekenschap af te leggen als er iets verandert in haar leven. Het staat natuurlijk ook symbool voor de oorsprong van het leven. Verdwijnen van de spookgestalte van mama Elena: (p.188) Dit is een duidelijke overwinning van echte liefde op haat en verbittering. Tita, die de echte liefde voorstelt, is de aanhouder en heeft het duidelijk overwonnen op mama Elena. Ze heeft zich sterker getoond door te durven wat mama Elena in de tijd niet gedurfd heeft. Overvloedige menstruatie: (p.188) Dit kan men zijn als een verluchting, een loslaten van opgekropte gevoelens en angsten. Pedro die zich verbrandt: (p.189, 197) Vlammen, die al het hele verhaal staan voor de liefde, worden hier als een destructieve kracht aangewend. Dit is de laatste poging om de liefde die er is tussen Tita en Pedro te vernietigen
Gertrudis die puddingblokjes meeneemt als ze vertrekt: (p.191) Gertrudis die haar jeugd meeneemt, zoals bij Tita roepen bepaalde geuren en gerechten goede herinneringen van vroeger op. Lege schaal van wat een mooie taart was: (p.195) Tita koos voor de Pedro, en dus voor de liefde, en laat John alleen achter. Daarom voelt ze zich een beetje leeg. Razende kippen: (p.203) Er is een woordwisseling tussen Tita en Rosaura. Als op magische wijze zit de woede in de tortilla's. Wanneer de kippen de tortilla's opeten worden ze razend van woede die zo erg wordt dat hun woede verandert in een tornado die Esperanza's luiers vernietigen. Hieruit zien we duidelijk dat Tita en Rosaura een heel andere mening hebben over het lot van Esperanza. De mening van Tita is de warme wind en die van Rosaura is de koude wind, die, als ze tezamen komen, een tornado veroorzaken. De bonen die niet willen garen: (p.205) Ze willen niet garen omdat ze kwaad zijn. Als Tita zingt zijn ze in geen tijd gaar. Het zingen is liefde schenken en nogmaals overwint de liefde van Tita de haatgevoelens. Alle paprika's zijn opgegeten: (p.227) In het begin van het verhaal voelde ze zich als een paprika die niet opgegeten werd uit schaamte om het laatste te nemen. Dit wekte een gevoel van eenzaamheid. Nu voelt ze net het tegenovergestelde. Sprei is drie hectaren groot: (p.231) Nu staat de sprei niet meer symbool voor de hoop dat Pedro zou terugkomen, maar symbool voor de liefde tussen Tita en Pedro: immens groot. Kookboek: (p.232) Het kookboek is het enige dat de brand overleefde, het enige dat de intense liefde overleefde: de essentie van de liefde.
B.Vorm 1.Structuur Er is niet echt een inleiding maar als je begint te lezen belandt je onmiddellijk in het verhaal. Een midden is er wel. Het boek is ingedeeld in hoofdstukken en ieder hoofdstuk is een recept en een maand waarbij dat recept past bijvoorbeeld hoofdstuk één, dit hoofdstuk gaat over de maand januari en ze bereiden er kerstbroodjes. Ieder hoofdstuk begint met de ingrediënten en hoe je het recept moet klaarmaken. Dit is zeer functioneel voor het boek omdat de verteller op het einde vertelt dat het een receptenboek is dat ze gevonden hebben in de as van de haciënda. Het slot is het laatste hoofdstuk. De motorische momenten in het boek zijn eigenlijk de recepten die klaargemaakt worden voor een bepaalde gebeurtenis. De recepten geven aanleiding tot bepaalde gebeurtenissen bijvoorbeeld wanneer Tita's bloed op de rozenblaadjes terechtkwam waarmee ze de kwartels in rozenblaadjes klaar maakte. Gertrudis voelde na het eten ervan zulke sterke emoties dat bij het afkoelen onder de douche de douche in brand vloog. Daarna liep ze naakt weg. Een revolutionair nam haar naakt mee op zijn paard. (hoofdstuk 3) Een ander motorisch moment is als Pedro de hand vraagt van Tita en haar moeder zegt dat hij niet mag trouwen met Tita. Daardoor is eigenlijk het hele verhaal begonnen. Als mevrouw Elena sterft veranderd er ook een hele boel want nu kan Tita bij Pedro zijn en kunnen ze samen aan een relatie denken. Het boek heeft een gesloten einde. Je weet alles wat je moest weten. Rosaura is gestorven dus zal Esperanza vrij zijn en kan ze trouwen met wie ze wil. Tita en Pedro zijn ook gestorven. Esperanza en Alex zijn gehuwd en hebben een dochter. Alle vragen zijn beantwoord. Over alle personages weet je wat je moet weten. Je kunt nog vragen stellen over de personages die nog leven maar dit heeft niets meer te maken met het verhaal. Eigenlijk kun je twijfelen als het een opgangverhaal of een ondergangsverhaal is. In de loop van het verhaal is het voor Tita een intern-extern ondergangsverhaal omdat ze door haar eigen verwarde gevoelens nog verwarder raakt en niet goed meer weet wat ze moet doen. Ook door externe omstandigheden raakt ze meer en meer in de war. Bijvoorbeeld als Nacha, de kokkin, sterft of als ze Roberto, waar ze al zo aan gehecht was, afnemen. Voor de relatie tussen Tita en Pedro is het een extern opgangverhaal. Door alle omstandigheden van buitenaf, bijvoorbeeld de dood van haar moeder en van Rosaura, kunnen Tita en Pedro dichter bij elkaar zijn. 2.Ruimte en tijd Ruimte Het verhaal speelt zich af op een haciënda in Mexico. In de haciënda heersen er nog tradities en dat is belangrijk voor het verhaal. Het is een familie die zijn tradities heeft en die mogen niet verbroken worden, ze worden doorgegeven van generatie op generatie. Het is een gerespecteerde familie dit kan men ook merken aan de reactie van Mama Elena als ze te weten kwam dat Gertrudis in een bordeel werkte. "Ze verbood de naam van haar dochter nog te noemen en liet haar foto's en geboorteakte verbranden." ( p. 57). Mama Elena zou nog liever haar dochter vergeten en verbannen dan haar status te moeten verliezen. De ruimte is ook belangrijk als sfeerscheppend element. Het zorgt voor een zonnige en zuiderse sfeer. Tijd Het verhaal is eigenlijk één grote flash-back want het is de kleindochter van Pedro die dit verhaal vertelt. In het verhaal zelf komen niet echt flash-backs voor, alleen nu en dan een gedachte aan vroeger. Het is een niet continu verhaal want ieder hoofdstuk is een maand maar uit die maand worden maar enkele dagen beschreven. Er worden dus verschillende dagen weggelaten en in verhouding met het hele verhaal is dat veel want de vertelde tijd is een jaar, 12 maanden (12 hoofdstukken). De verteltijd is veel korter dan de vertelde tijd. Het verhaal speelt zich af in het jaar 1910. Het boek zelf werd geschreven in het jaar 1989. 3. Stijl De zinsbouw is eenvoudig, maar dat wil niet zeggen dat het boek vlot leesbaar is. De minder goede leesbaarheid komt door het gebruik van Spaanse termen, zoals ‘de haciënda’ voor het ouderlijke huis met binnenkoer, en door de vele minder gekende keukentermen of ingrediënten zoals ‘kalkoen met mole’, ‘Chorizo uit het noorden’ en de ‘champandongo’ respectievelijk uit de hoofdstukken 4, 5 en 8; dit zijn maar enkele van de vele voorbeelden die in het boek te vinden zijn, het staat er bol van. Het boek en de stijl van het boek komt nogal zuiders over door deze termen en dit is heel eenvoudig te verklaren door de Mexicaanse auteur. Als lezer wordt je zo helemaal opgenomen in de zuiderse sfeer van het boek en aan de Spaanse termen wordt je vlug gewoon en kun je meevoelen en met de personages. Zo voel je dat er liefde maar ook spanning in de lucht hangt telkens als Tita met Pedro of mama Elena geconfronteerd word.
C. Genre 1. Traditionele indeling Het boek is een liefdesroman, want het vertelt het hele gebeuren om en rond de liefdesrelatie tussen Pedro en Tita. Wat de beide denken maar vooral wat Tita doet en denkt. De weg naar het geluk die vol hindernissen en tegenslagen ligt, beide die met de verkeerde trouwen, maar elkaar uiteindelijk toch vinden. Uiteindelijk, wanneer ze elkaar gevonden hebben, worden ze opnieuw van elkaar gescheiden. 2. Indeling naar perspectief De verteller is de dochter van Esperanza en Alex en is alwetend, maar niettegenstaande de verteller aanwijsbaar is in het verhaal, is het een auctoriële roman, omdat de verteller eigenlijk geen rol speelt in het verhaal. Tita is dus haar oudtante, ze weet alles over de liefdesrelatie van Tita en Pedro, waarschijnlijk omdat het verhaal doorverteld wordt van generatie op generatie binnen de familie De la Garza. Wie de verteller is, wordt in de laatste zin van het boek uiteindelijk bevestigd alhoewel je dit eerder al kunt vermoeden ‘Misschien omdat ik net zo gevoelig ben voor uien als Tita, mijn oudtante, die blijft voortleven zolang iemand haar recepten maakt’ (p.233) 3. Roman of novelle? Rode rozen en tortilla’s is duidelijk een roman want rond de liefdesperikelen van Tita zijn er nog enkele andere intriges uitgewerkt, zoals het verhaal van haar zus, Gertrudis, die zich in de armen van een revolutionair stort. Er zijn ook meerdere personages, die evolueren in de loop van het verhaal. Dan zijn er nog de sfeerscheppende elementen namelijk het Spaans/Mexicaans karakter van het boek, of beter gezegd de zuiderse omgeving wekt toch altijd een wat zwoele liefdessfeer op. Het moeilijke karakter van sommige personages, zoals mama Elena en Rosaura (die ook wil dat haar kind ongehuwd blijft), zorgt voor nog meer intrige en spanningen tussen Tita en de rest van de personages want zo komt het soms over, Tita tegen allen en allen tegen Tita. D. Auteur 1. Biografie Laura Esquivel werd in 1950 in Mexico-City geboren. Ze groeide op tussen twee manieren van koken. De familie van haar moeder kwam uit het noorden en die van haar vader uit het zuiden. Tijdens de revolutie zijn de twee families naar de hoofdstad getrokken en hebben ze elkaar daar ontmoet. Nu woont Esquivel samen met haar man Alfonso Arau, die producent/regisseur is, in Coyoacan. Laura Esquivel heeft verscheidene filmscenario’s geschreven, waaronder ook ‘Rode rozen en tortilla’s’ die veel succes oogstte in Mexico. Later verscheen de film in tien landen. Esquivel stond erop dat haar man dit boek zou verfilmen. Met een hypotheek op hun huis konden ze het budget van twee miljoen dollar verkrijgen. Esquivel begon met schrijven toen ze meewerkte aan een project om kinderen bij de televisie vandaan te lokken en weer aan het spelen te krijgen. Ze werkten veel rond theater, maar er was nauwelijks materiaal zodat ze toneelstukken voor kinderen ging schrijven. Esquivel heeft ook nog verscheidene nominaties gekregen. Zo heeft ze de ‘Ariel Award’ in de wacht gesleept voor het beste scenario van ‘Chido One’. De film ‘Rode rozen en tortilla’s’ kreeg dezelfde prijs in 1992 en ook nog eens in 1993. In 1994 won ze nogmaals een prijs met ‘Rode rozen en tortilla’s’, namelijk de ‘ABBY Award’. Deze prijs werd gegeven door de ‘American Booksellers Association’ die dit boek het aangenaamst vonden om te lezen. 2. Levensvisie ‘Ik geloof niet meer in het creëren van een betere wereld langs de weg van maatschappelijke veranderingen. Maar ik geloof wel dat vrouwen een unieke mogelijkheid hebben om betere mensen te creëren door de opvoeding van hun kinderen niet aan de staat en de televisie over te laten.’ (Uyterlinde, J., ‘De zinnelijke romans van Laura Esquivel en Angeles Mastretta/ zo is de liefde’, De Groene Amsterdammer, 9 oktober 1991). Esquivel wil in haar boeken duidelijk maken dat er een herwaardering moet zijn van het ‘vrouwelijke’. Er moet een nieuw evenwicht gevonden worden tussen mannen en vrouwen. Nadat Laura’s eerste kind geboren werd, ontdekte ze het belang van de affectie waarmee eten wordt bereid en toegediend. De vrouw van nu gaat steeds minder aandacht gaan besteden aan het eten, en dit vindt Esquivel verkeerd. ‘De keuken is voor mij een belangrijk centrum van kennis, liefde en contact met de aarde,’ zegt de schrijfster, die naar verluidt zelf graag en goed kookt. ’Wie de keuken en het koken buiten beschouwing laat, verliest dat allemaal.’ (Van Ginkel, D., ‘De belletjes van een beignet’, De Tijd, 13 september 1991). Zij wil met een culinaire liefdesroman dit ook zo goed mogelijk aan de mensen duidelijk maken.
3. Bibliografische aantekeningen Literaire werken van Laura Esquivel
1989: Como agua para chocolate, Rode rozen en tortilla’s
1997: The Law of Love
1997: Ley Del Amor
2001: Between Two Fires
Films
Chido One
1992: Como agua para chocolate, Rode rozen en tortilla’s