Uitgeverij: De Arbeiderspers Amsterdam-Antwerpen
Jaar van uitgave: 1994 (4e druk) Motivering keuze
Mijn vader had dit boek enkele jaren geleden van mijn oom gekregen voor zijn verjaardag. Toen ik begin van dit jaar vroeg of hij (mijn vader) misschien nog een goed boek had om te lezen voor literatuur, raadde hij mij dit boek aan. Maar omdat ik eerst “Giph” wilde lezen, belandde dit boek ergens in de kast. Toen ik in de kerstvakantie mijn kamer opruimde, vond ik het boek weer en besloot het te lezen voor mijn tweede literatuurverslag. Twee jaar geleden had ik al “Vals Licht” van Zwagerman gelezen, dat vond ik een mooi en ontroerend boek. Daarom verwachtte ik dat dit boek ook zo mooi zou zijn. Verder had mijn vader al verteld dat het boek over een verhouding ging tussen een getrouwde blanke leraar Nederlands en een Creoolse gymnastieklerares die eveneens getrouwd is. Mijn verwachting hierbij was dat er in de eerste plaats veel seks in zou zijn, maar ook dat het zou gaan over discriminatie. Het eerste vond ik wel leuk, het tweede iets minder. Het thema discriminatie spreekt mij namelijk niet zo aan . Ondanks dat ik het vermoedde had dat het boek over discriminatie zou gaan, leek het mij toch een goed boek om te lezen. Inhoudsbeschrijving
Theo Altena is leraar Nederlands op het Westfries College in Hoorn en vindt van zichzelf dat hij erg populair is bij de leerlingen. Thuis is alles ook koek en ei, hij is gelukkig getrouwd met Sylvia en geniet van alle dingen in zijn leven. Totdat Iris Pompier verschijnt. Ze wordt aangesteld als gymlerares op de school van Theo. Iris is geboren in Paramaribo, opgegroeid in de Bijlmer en getrouwd met Sydney. Haar verschijning, ze is zwart, veroorzaakt een kleine shock bij de leerlingen, maar ook bij de leraren. Zwarte mensen zie je immers alleen op tv of in de krant, je leert er over en niet van. Theo voelt zich behoorlijk aangetrokken tot deze vrouw en doet er daarom alles aan om met haar in contact te komen. Wanneer Theo ontdekt dat Iris net als hij dinsdag twee tussenuren heeft, nodigt hij haar uit om iets te gaan drinken in de stad. Iris gaat hiermee akkoord. Helaas zijn ze niet de enige die iets gaan drinken, een groepje leerlingen van 4 Havo had het zelfde idee. Theo voelt zich betrapt en loopt rood aan, maar Iris weet hun te redden. Om te voorkomen dat zoiets nog een keer gebeurt, nodigt zij hem uit om de volgende week naar haar huis te komen. Vanaf dan vrijen ze elke week en staat de wereld van Theo op zijn kop. Sinds Theo een verhouding met Iris heeft, is hij gebrand over elke racistische opmerking die er in zijn buurt wordt gemaakt. Wanneer Sylvia’s vader een opmerking maakt over “de zwarte” die meedoet met een spelshow op tv, wordt Theo vreselijk boos op hem en maakt hem uit voor racist. Sylvia begrijpt Theo’s woede niet, nooit bekommerde Theo zich om zo’n opmerking en dan hangt hij plotseling de moraalridder uit. Ook op school kan hij geen opmerkingen die ook maar iets te maken hebben met discriminatie verdragen. Vooral met klas 3F heeft hij veel problemen. Ze teken portretten van hem op het bord met de tekst “Blackie is de best” . De volgende les liggen er pornografische foto’s van negerinnen op zijn bureau. Theo wil de verantwoordelijke leerling, Wouter Nijman, naar de conrector sturen, maar de jongen weigert te gaan. Theo sleurt hem het klaslokaal uit en Wouter valt pijnlijk op de grond. Later hoort Theo van de conrector dat de vader van Wouter een aanklacht wil gaan indienen, Wouter zou een hersenschudding hebben. Theo vertelt aan de conrector dat hij er niet tegen kan dat de leerlingen discrimineren in zijn les. De conrector zegt echter dat die opmerkingen niet racistisch bedoeld waren, maar betrekking hadden op Theo… Theo en Iris hadden er alles aan gedaan om hun overspel verborgen te houden, ze reden bijvoorbeeld beiden apart naar het huis van Iris en op school deden ze heel afstandelijk. Dit ging nu al veertien maanden goed en ze dachten dat ze het overspel goed verborgen wisten te houden. Maar wat Theo en Iris niet wisten, is dat naast het huis van Iris het gezin Nijman woont. Vader Nijman had het wekelijkse overspel van de leraren door. Zijn zoon Wouter maakte van het nieuwtje van zijn vader een ware roddel die door de hele school gaat. Wouter begint zijn leraar natuurlijk hiermee te pesten. De conrector geeft aan dat Theo maar beter een paar dagen thuis kan blijven. Thuis durft Theo het voorval niet aan zijn vrouw te vertellen en doet de volgende dag net alsof hij naar school gaat. Hij besluit Iris op te zoeken, zij was gisteren niet op school, de conrector zei dat ze niet was gekomen omdat ze van de fiets was gevallen. Later realiseert Theo dat Iris helemaal geen fiets heeft en er zelfs een hekel aan heeft. Hij wacht Iris op buiten het schoolplein en vraagt haar waarom ze niet op school was en hoe ze toch aan al die blauwe plekken komt. Maar Iris weigert hem dat te vertellen. Theo doet een voorstel om in een restaurant alles te bespreken.In het restaurant vertelt Iris dan eindelijk wat er gebeurd is. Ze had intussen haar overspel aan haar man opgebiecht, en hierop reageerde Sidney uiterst agressief en gaf haar een paar rake klappen. Verder vertelt ze dat Sydney ook openlijk enige buitenechtelijke relaties had, dat vond ze wel niet leuk maar ze stond het toe want het was normaal in haar cultuur om als getrouwde man enige “buitenvrouwen” te hebben. Ook geeft ze te kennen dat ze de relatie met Theo wil beëindigen. Theo heeft hier niets tegen in te brengen en als vrienden gaan ze uit elkaar. Theo heeft nu een hoop uit te leggen aan Sylvia, hij vertelt haar van het drama in de klas en geeft ook aan dat hij overspel pleegt, maar Sylvia heeft hem niet door en zegt dat hij last heeft van stress, ze is te goedgelovig. Eigenlijk is het logisch dat zij niet denkt aan een ander, want thuis gedraagt Theo zich als een voortreffelijke huisman. Ook het seksleven van het echtpaar is gedurende de hele relatie normaal geweest. Theo krijgt te horen van de conrector dat de vader van Wouter toch maar heeft besloten om geen aanklacht in te dienen en dat Theo weer van harte welkom op de school is. En Theo leefde nog lang en ‘”gelukkig” samen met Sylvia. Personages

De hoofdpersoon van het verhaal is Theo Altena. Hij is dertiger, gelukkig getrouwd en woont in een nieuwbouwwijk in Alkmaar. Theo is een gedreven leraar Nederlands, die van zichzelf vindt dat hij de kneepjes van het vak goed beheerst. Hij zou zich nooit door een klas uit de tent laten lokken. Het vak van leraar geeft hem eigenlijk weinig voldoening, alleen het lesgeven aan de laatste klas heeft hij soms nog wel eens plezier. Daar is hij ook het populairst. In de andere klassen wordt hij “de Neus” genoemd, wegens zijn kolossale neus. Qua karakter is Theo een zachtaardige man die geniet van alle kleine dingen van het leven. Ook komt hij te zitten met een groot schuldgevoel tegenover zijn vrouw, dat geeft aan dat Theo eigenlijk ook heel eerlijk is. Gaande de relatie met Iris verandert zijn karakter wel een beetje. Hij is plotseling gebrand op elke mogelijke racistische opmerking tegenover buitenlanders . Hierdoor laat hij zich plotseling wel uit de tent lokken met alle gevolgen van dien. Iris Pompiers, geboren in Parimaribo en opgegroeid in de Bijlmer, is gymlerares op de school van Theo. Door haar herkomst wordt ze vaak geconfronteerd met discriminerende opmerkingen en situaties, maar ze reageert hierop met een koelheid, dat komt doordat ze gehard is door alles wat ze al meegemaakt heeft. Dat ze zo reageert is echter voor Theo nauwelijks te begrijpen. Het feit dat ze overspel pleegt met Theo is min of meer een reactie op het gedrag van haar eigen man. Haar man houdt er namelijk een aantal buitenvrouwen op na. Iris houdt ook vast aan bepaalde principes, die voortkomen uit het feit dat ze Creoolse is. In deze principes zit veel Creools bijgeloof. Zo mag een man een vrouw nooit met zijn mond haar vagina aanraken, als hij dat toch doet wordt hij vreselijk gestraft. Haar belangrijkste karaktereigenschap is dat ze precies weet wat ze wil en zal nooit iets tegen haar zin doen. Sylvia Alterna, de vrouw van Theo is te goedgelovig, zelfs naïef. Ze gelooft Theo op zijn woord en zou nog niet eens denken aan overspel. Toch moet zij ook een harde kant hebben. Ze heeft immers carrière gemaakt, wanneer ze een zacht eitje zou zijn geweest, zou haar dat vast en zeker niet zijn gelukt. De overige personages die in het boek aan de orde komen, zijn bijfiguren. De meeste hebben een ding gemeen, ze maken racistische opmerkingen. Hierdoor zijn het eigenlijk allemaal vijanden van Theo. Thema, motieven en visie
Het boek bevat twee thema’s: Het thema liefde of overspel en het thema discriminatie. Motieven voor het thema liefde: De uitvoerig besproken sekspassages die Theo met Iris heeft en de flashbacks waarin Theo beschrijft hoe hij de liefde met Sylvia bedrijft. Motieven voor het thema discriminatie: Het feit dat Theo blank en Iris zwart is. Verder zijn er de opmerkingen die door de bijpersonen, zoals Sylvia’s vader, worden gemaakt over “die buitenlanders”. Een ander motief is de verhalen die Iris vertelt uit haar verleden waaruit blijkt hoe ze zelf gediscrimineerd werd. De visie van Joost Zwagerman: De visie op het thema liefde is dat er eigenlijk maar een ware liefde is. Ook hebben Iris en Theo nog zo’n fijne relatie, ze keren toch terug naar hun echtgenoot. De visie van Zwagerman op het thema discriminatie is dat in de huidige Nederlandse samenleving nog steeds wordt gediscrimineerd. In de randstad is het schrijnend (Iris vertelt dat ze niet geholpen werd in een winkel), op het “platteland” is het wel minder erg maar men heeft het toch steeds over “die Turken” en men voelt zich onbeholpen wanneer men met een “zwarte” moet praten. Tijdsverloop
De verteltijd van het verhaal bedraagt 235 bladzijden. en bestaat uit hoofdstukken die alleen maar een nummer dragen als titel. Het verhaal zelf duurt maar een paar dagen, de vertellende tijd. In het verhaal zitten ook de nodige flashbacks, waarin Theo terugdenkt aan vroeger: hoe hij Sylvia ontmoette, hoe hij met Iris in contact kwam en aan de vrijpartijen met haar. Vertelperspecief
Het verhaal wordt verteld vanuit het personaal-vertelperspectief. Het is niet duidelijk wie het verhaal precies vertelt. Het effect hiervan is dat je als lezer het verhaal op afstand beleefd en dus minder bij het verhaal betrokken bent dan wanneer het verhaal vanuit het ik-perspectief zou zijn verteld geweest. Gevoelens
Wat ik een beetje raar in het boek vond, was dat Theo en Iris eigenlijk geen echte relatie hadden. Het enige wat zij doen is elke dinsdag een uurtje de liefde bedrijven, en verder beleven ze niets. Deze relatie lijkt mij uiterst saai. Wel vind ik dat de vrijpartijen met mooi taalgebruik beschreven worden. Zwagerman zegt bijvoorbeeld “Soms wisselde staccato-zinnen af met lange zinnen.” Ik ergerde me ook een beetje aan alle hoofdpersonen in het boek. Ook al heeft Theo een buitenechtelijke relatie, hij doet gewoon of er niets aan de hand is, ook al schaamt hij zich wel. Ik zou me niet meer durven vertonen aan mijn vrouw. Ook dat hij zich zo overdreven druk maakt om discriminatie wind mij op. Ik vind dat je om kleine grappen over buitenlanders je niet druk hoeft te maken en best mag mee lachen.En Sylvia, is veel te naïef, Theo geeft haar verschillende aanwijzingen dat hij vreemd gaat, en toch heeft zij het maar niet door. Ook Iris gedraagt zich niet geweldig. Van de ene kant is ze heel vrijgevochten en modern, maar van de andere kant houdt ze nog steeds vast aan die oude creoolse gebruiken, zoals een man mag nooit met zijn mond de vagina aanraken. De voorbeelden die Iris gaf om aan te geven dat er in de huidige maatschappij nog behoorlijk veel gediscrimineerd wordt, vind ik wel heel goed . Bijvoorbeeld dat blanke zich altijd anders gaan gedragen wanneer ze met zwarte mensen praten. Deze situatie herken ik zelf ook wel, wanneer ik met negers praat gaat dat altijd een beetje geforceerd, daar heeft Zwagerman dan ook gelijk in. Eindoordeel
Ik moet eerlijk bekennen dat ik een beetje teleurgesteld in dit boek ben, het liet zich gemakkelijk weglezen maar het verhaal op zich is helemaal niet zo spectaculair. De achterkant had bij mij de verkeerde verwachtingen geschept. Ik dacht dat het boek meer betrekking zou hebben op Theo’s leven op school, dit bleek onjuist. Ook schrijft de achterkant: “Zijn waakzaamheid (tegen racisme) verandert stukje bij beetje in fixatie.” Met deze bewering ben ik het oneens. Theo zal waarschijnlijk wel gedurende de relatie steeds meer op racistische uitingen gaan letten. Maar gedurende de beschreven tijd is Theo steeds even fel tegen racisme. Het steeds meer letten op racisme zou het verhaal spannender maken. Verder vond ik de karakters maar ergerlijk, zoals ik bij gevoelens had geschreven, Sylvia, is veel te naïef en heeft maar niet door dat Theo vreemd gaat. En Theo doet zo overdreven tegen alles wat maar op een racistische handeling lijkt. Wat ik wel op prijs stelde was het taalgebruik van Zwagerman. Hij weet gevoelens en handelingen mooi poëtisch op te schrijven. Een voorbeeld: “Het werd er allemaal nog erger op als hij bedacht dat zijn aanbidding van haar kleur een soort omgekeerde discriminatie was, waar bij nader inzien misschien niets omgekeerds aan was.” En praat open over de seks. Tot slot ben ik ook van mening dat de voorbeelden van racisme wel goed waren. Iris vertelt bijvoorbeeld dat ze een keertje aan’t winkelen was met Sidney en dat in een kledingzaak de verkoopster hun volkomen negeerde. Ondanks deze goede punten vond ik het boek in tegenstelling tot mijn vader een niet zo fantastisch boek dat ook nog eens de verkeerde verwachtingen schepte, daardoor was het verhaal ook nog eens teleurstellend. Het was totaal anders dan “Vals licht dat veel meer spanning bevatte. Daarom geef ik dit boek maar een 6
Verdiepingsopdracht
Wat waren de alternatieven die de hoofdpersoon had, toen hij geconfronteerd werd met de verhaalproblematiek? Door de relatie die Theo met Iris krijgt komt hij voor drie belangrijke keuzes te staan, waarbij de tweede en derde uit de eerste voortvloeien. Ten eerste moet Theo een relatie aangaan met Iris. Moet hij deze buitenechtelijke relatie opbiechten aan Sylvia? En ten derde moet hij ingrijpen tegen alle mogelijke racistische opmerkingen die er gemaakt worden? Theo beantwoord de eerste vraag met ja en de tweede vraag met nee en de derde met ja. Wat zou er mogelijk gebeurd zijn als hij de eerste met nee, de tweede met ja en de derde met nee had beantwoord? En wat zou de beste keuze zijn? -Hij beantwoordt de eerste vraag met ja: Theo zou geen relatie aangegaan zijn met Iris. Dit zou natuurlijk de beste keuze zijn geweest. Theo was gelukkig getrouwd met Sylvia, maar doordat hij zich ook aangetrekt voelt door Iris en met haar een verhouding aangaat haalt hij allerlei problemen op zijn hals, die het hem behoorlijk moeilijk maken. -Hij beantwoordt de tweede keuze met ja: Theo zou zijn relatie aan Sylvia alles opbiechten. Deze zou in eerste instantie niet geloven dat dit waar was, maar als ze eenmaal zou beseffen dat het geen slechte grap was zou ze krijsend naar haar vader en moeder gaan, wat had ze toch fout gedaan? Was ze dan geen goede echtgenote? De vader van Sylvia zou er nog werk van gaan maken en stapt naar het gerecht. Wanneer Iris het “goede nieuws” van Theo, die eigenlijk ook een beetje beduusd is dat Sylvia weg is, maar toch blij is dat hij nu samen met Iris kan zijn, hoort is wordt zij erg kwaad. Hun relatie was niet serieus bedoeld en maar een slippertje en ze wil zeker haar man niet verlaten om met Theo samen te gaan wonen, want ze houdt nog steeds erg van hem. Ze wil Theo nooit meer zien en laat hem alleen achter. Theo zal dan alleen en verlaten langzaam wegkwijnen. -Hij beantwoordt de laatste vraag met nee: Theo maakt zich niet zo druk om mogelijke discriminerende opmerkingen. Wanneer Theo dit ook had gedaan had hij een stuk minder problemen gehad. Hij zou geen ruzie met zijn schoonvader en daardoor ook met zijn vrouw krijgen. En belangrijker nog, geen problemen op school hebben. Geen ruzie met zijn leerlingen, en daardoor ook geen kwade ouder die mogelijk naar de rechter stapt. En door deze reactie verraadt hij zichzelf ook nog. Theo had bijvoorbeeld toen de pornografische foto’s op zijn tafel lagen er gewoon een grapje over moeten maken en er niet zo’n grote heibel van maken. Nu weten de kinderen zeker dat de vermeende relatie tussen hun leraar Nederlands en gymdocente echt is. Toch was het eigenlijk beter voor Theo om zo te reageren , want zo moest hij thuis blijven en had hij later een goede rede om zijn gedrag te verklaren tegen zijn vrouw (vervelende leerlingen). Hij verliest Iris, maar behoudt gelukkig nog zijn vrouw