Uitgeverij : EM. Querido uitgeverij BV, Amsterdan
Eerste druk : 1984
Gelezen druk : 39e druk uit 1999
Aantal bladzijden : 162
Motivatie boekkeuze: Ik had in het informatieboek van Laagland een fragment gelezen van Hersenschimmen van J. Bernlef dat me wel aansprak. Ook een vriendin raadde dit boek aan zodat ik besloot het te lezen voor de lijst. Korte weergave van de inhoud: De hoofdpersoon van het boek is Maarten Klein, 71 of 72 jaar oud, en heden ten dage gepensioneerd secretaris van de IMCO, een internationale maritieme organisatie. Een tijdje na de oorlog is hij met zijn vrouw Vera naar het plaatsje Gloucester in Amerika geëmigreerd waar hij nu een rustig leven leidt. Geleidelijk aan veranderen er dingen in Maartens brein. Hij raakt steeds vaker afwezig, doet vreemde dingen en vergeet bepaalde herinneringen. Het begint vrij onschuldig maar al gauw wordt het erger. Dokter Eardly komt erbij die hem tabletten voorschrijft en zegt dat Vera en Maarten samen in oude fotoboeken moeten kijken. Toch gaat het nog verder bergafwaarts en moet er een hulp in de huishouding komen. Dat wordt Phil Taylor, een jong blond meisje. Maarten wordt steeds verwarder, doet steeds vreemdere dingen en zakt steeds verder weg in zijn gedachten. Er valt nu helemaal niet meer normaal met hem te praten. Op het laatst wordt hij opgehaald en naar een tehuis gebracht. Samenvatting van de inhoud: De 71- of 72-jarige Maarten Klein woont met zijn vrouw Vera in Gloucester, aan de oostkust van de Verenigde Staten, even ten noorden van Boston. In de jaren vijftig zijn ze vanuit Nederland naar Amerika geëmigreerd. Hun twee kinderen, Kitty en Fred, zijn teruggegaan naar Nederland. Maarten werkte tot zijn pensionering bij de Intergovernmental Maritime Consultative Organisation (IMCO), een instituut voor visserijonderzoek in Boston. Op een winterse dag kijkt hij uit naar de schoolbus met kinderen die elke morgen bij zijn huis stopt. Hij denkt terug aan zijn vader, die griffier bij de rechtbank was en thuis temperatuurgrafieken bijhield en aantekeningen over het weer maakte. Uit opmerkingen van zijn vrouw wordt duidelijk dat Maarten een beetje verstrooid begint te worden: het is zondag, dus de kinderen hoeven niet naar school. Hij denkt dat het ochtend is, maar het is al middag. Eerder vergat hij al zijn koffie op te drinken en voor Vera hout uit de schuur te halen, hoewel ze hem daar tweemaal om had gevraagd. Hij zoekt de schuld van zijn vermoeidheid en concentratieverlies voorlopig bij de lange witte winter. Maarten piekert over zijn vergeetachtigheid. Er is iets mis, maar hij weet niet precies wat. Hij betrapt zich erop dat hij hardop in zichzelf praat. Woorden die hij alleen gebruikte op zijn werk als hij niets beters wist te zeggen, duiken plotseling op in zijn conversatie met Vera. Zijn gedachten dwalen vaak door associaties af naar gebeurtenissen uit het verleden, vooral uit zijn jeugd, uit de Tweede Wereldoorlog en uit de tijd dat hij op kantoor werkte. Soms roepen de herinneringen handelingen op waarvan hij zich niet bewust is. Als hij terugdenkt aan het mislukte vlechtwerkje dat hij op de kleuterschool van stroken papier maakte, scheurt hij onbewust de krant aan repen. De juffrouw vroeg hem destijds de potlodendoos te halen en Maarten gaat hem zoeken, op een plank in het washok, waar hij met een stoel bijklimt. Als Vera hem daar vindt, beseft hij pas wat hij doet. Tijdens een wandeling met de hond Robert verliest hij zich weer in het verleden. In het meisje achter de bar van het café waar hij even uitrust herkent hij zijn eerste vriendin. Daarna komt hij in het antiquariaat waar hij kort daarvoor ‘The Heart of the Matter’ van Graham Greene kocht. Maarten kan zich het boek op dat moment niet herinneren, hoewel hij er thuis af en toe een stukje in leest. Als hij mijmerend verderdwaalt door de stad, vindt Vera hem, ze maakte zich ongerust en is hem met de auto gaan zoeken. De symptomen van Maartens dementie worden duidelijker en heviger. Vera heeft de deur op slot gedaan toen ze even weg moest, maar Maarten breekt hem open om naar een IMCO-vergadering te gaan. Het gereedschap neemt hij mee in zijn aktetas Hij gaat echter niet als vroeger met de trein naar Boston, maar loopt naar een vakantiehuisje, waarvan hij de deur ook forceert. Terwijl hij wacht op de anderen oefent hij zijn betoog, waarin hij zijn twijfel uitspreekt over de zin van de organisatie, die aan de hand van computerprognoses aanbevelingen doet over vangstquantums. Dan realiseert hij zich de situatie en gaat hij op weg naar huis; hij vergeet echter zijn tas. Vera is in die tijd bij dokter Eardly geweest. Hij heeft haar aangeraden met Maarten foto's te bekijken om de herinneringen te ordenen. Maarten herinnert zich tot in de details het verhaal bij een foto uit zijn jeugd, maar kan andere gebeurtenissen, zoals het bezoek van zijn kinderen uit Nederland drie jaar geleden, niet plaatsen. Later weet hij dat weer en spijt het hem dat hij dat niet eerder wist. Als die dag de deur wordt gerepareerd kan hij zich het niet herinneren dat hij de deur heeft opengebroken. De deur wordt gerepareerd door William. Deze Amerikaanse jongeman komt vaak bij hen over de vloer om klusjes uit te voeren. Hij is best verlegen en stil maar na een paar pilsjes wil hij nogal eens loskomen. William had vroeger een hondje, Kiss, die al een tijdje dood is. Toch vraagt Maarten iedere keer weer als hij William ziet hoe het met Kiss is, wat natuurlijk niet leuk voor William en Vera is. Op het tweede bezoek van dokter Eardly reageert Maarten met een redevoering, die imponerend bedoeld is. Daarna realiseert hij zich met machteloosheid, woede en angst dat hij niet meer helemaal meester is over de taal: hij moet zinnen soms eerst vanuit het Nederlands in het Engels vertalen voordat hij ze kan uitspreken en heeft moeite met het benoemen van voorwerpen. Steeds meer vermengt Maartens verleden zich met zijn dagelijks leven. Maarten verwart Vera met zijn moeder en zijn huis met het huis van zijn grootouders. Wat zijn vrouw hem het ene moment vertelt, kan hij direct daarna weer vergeten zijn. Als zij weg is, slaat Maarten een ruit in om de hond binnen te laten. Daarna vergeet hij het gas uit te zetten. Bij het volgende bezoek van de dokter ziet Maarten hem als een tegenstander in een moeilijke onderhandeling. Hij gaat hem verbaal te lijf met een vergaderstrategie van zijn ex-collega Karl Simic. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven slaat hij hem de spuit uit handen. Op dat moment waant hij zich in de oorlog. Omdat de toestand gevaarlijk wordt, komt de gezinshulp Phil Taylor inwonen om op Maarten te letten. Maarten vergeet steeds wie zij is en waarom ze er is en verwart haar met zijn pianolerares Greet van vroeger waar hij toen verliefd op was en met zijn dochter Kitty. Als hij tweemaal in een nacht door het huis dwaalt geeft Phil hem een injectie. Maarten wordt wakker doordat hij in zijn bed heeft gepoept. Vera en Phil maken de riemen los waarmee hij was vastgebonden en wassen hem in het bad; Maarten krijgt daarbij een erectie. Pas als hij het aanraakt beseft hij vol schaamte dat het zijn geslacht is dat boven water uitkomt. Maarten ontsnapt nog een keer uit het huis en komt na een wandeling door de duinen waarbij hij geen jas aanheeft terecht in het zomerhuisje waar hij eerder zijn aktetas had laten staan. De vuurtorenwachter ziet hem lopen en brengt hem terug naar huis in zijn jeep. Maarten houdt hem voor een Amerikaanse soldaat tijdens de bevrijding. Even later komt dokter Eardly, die Maarten voor een soldaat in burger houdt. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven denkt hij dat hij wordt verdacht van collaboratie. Als Maarten wakker wordt, maakt hij een vuur in de open haard en verbrandt hij uit het album de foto's waarop hij is afgebeeld. Hij herkent zichzelf niet meer. Vera en Phil binden hem op een stoel vast. Ook hen herkent hij niet meer. Dan wordt hij in een ziekenwagen naar een inrichting gebracht. Dit ervaart hij als iets onvermijdelijks maar raars. Er dringen nog maar flarden van buiten tot Maarten door; zijn wereld is gekrompen tot zijn onsamenhangende, maar soms plotseling heldere gedachten, waarin de taal een belangrijke rol speelt. Het boek eindigt met een mededeling die hij nog wel opvangt, al beseft hij niet dat die van Vera komt: zij vertelt hem dat de lente op het punt staat te beginnen. Personages: Maarten Klein
De hoofdpersoon in het boek is Maarten Klein. Maarten is 71 of 72 jaar, geboren in Alkmaar, maar woont al een hele tijd in Amerika. Hij werkte als notulist bij de IMCO, een visserijorganisatie, maar is inmiddels al gepensioneerd. Hij is een round-character, omdat we steeds meer over hem te weten komen, vooral over zijn verleden. Maarten is een lieve man die zijn vrouw heel graag ziet. Als hij kon dan zou hij zijn vrouw nog altijd zo verwennen zoals hij dat vroeger deed. Hij heeft nog heel jeugdige ideeën. Maarten leer je het beste kennen omdat hij het verhaal vertelt, je zit in zijn denkwereld. Op het einde is hij enorm verward en weet hij soms niet waar hij is of wat hij doet. Hij is een grote fiere man die altijd een kostuum draagt. Vroeger toen hij nog werkte heeft hij de halve wereld rondgereisd (in functie van zijn werk). Hij kan niet leven zonder zijn vrouw, maar toch heeft hij haar vroeger één keer bedrogen op zakenreis in Parijs met een hele dikke vrouw. Vera Klein

Vera, Maartens vrouw, is een belangrijk persoon in het boek. Zij is al vijftig jaar getrouwd met Maarten en moet hulpeloos toekijken hoe Maarten aan het dementeren is. Vera en Maarten kennen elkaar door en door. Vera is een sterke vrouw, want ze hebben samen al een zware tijd doorstaan. Dan doen de eerste verschijnselen van Maartens dementie zich voor. Vera hecht hier meer waarde aan dan Maarten en schakelt dan ook een dokter in. Als het eenmaal bekend is dat het steeds slechter gaat met Maarten moet ook Vera steeds meer op Maarten letten om te zorgen dat er geen ongelukken gebeuren. Hier blijkt dat het ware liefde is en dat Vera zeer geduldig en sterk is. Als de situatie eenmaal ondraaglijk is geworden neemt Vera de beslissing dat er niets anders op zit dan een tehuis waar Maarten verzorgd zal moeten worden, omdat zij hem niet meer in de hand kan houden. Haar hele dag stond bijna in dienst van Maarten en zelfs met een extra hulp in huis kan ze niet genoeg voor Maarten zorgen, zó ernstig is hij er aan toe. Vera leer je vooral kennen door de opmerkingen van Maarten. Ze heeft een tenger maar mooi uiterlijk. Hoewel ze hard is, is ze ook wel een gevoelige vrouw. Ze heeft een normaal sociaal leven, ze heeft vriendinnen, doet zelf de boodschappen en heeft vroeger in een bieb gewerkt. Vera is een round-character. Fred en Kitty (de kinderen Klein) De twee kinderen, Fred en Kitty, zijn typen omdat je weinig over hen te weten komt. Zij zijn geboren in Nederland en op jeugdige leeftijd mee geëmigreerd naar Amerika. Toen ze volwassen waren hebben ze Amerika weer verlaten en zijn ze terug in Nederland gaan wonen. In Nederland leiden ze een normaal leven met kinderen. Dokter Eardly
Dokter Eardly is een naïeve arts die denkt Maartens bewustzijn met behulp van medicijnen en rust weer te kunnen doen opflakkeren. Hij bedoelt het wel goed met Maarten. Hij komt geregeld langs en blijft in elke situatie vriendelijk. Hij is een forse man. Phil Taylor
Phil Taylor is de gezinshulp die komt als Vera Maarten in haar eentje niet meer aankan. Maarten verwart Phil met zijn dochter en zijn pianolerares. Phil komt bij hen inwonen. Ze is zeer behulpzaam, maar nog zeer jong van mentaliteit. Ze wil erg vaak tv kijken. Het is een typisch Amerikaans meisje qua gewoontes en kleding. Ze heeft blond haar, een bol voorhoofd en ze is ietwat aan de flinke kant. Ze is een flat-character
Ellen Robbins
Ellen Robbins, een flat-character, is een vriendin van Vera die regelmatig langskomt. Ze is meer een roddeltante, maar een hele goede vriendin. Ze helpt Vera met haar problemen. Open plekken: Het boek bevat veel open plekken. In het begin bijvoorbeeld vraagt de hoofdpersoon zich af of het door de sneeuw komt dat hij `’s ochtends al zo moe voelt. Je weet dan nog niet wie hij is. Dan bedenkt hij dat Vera zich `’s ochtends niet moe voelt. Later weet je pas dat Vera zijn vrouw is. Dan kom je er ook achter dat het helemaal geen ochtend is, maar avond. Er zitten ook veel witregels in het verhaal, waarna het verhaal verder gaat in een andere tijd. Hierdoor moet je bedenken hoe het verhaal verder gegaan is. Een belangrijke open plek is bijna op het eind. Er wordt beschreven hoe Maarten een injectie krijgt. Dan volgt er een witregel, waarna het verhaal verder gaat, maar in korte, abstracte zinnen. Hieruit blijkt voor de lezer dat er met Maarten nu helemaal niets meer te beginnen is. Er zijn geen open plekken die niet worden ingevuld. Ik heb ze in ieder geval niet kunnen vinden. Spanning: Doordat Maartens toestand steeds erger wordt, ben je benieuwd hoe het verder gaat. Er zitten dus spanningsbogen in. De belangrijkste is denk ik die wanneer ze Maarten ophalen. Op zich vond ik het boek niet echt spannend (ook niet saai). En zo is het ook niet bedoeld. Je bent natuurlijk benieuwd hoe het met Maarten afloopt maar je zit niet op het puntje van je stoel. Flashbacks: Er zijn steeds gedachtesprongen en flashbacks en vaak eindigen die dan dat de hoofdpersoon iets raars doet of nog verder in de war raakt. Dus vaak als de hoofdpersoon in gedachten verzonken raakt, ben je benieuwd naar wat er gaat gebeuren. Gesloten einde: De tekst heeft een gesloten einde: Maarten eindigt immers in een tehuis. Hier ben ik wel tevreden over. Het is immers een logisch gevolg en als Maarten bijvoorbeeld beter zou zijn geworden, was ik niet tevreden geweest over het slot. Genre: Dit boek is een psychologische roman. Psychologisch omdat de lezer meekijkt door de ogen van een dementerende man. Roman omdat er een duidelijke karakterontwikkeling plaatsvindt bij Maarten. Het boek is fictie, proza en literatuur. Het is namelijk verzonnen, de schrijver gebruikt de volle breedte van het papier, en het boek heeft artistieke erkenning gekregen. Opbouw: Er is maar 1 verhaallijn en dat is die van de steeds meer toenemende mate van dementie bij Maarten. Dit is duidelijk te merken omdat alles vanaf Maarten wordt gezien. Aan het eind van het boek wordt de structuur veranderd. Naarmate Maarten zich steeds minder herinnert en alles steeds meer in vlagen voor hem over komt worden het allemaal zinsstukjes. Aan het einde van het boek en ook het verre stadium van dementie worden het meer woorden dan zinnen. Uiteindelijk is het allemaal niet meer te volgen. Verteller en perspectief: Het verhaal wordt verteld door Maarten zelf van het begin tot het (onsamenhangende) einde. Vanuit de patiënt wordt het ziektebeeld beschreven. In het begin heeft Maarten wel besef van zijn kwaal, maar hij realiseert zich ook, dat hij er weinig tegen kan doen. Langzamerhand verdwijnt zijn persoonlijkheid. Hij voelt zich als "een zeilschip, dat in een windstilte is terechtgekomen. En dan plotseling is er even weer wat wind, vaar ik weer. Dan heeft de wereld weer vat op me en kan ik weer meebewegen" (blz.70). Titelverklaring: Hersenschimmen duidt op het idee, dat er van het leven uiteindelijk niet anders overblijft dan wat vage bewustzijnstoestanden, illusies, hersenschimmen. Aan het eind van de roman, denkt Maarten: 'In het leven terug ? . . . maar waar is zo iets gebleven ? . . . is er wel zo iets? . . . of was gewoon alles inbeelding van het hoofd? . . . hersenschimmen?' (blz. 155) Aan het einde van het boek bestaat zijn hele gedachtewereld uit niets anders dan schimmen. Motto: 'A touching dream to which we are lulled, but wake from separately' van Philip Larkin dat uit het gedicht 'The Building' komt. Dit betekent 'Een mooie droom waar iedereen wordt ingewiegd, maar elk afzonderlijk uit wakker wordt'. Elk leven is bedrieglijk en staat eigenlijk in het teken van de dood. Het leven houdt de schone schijn op, maar het is in feite langzaam doodgaan. Tijd en ruimte: Het aftakelingsproces van Maarten speelt zich in een medisch niet erg waarschijnlijk kort tijdsbestek af, vanaf de eerste tekenen van vergeetachtigheid tot en met de totale dementie die het noodzakelijk maakt Maarten in een inrichting op te nemen. Gewoonlijk duurt het dementeren veel langer. Het verhaal speelt in en rond het huis van Maarten en Vera aan de kust in Gloucester boven Boston in de USA. Met opzet heeft de schrijver deze locatie gekozen. Maarten valt steeds meer terug op zijn jeugd en de taal van zijn jeugd, zodat de Amerikaanse omgeving extra vervreemdend werkt. Bij hen in de woonkamer staat Maartens piano en het oude bureau van zijn vader wat ook veel herinneringen oproept. Contrasten: Het oude paar dat niet veel meer kan bewegen en de jonge kinderen die altijd bewegend beschreven zijn in het boek vormen een groot contrast. De zee, in de vorm van de vrijheid en de gedachtegang van Maarten waar hij zich in opgesloten heeft vormt ook een contrast. Dit contrast was de rode draad in het verhaal: Maarten die opgesloten was en steeds naar de vrijheid zocht. Onrechtstreeks werd de hond Robert ook veel met Maarten vergeleken. Robert is een oude hond die niet veel meer kan en die een bepaald ritme en schema nodig heeft net zoals Maarten. Thema en motieven: Het leven als fictie en onzekerheid zijn thema's die de basis vormen. Daarboven bevindt zich een laag van thema's en motieven die, direct of indirect, naar deze grondproblematiek verwijzen: de taal als middel om de werkelijkheid te ordenen en beheersen; sneeuw, herfst/winter en het noorden als 'bewijzen' van het feit dat alles wat de mens in de werkelijkheid ziet, er grotendeels door hem zelf is ingelegd. Een derde grondthema is de dood, dat mede gestalte krijgt via de hiervoor genoemde leidmotieven. Veel meer wordt de doodsproblematiek echter uitgedrukt in de thema's vergeten en verdwijnen; ook herinneringen nemen, als complement van het vergeten, in Bernlefs werk een belangrijke plaats in. Als gevolg van de reductie waarin veel van Bernlefs personages terechtkomen heeft de interne structuur van vooral het latere werk (sinds 1973) de vorm van een trechter. Het motief meeuwen vervult een contrasterende functie ten opzichte van de personages, en symboliseert de onbeperkte vrijheid. Ook honden bevinden zich in Bernlefs romans en verhalen doorgaans in een benijdenswaardiger positie dan de mensen; zij vallen niet ten prooi aan de totale verwarring en lijken het spoor nooit definitief bijster te zijn. De thematiek van vergeten en verdwijnen staat centraal in Hersenschimmen, dat voor alles dan ook een roman is over de (naderende) dood. Motieven die naar het verdwijnen verwijzen zijn: de foto's, de badkamerspiegel en de grote ruit in de woonkamer. Andere belangrijke thema's zijn desoriëntatie en depersonalisatie, in het kader waarvan de taal als thema een rol speelt. Verwachting: Ik had wel de verwachting dat het een ontroerend boek zou worden door de tekst op de achterkant over een dementerende man en zoiets is geen vrolijk onderwerp. Die verwachting is dus uitgekomen. Het boek sloot goed aan bij mijn verwachtingen. Ik denk dat mijn oordeel anders geweest zou zijn zonder de verwachting van een ontroerend boek. Het zou in zekere zin teleurstellend geweest zijn als het dit niet was. Uitgewerkte persoonlijke reactie: Onderwerp
Het onderwerp van de tekst is de overgang van een normaal, helder denkend mens naar een verward, zielig persoon, oftewel dementie. Ik vind het onderwerp boeiend, niet zo zeer omdat het om dementie ging, maar omdat alles beschreven is vanuit het gezichtspunt van de dementerende. Ik had van tevoren verwacht dat het over een man zou gaan die dement werd, dus die verwachting is uitgekomen. Het verrassende was het ik-vertelperspectief en de opbouw van het verhaal. Het onderwerp is goed uitgewerkt, gedachten en gevoelens zijn realistisch met veel diepgang. In het begin van het verhaal bijvoorbeeld zit de hoofdpersoon op het toilet. Hij kijkt naar het tegelwerk op de muur, en voelt aan het cement. Hij denkt dan via zijn linkshandigheid aan zijn tijd op de basisschool, waar hij een keer potloden uit het materiaalhok moest halen, omdat zijn werkje (door z’n linkshandigheid) mislukt was. In dat materiaalhok moest hij op een stoel klimmen. Dan staat de hoofdpersoon ineens op een stoel naar een timmermanspotlood te zoeken. Zulke gedachte- en tijdsprongen komen vaak voor in het boek, waardoor je je goed kunt inleven in de steeds toenemende verwarring van Maarten Klein. Ik vond het onderwerp ook boeiend, omdat ik er nog nooit iets over gelezen of gezien had. Gebeurtenissen
Een belangrijke gebeurtenis vond ik het stuk waarin Maarten naar een oud verlaten huis op het strand loopt, in de waan dat daar een vergadering van de IMCO is. Hieruit blijkt heel duidelijk zijn geestelijke verwarring, die al zo af en toe aangegeven werd in de voorgaande scènes, maar dan minder sterk. Een andere belangrijke gebeurtenis is de komst van Phil Taylor, de gezinshulp. Dit is in feite het begin van het einde voor Maarten en Vera. De derde belangrijke gebeurtenis is natuurlijk dat Maarten naar een tehuis wordt gebracht. Maar de belangrijkste rol in het verhaal is toch weggelegd voor de gedachten en gevoelens van de hoofdpersoon en niet voor de gebeurtenissen. Dit is ook logisch, want in een boek over dementie beschreven vanuit het ik-vertelperspectief zijn gedachten en gevoelens natuurlijk het belangrijkst. Ik vond de gebeurtenissen in het verhaal ontroerend. Door middel van de gedachtesprongen, flashbacks en gevoelens kun je je goed inleven in de hoofdpersoon, waardoor zijn aftakeling ontroerend overkomt. De indrukwekkendste gebeurtenis gebeurt tegen het einde van het boek maar nog wel voordat Maarten Klein wordt opgehaald. Hij is namelijk zonder jas naar buiten geweest en wordt teruggebracht door een Amerikaan. Thuis wil dokter Eardly hem een injectie geven wat Maarten verkeerd opvat. Hij denkt dat de oorlog weer is uitgebroken en raakt overstuur. Dan valt hij in slaap. Als hij weer wakker wordt, leest het verhaal heel anders. Geen gewone zinnen meer, maar korte, bondige zinnen, waarin maar één gedachte of gebeurtenis beschreven wordt. Maarten is nu helemaal kinds geworden. Dit is een grote ommekeer in het verhaal, en maakte indruk. Één ding vond ik wel ongeloofwaardig. Het verhaal beslaat maar een korte periode en begint met een beetje verwarring tot totale dementie. Ik dacht altijd dat zoiets een proces van jaren was. Over het algemeen waren de gebeurtenissen goed te lezen, maar op het eind, wanneer de schrijfstijl verandert, wordt het lastiger. Helemaal op het einde vond ik dat het verhaal te lang doorging. Het is niet leuk om tien kantjes vol verwarde, korte zinnen te lezen. Dus: het verhaal is goed te lezen, maar ik vond het einde te langgerekt. Personages
De hoofdpersoon is zeker geen held. Hij is een gewone, alledaagse man die helaas aan het dementeren is. Ik heb ook niet echt bepaalde, duidelijke karaktereigenschappen kunnen ontdekken. De hoofdpersoon reageert niet altijd op een bepaalde, vaste manier bij bepaalde gebeurtenissen. Je leert hem wel goed kennen. Ik vind het in dit boek ook niet echt belangrijk of de karaktereigenschappen goed beschreven zijn of niet. Het is geen avonturenboek. Maar in het algemeen vind ik dat wel redelijk belangrijk, hoewel je een mens natuurlijk niet kunt beschrijven met een paar karaktereigenschappen. Maarten Klein is wel 'levensecht', ook weer door de uitgebreide beschrijving van gevoelens en gedachten. Hierdoor kun je je goed in hem verplaatsen. Of ik de personages sympathiek vind? Dat is moeilijk te zeggen, want je ziet alle personages vanuit de hoofdpersoon, die natuurlijk niet objectief is. Maarten Klein zelf lijkt me wel sympathiek, evenals zijn vrouw Vera. Over de anderen, Phil Taylor en dokter Eardly, valt weinig te zeggen. Phil Taylor heeft natuurlijk het beste voor als gezinshulp, al vond ik af en toe dat ze wat neerbuigend overkwam. Maar omdat ze pas in het boek voorkomt wanneer de hoofdpersoon niet helemaal meer in orde is, krijg je geen duidelijk beeld van haar karakter. Vanuit Maartens gezichtspunt is dokter Eardly, zeker later in het verhaal, niet goed of sympathiek. Op het laatst is Maarten bang voor hem. Maar volgens mij neemt de dokter wel de juiste beslissingen. Conclusie: omdat je alle personages ziet vanuit het gezichtspunt van een verwarde man, kun je weinig zeggen over ze zeggen. Opbouw
Het verhaal is redelijk ingewikkeld van opbouw, door de gedachtesprongen en flashbacks, maar hierdoor wel mooi. Het is geen spannend verhaal. Eigenlijk weet je van tevoren de afloop al. Maar het verhaal is ook niet spannend bedoeld. Het zit vol van de flashbacks in het verhaal, wat ik op zich niet vervelend vind. Het draagt bij aan het beeld dat je krijgt van de hoofdpersoon. Het past ook goed bij het onderwerp. Flashbacks zijn herinneringen en dementie is o.a. het vergeten en verwarren van herinneringen. Je ziet alles vanuit de hoofdpersoon. Dit vind ik een geslaagde manier doordat je zo meeleeft. Bovendien worden alle acties van de hoofdpersoon als logisch beschreven maar de lezer weet dat ze dit niet zijn. Bijvoorbeeld: in een scène ziet Maarten vanuit het raam zijn hond buiten in de sneeuw lopen. Hij wil dan de hond binnenlaten, maar de deur zit op slot. Dan maar het raam inslaan. Voor hem logisch, maar de lezer ziet natuurlijk dat het niet logisch is, maar iets wat alleen een verward persoon doet. Aan het eind blijf je niet met veel vragen zitten. Maarten zit voor de rest van z`n leven (hoelang dat nog mag duren) in een tehuis, dat is duidelijk. Het boek boeide me vanaf het moment dat de eerste tekenen van verwarring zichtbaar worden, in het stuk met het timmermanspotlood, wat ik al eerder beschreven heb. Taalgebruik

Het taalgebruik is niet moeilijk, behalve op het laatst, door de korte verwarde zinnen. Een minpunt is dat er wel wat meer dialogen in hadden mogen zitten die het boek levendiger hadden gemaakt. Soms zijn de gedachtensprongen wat te lang. Soms worden er moeilijke beeldspraken gebruikt, vooral op het einde. Dan zijn er ook veel symbolische verwijzingen en duister taalgebruik, wat het lezen er niet gemakkelijker op maakt. Ik heb niet echt geprobeerd om dit bij alles op te lossen. Het bedoelde effect is namelijk volgens mij de diepe verwarring en de inzichzelf gekeerdheid van de hoofdpersoon te laten zien en hierdoor zijn sommige gedachtes en verwijzingen te diep om uit te zoeken. Het taalgebruik past goed bij het onderwerp. In het begin nog normaal, maar op het eind verward, wat klopte met het onderwerp. (Ik zeg niet dat ik het leuk vond om te lezen, maar het klopte wel met het onderwerp.) Evaluatie: Het onderwerp van het verhaal sprak mij zeer aan. Juist omdat ik hier eigenlijk zo weinig over wist. Dementie is iets waar iedereen mee te maken kan krijgen. Het boek gaat hier verschrikkelijk goed op in. Deze manier van een ziekte laten ervaren zonder dat je het hebt is heel goed gedaan. Het is ook goed uitgewerkt in het verhaal. Je volgt het verhaal volgens Maarten die aan de dementie lijdt. Dit is volgens mij de beste manier om het duidelijk te maken. Het enige wat niet zo realistisch is, maar waar weinig aan te doen is, is dat je door Maarten de emoties van Vera ziet. Ik als lezer kan dan dus wel merken hoe Vera zich in sommige situaties zich moet voelen, terwijl dat Maarten geheel ontgaat. Dus wat dat betreft verbreekt dat een beetje het volledige inlevingsvermogen van Maarten. Niet dat ik dat als een negatief iets ervaar, want hierdoor realiseer je je misschien juist nog meer hoe erg de dementie is voor Vera. Maarten en Vera zijn al zo lang bij elkaar en kennen elkaar zo goed, dan is het zo raar dat Maarten al die herinneringen vergeet en op den duur zijn eigen vrouw niet meer herkent. Dit geeft echt een gevoel van de impact van zo’n ziekte. Iets wat ik heel treurig vond is dat hij de foto’s van hem en Vera ging verbranden. Ik vond het zo symbolisch voor het verbranden van de brug naar het verleden. Toen Vera dat zag stopte ze hem gelijk. Ik kan me voorstellen dat ze het daar heel erg moeilijk mee had. Het lijkt natuurlijk net alsof Maarten zijn eigen verleden niet meer wil weten. Dit was natuurlijk niet het geval, maar voor een buitenstaander kan dit moeilijk te begrijpen zijn. Wat goed blijkt is dat oude mensen leven van herinneringen, dit zegt Vera ook. Op de een of andere manier heeft me dit wel aan het denken gezet en ben ik er ook op gaan letten bij oudere mensen. En het sluit inderdaad aan op het boek. Hoe minder mensen gaan meemaken in hun huidige leven hoe meer ze gaan vertellen over dingen uit het verleden. Omdat Maarten aan dementie lijdt verdwijnen dus al die mooie herinneringen die hij heeft. De mooie dingen in het leven van de oudere mensen zijn dus de herinneren en die is Maarten langzaam aan het kwijtraken. Zijn hele leven is dus gewoon aan het verdwijnen en dat is triest. Je merkt dat Maarten door heeft dat hij steeds meer aan het vergeten is. Om zichzelf op zijn gemak te stellen geeft hij de schuld aan de winter met haar sneeuw. Op een gegeven moment is zijn geheugen zo erg achteruit gegaan dat die ‘smoes’ niet meer realistisch overkomt voor Vera en ook niet voor hem zelf. Dan beseffen ze pas echt wat er aan de hand is. Op een gegeven moment komt Phil Taylor in huis om Vera te helpen met Maarten. Hij ziet haar de hele tijd als een vriendinnetje van zijn dochter Kitty en als zijn oud-pianolerares Greet. Het korte geheugen verdwijnt bij dementie als eerste. Om te verklaren dat ze hier is, denkt hij dat ze een vriendin van Kitty is, wat helemaal niet kan, want die heeft haar eigen leven in Nederland. De vertaling van die eigenschap van dementie in het boek vind ik goed gebracht. Juist door je dit te laten ervaren in plaats van de harde feiten uit te leggen komt het veel meer op je af. Het verhaal is in het begin vrij gemakkelijk te volgen. Het taalgebruik is niet al te ingewikkeld, misschien zelfs wel een beetje te simpel. Ik hou wel van mooie verwoordingen, maar die zijn hier niet zo veel te vinden. Het boek leest steeds moeilijker, dit omdat Maartensteeds meer anders gaat denken dan ‘gewone’ mensen die er hun gedachten nog helemaal bij hebben. Dit brengt veel verwarring met zich mee. Zoals hij het op een gegeven moment heeft over de IMCO. Hij denkt op een bepaald moment dat hij naar zijn werk toe moet en dat lijkt dan best wel realistisch. Je moet er op dat moment goed inzitten om te beseffen dat die gedachten niet kloppen met de realiteit. Hij is namelijk allang met pensioen. Al die verwarringen zijn juist hetgene wat het boek zo goed en origineel maakt. Die verwarring heeft Maarten namelijk ook. Het is jammer dat het op het eind allemaal zo moeilijk te volgen is. Bij de laatste pagina’s had ik echt zo’n gevoel dat ik het maar snel uit wilde hebben omdat het allemaal zo onduidelijk en vaag werd. Ik kan me zo voorstellen dat je dat heel goed kan vergelijken met de gedachten van Maarten. Misschien wil hij op een gegeven moment wel net zo graag zijn levensboek uithebben zoals ik hersenschimmen uit wilde lezen. Eindconclusie: Ik vond Hersenschimmen een goed boek. Een mooie stijl, een boeiend, ontroerend onderwerp, taalgebruik passend bij de situatie. Alleen het eind vond ik te langgerekt en moeilijk om te lezen.