Het stenen bruidsbed door Harry Mulisch

Titel
Het stenen bruidsbed

Corinth gaat in het boek met Hella naar bed, daarbij zegt hij: " - iedere keer is de eerste."(blz.108) Net als een bruidsbed waar een maagd voor het eerst met haar echtgenoot naar bed gaat. Corinth's gevoel voor Hella bekoelt echter snel en hij laat Hella links liggen, vandaar dat het bruidsbed in steen verandert.

Motto's
'Kom mee, lieve Helena, dan kun je wonderlijke dingen zien van de Trojaanse wagenstrijders en bronsgepantserde Grieken. Zo pas nog raasde de oorlog - bron van tranen - in de vlakte rond en waren zij op dodelijke strijd belast: nu staan zij stil bijeen - de strijd is opgehouden - op hun schild geleund, de lange lansen naast zich in de grond gestoken.'

HOMERUS, Ilias, IIIe Zang

Hoe populair dit ook was, het miste zijn uitwerking omdat het gerucht ging, dat Nero tijdens het branden van de stad in zijn paleis het toneel bestegen en Troje's ondergang bezongen had, de huidige ramp vergelijkend met vernietigingstaferelen uit de voortijd.


TACITUS, Annalen, Boek XV

Hiermee geeft Mulisch het verband tussen Troje en Dresden en Helena en Hella aan. Allen werden toen zij een maal overwonnen waren, vernietigd achtergelaten.

Schrijver

Harry Mulisch werd geboren 29 juli 1927 in Haarlem. Hij publiceert in 1947 zijn eerste verhaal, 'De Hamer' in Elseviers weekblad. Hij schreef niet alleen verhalen en romans, maar ook poëzie, toneel, scenario's, studies, verslagen en autobiografieën. In Mulisch' schrijf- verleden zijn 4 perioden te onder scheiden:
De jaren vijftig, waarin Mulisch' belangstelling voor magie, mystiek en occultisme in zijn werk, zoals: De diamant (1954), Het zwarte licht (1956) en het toneelstuk Tanchelijn (1960), erg tot uiting komt.
De jaren zestig, waarin de politieken en maatschappelijke realiteit tot zijn werk doordringen, hij legt zich toe op proza. Het resultaat hiervan is o.a.; De zaak 40/61 waarvoor Mulisch het proces tegen de nazi Eichmann bijwoont en Het woord bij daad (1968); over de Cubaanse revolutie.
De derde periode lijkt heel erg op zijn hoofddoel als schrijver, het ontraadselen en vervolgens blootleggen van de onderliggende mythe. Mulisch laat de actualiteit achter zich en keert terug bij de mythe. In deze periode trouwt hij en wordt vader. Zijn opkomst als dichter uit zich in enkele dichtbundels zoals Woorden, woorden, woorden (1973) en Tegenlicht (1975).
Mulisch was tot dan toe een auteur voor liefhebbers, door zijn roman 'Twee vrouwen' trekt hij ook nu nog een breed publiek. Ook verschijnt zijn filosofisch werk 'De compositie van de wereld', waar hij dertig jaar aan gewerkt had.
Hij nam echter geen afscheid van de literatuur, zo toont de vierde periode aan. In deze periode krijgt Mulisch' ook internationale bekendheid door onder andere "De aanslag'. Maar echte bekendheid krijgt hij door de literaire/filosofische roman 'De ontdekking van de hemel'.

Mulisch heeft door de jaren vele prijzen voor zijn werk ontvangen, zoals; de Constantijn

Huygensprijs (1977), de P.C. Hooftprijs(1978), de Diepzee-prijs(1986), de Prijs der Nederlandse Letteren(1995) en de Librisprijs(1999).

Genre
Het boek is een psychologische roman met veel eigenschappen van de Griekse tragedie. In de roman komen de gevoelens en gedachten van Corinth tot uiting, de verzen geven ook zijn gedachten gang weer wanneer hij bij Hella is. Hij vergelijkt Hella met Dresden.
De eigenschappen van de Griekse tragedie komen tot uiting in de vorm van het boek. Deze is bijna helemaal volgens de vorm van een Griekse tragedie geschreven.

Thema
Het centrale thema is 'vrouw-stad'. Hella en Dresden worden voortdurend met elkaar in verband gebracht. Zowel door de verzen die steeds het boek 'onderbreken' als door de verwijzingen naar Troje en Helena.
De verzen geven aan op wat voor manier Hella en Dresden met elkaar te maken hebben.
Wanneer Corinth naar Hella verlangt, maar nog niet de kans krijg bij haar de nacht door te brengen, wordt dit vergeleken met het verlangen van Corinth om Dresden te bombarderen en ook nu moet Corinth geduld hebben, want zij moeten uitwijken naar Rabenau.
Een ander heel belangrijk thema is lust. Corinth begeert zowel Hella als Dresden maar wanneer hij ze heeft veroverd laat hij ze verwoest achter. Hierbij is dus het thema 'vrouw-stad' ook weer heel belangrijk.

Motieven
- Troje, de stad Dresden kan in dit verhaal in het verlengde gezien worden van Troje, alles wat over Dresden gezegd wordt, verwijst naar Troje en andersom.

- Verwoesting, Corinth verwoest eerst Dresden, daarna Hella door haar te gebruiken voor het bevredigen van zijn lust en vervolgens verwoest hij de auto waar hij in reed en leest daarbij het artikel van Schliemann waarin staat '- vond hij negen Troje's onder elkaar, het derde lieve lezer, gij heb het begrepen, met sporen van brand, gewelddadige verwoesting en de 'Goudschat van Priamus'. Deze heroïsche strijder -'
Ook in dit artikel komt weer de verwoesting, ditmaal van Troje, naar voren.

Opbouw
Constructie
Het 219 pagina's tellende boek heeft de vorm van een Griekse tragedie.
Hoofdstuk 1 (expositie) (Maar zonder emotie)
Hoofdstuk 2 (intrige) Een historische plaats
Eerste zang
Hoofdstuk 3 (climax) Verplaatsingen
Stille bossen, vredige heuvels Aristoteles en de vliegen
Tweede zang
Hoofdstuk 4 (catastrofe) Een Saksische morgen
Apen achter de spiegels
Formules, peniskokers
De storm
Derde zang
Hoofdstuk 5 (peripetie) Een kleine, zwarte hoed
De wrok

Alleen is er geen beslissende wending ten goede of ten kwade (peripetie) in het laatste hoofdstuk. Ook zijn er 3 verzen in plaats van 4 reien.

Inhoudelijke opbouw
Het boek heeft twee verhaallijnen. Een hoofdlijn en een verhaallijn die zich in het verleden afspeelt.

Deze verhaallijn is ook erg belangrijk voor het verhaal, hij geeft het verband tussen Hella en de stad Dresden aan. Hij geeft weer hoe Corinth Hella ziet, als een troef die overwonnen moet worden net als Dresden.
Door deze verhaallijn, waarin Corinth de bombardementen op Dresden opnieuw beleeft, wijkt het sujet ook af van het fabel. Het derde hoofdstuk waar ook het tweede vers, waarin het bombardement beschreven staat, voorkomt is ook de climax van het verhaal, net als in een Griekse tragedie. Corinth verovert dat wat hij het meest begeerde, Hella.

Personages
Norman Corinth, round character. Van hem komen we veel te weten in het boek, hij heeft in de oorlog Dresden gebombardeerd, is neergestort met zijn vliegtuig en is daardoor verminkt aan zijn gezicht. Hij verwoest Hella, door met haar naar bed te gaan en haar daarna te negeren, net zoals hij Dresden heeft verwoest.
Hella Viebahn, round character. Zij heeft in de oorlog in een concentratiekamp gezeten omdat ze communiste was. Heeft ooit een kind gehad, waarvan ze nog een melktand om haar nek draagt. Zij wordt verwoest doordat ze zich aan Corinth geeft, die haar vervolgens negeert en haar een nacht tevergeefs op hem laat wachten.
Schneiderhahn, flat character. Heeft in de oorlog een topfunctie vervuld bij een buitenlandse spionage-organisatie in Moskou. Hij wekte bij Hella en Corinth het vermoeden kampbeul te zijn geweest. Hij werd door Corinth, toen deze achter de waarheid kwam, in elkaar geslagen, omdat deze nu de enige vernietiger was.

Tijd
De verzen slaan terug op het verleden, maar echte flash-backs wil ik dat niet noemen, alhoewel het wel terugblikken zijn op het oorlogsverleden van Corinth. Zij zorgen voor het verband tussen Hella en Dresden. Op deze verzen na wordt er niet gesprongen met de tijd.
De vertelde tijd is 48 uur. Twee keer zolang als de vertelde tijd bij een Griekse tragedie.

Vertelperspectief
Het boek heeft een personale vertelwijze. Alles staat in de derde persoon.
Hierdoor kan de lezer het verhaal van een afstand volgen en zit het er niet middenin. Sommige fragmenten ingeleid door bv Zij dacht en dacht niet, worden in de belevende ik verteld. Dit is noodzakelijk om in dit geval dicht bij Hella te staan en zo haar gevoelens beter te kunnen ervaren.


Ruimte
Het verhaal speelt zich af in Dresden ten tijde van een tandartsencongres, behalve het eerste hoofdstuk dat zich in Baltimore afspeelt.
De verzen spelen zich af in het luchtruim boven en om Dresden.

Samenvatting
De Amerikaan Norman Corinth is door de communistische partij van Oost-Duitsland uitgenodigd tot deelname aan een tandartsencongres in Dresden, de stad die Corinth als oorlogspiloot 13 jaar eerder in de Tweede Wereldoorlog mede gebombardeerd heeft. Tijdens de aanval schoot een Messerschmitt zijn vliegtuig neer. Corinth raakte zwaar gewond. Door Russische plastische chirurgen werd zijn gezicht enigszins opgelapt, maar het draagt nog altijd de sporen van de catastrofe.
Corinth is niet alleen uiterlijk geschonden, maar is ook innerlijk een misvormd mens. Zijn huwelijk is mislukt. Toen hij de uitnodiging kreeg, hoefde hij zijn vrouw niets te zeggen.
Op het vliegveld Tempelhof wordt Corinth afgehaald door Hella Viebahn, die als gids optreedt. Zij blijkt een gescheiden vrouw te zijn. In Dresden bezichtigt Corinth de stad. Bij de rondleiding betreedt hij een historische plaats. 'Van precies deze zelfde heuvel af leidde... Napoleon in 1813 zijn laatste veldslag waarin hij overwinnaar was.' Vanaf die heuvel overziet Corinth de vernietiging van Dresden die hij mede veroorzaakt heeft. Het wordt Corinth gauw duidelijk, dat Hella een meer dan gewone belangstelling voor hem koestert. Corinth maakt voor het begroetingsdiner kennis met de Westduitse afgevaardigde Schneiderhahn. Deze vertelt, dat zijn vader, zuster, kind, vrouw 'alles verbrand, gesmolten' is. Verder suggereert hij, dat hij werkzaam is geweest bij het binnenlandse front. Hij doelt hiermee op de concentratiekampen. Hella geraakt bij het horen van die mededeling geheel overstuur. Als ze zich daarna enigszins hersteld heeft, dwingt Corinth haar over haar leven te vertellen. Hella heeft veel geleden. Zij heeft ook een kind gehad ('een gouden kettinkje met een melktand'). Ze vraagt hem op haar beurt zijn geschiedenis te vertellen. Corinth verzwijgt, dat hij Dresden gebombardeerd heeft. Hella koestert geen achterdocht, omdat zij evenals de inwoners meent, dat de Engelsen de schuldigen waren. Die avond geeft Hella zich aan Norman. 'O, god, dacht hij. . . iedere keer is de eerste'. Het bruidsbed koelt echter bij hem snel af (stenen bruidsbed). De volgende dag ontwijkt hij haar zelfs en zoekt contact met een ander meisje. Hella is diep teleurgesteld en probeert hem terug te winnen. Zij biedt zich zelfs opnieuw aan. Corinth verschijnt niet en eenzaam bevredigt Hella zich met behulp van de hoed die Corinth heeft achtergelaten.
In diezelfde nacht rekent de dronken Corinth met Schneiderhahn af, omdat de Westduitser hem over zijn verleden voorgelogen had. Bij nader onderzoek was gebleken, dat Schneiderhahn niets uitstaande had met concentratiekampen, maar hij tussen 1942 en 1946 een topfunctie in Moskou vervulde bij een buitenlandse spionageorganisatie. Op de terugweg krijgt Corinth een ongeluk. Hij raakt lichtgewond. Als hij in zijn zakken naar sigaretten zoekt, vindt hij een krantenknipsel. Hij steekt zijn auto in brand.

Leeservaringsverslag

Onderwerp
Het is duidelijk waar het boek over gaat, over het thema vrouw-stad en daarbij de verwoesting. Dit komt in het hele boek steeds weer naar voren. Door de verzen die tussen de normale verhaallijn door staan wordt dit nog eens extra versterkt. Dit zag ik in eerst instantie niet, maar door secundaire literatuur te lezen werd dit mij toch nog duidelijk.

Het onderwerp sprak mij wel aan, omdat ik de verhalen van Troje en Helena ook ken, doordat ik Grieks heb gehad. Ik denk dat ik daardoor ook sneller het thema 'vrouw-stad' uit het verhaal op kon maken, dan iemand die de verhalen van Troje en Helena niet kent.

De gebeurtenissen
De gebeurtenissen zijn in dit boek naast de gedachten ook erg belangrijk. Uit de gebeurtenissen, zoals de verwoesting van Hella en Dresden vloeien de gedachten voort. Zoals het besef van Hella dat Norman niet van haar houdt en haar alleen maar heeft verwoest zoals hij Dresden heeft verwoest.
Als hij Hella dan toch zo achterlaat en met Karin aanpapt roept dat toch een gevoel bij mij op van ordinairiteit. Hij heeft een vrouw in Amerika, gaat met zijn gids naar bed en papt ook nog aan met een jong meisje dat boeken verkoopt.
De vraag, waarom hij de uitnodiging van het tandartsencongres heeft gekregen blijft in het boek onbeantwoord. Dat is wel jammer.
Dat achteraf blijkt dat Schneiderhahn een functie had in de spionage-organisatie verbaast me. Ik had ook niet gedacht dat hij kampbeul zou zijn, zoals Corinth stellig beweert.
Ik vond het boek de eerste twee hoofdstukken behoorlijk vaag. Het ene moment zit Corinth nog in Amerika en het volgende moment zit hij in Duitsland. Ook waren voor mij de verzen eerst niet duidelijk (zie onderwerp). Dat komt misschien ook wel omdat ik meestal 's avonds lees en ik dan misschien mijn gedachten er niet 100% bij heb.

De bouw
Het verhaal is niet moeilijk te volgen alhoewel er soms dingen bekend of als feit worden verondersteld die in het voorafgaande of niet letterlijk genoemd of alleen maar gesuggereerd worden.
Hiermee bedoel ik vooral dat Corinth denkt dat Schneiderhahn kampbeul was in de oorlog en vaststelt dat hij toen tanden trok van stervende Joden. Terwijl Schneiderhahn, toen hij zei dat er ook fronten in het binnenland waren, volgens mij meteen al op verzet doelde in plaats van concentratiekampen.
De opbouw is wel erg begrijpelijk. Er bestaat een groot verband tussen Griekse tragedie over Troje en deze roman, daardoor vind ik het wel logisch dat deze roman dezelfde constructie heeft als een Griekse tragedie. Een groot verschil met de Griekse tragedie is dat deze roman geen wending ten goede of kwade heeft. Ook ondergaat Corinth, die de held van deze tragedie is, geen loutering.

De verzen vervullen de rol van de reien in de Griekse tragedie, alleen is er wel een vers te weinig volgens de regels van de tragedie, die oorspronkelijk 4 reien heeft.
De verzen geven ook het verband tussen Hella en Dresden aan en doordat het een vers is ook het verband tussen Hella/Dresden en Helena/Troje.

De personages
Corinth lijkt mij een man toe, die zijn oorlogsverleden niet goed heeft verwerkt en nodig naar de psychiater moet. Hij laat de geschiedenis herleven, maar ditmaal is het niet Dresden dat hij verwoest, maar een vrouw, Hella.
Hij kan het ook niet hebben dat Schneiderhahn geen oorlogsmisdadiger was en hij daardoor de enige vernietiger is.
Hella lijkt mij een vrouw die veel meegemaakt heeft en wekt, misschien daardoor wel, sympathie bij mij. Hij hoort haar niet zo te behandelen, zoals hij gedaan heeft.
Ik had niet verwacht dat Corinth Hella links zou laten liggen. Dit was natuurlijk wel te verwachten omdat hij dat ook met Dresden had gedaan nadat hij deze stad verwoest had.
Zoals Corinth Hella heeft behandeld, zo hoop ik iemand nooit te behandelen of worden behandeld. Iemand eerst het diepste en persoonlijkste van jezelf geven en daarna door die persoon volkomen in de steek gelaten worden. Dat lijkt me vreselijk. Vooral om dan ook nog eens te zien hoe die persoon dan met een nog jonger meisje aanpapt met maar een doel voor ogen, haar net zo gebruiken en breken zoals hij jouw gebruikt en gebroken heeft.

Het taalgebruik
Het boek was wat betreft taalgebruik niet moeilijk te begrijpen. Er kwamen geen moeilijke woorden voor. Alleen stonden er fragmenten en namen in die ik niet kende of iemand die geen klassieke opleiding heeft niet zou kunnen begrijpen zoals: 'Waarom was Nero Nero?

Omdat Nero Nero was.' (blz. 169)
Om dit te kunnen begrijpen moet men toch eerst wel weten wie Nero was en wat hij allemaal heeft gedaan.
Of een fragment waarin staat: .....Die hadden een bedoeling, en aanwijsbare gevolgen - zoals het massacre van Carthago, en Hiroshima; die mikten boven zichzelf uit, zoals de slag om Troje niet om Troje ging, maar om Helena. Dresden niet. ...... (blz. 129)
Hiervoor moet men toch weten wat Carthago was en waarom die stad verwoest was, enige kennis van de tragedie over Helena van Troje is hier ook nooit weg.
Het verhaal bevat maar weinig dialoog, maar de stukken die in het verhaal staan zijn wel erg duidelijk, doordat het dialoog is. In die situaties schept het een zekere sfeer.
Bijvoorbeeld: 'Heeft u het gezien?'
Ludwig legde zijn hand op de snaren.
'De koncentratiekampen?'
Corinth maakte een knikje naar het dal.
'Het bombardement.'
'Jazeker. Hier op dit terras.'
'Wat was het voor gezicht?'
Ludwig haalde zijn schouders op en speelde verder.
'Veel vuur.' (blz.128)
Dit fragment ademt een gespannen sfeer uit door de korte antwoorden. Het is net of Ludwig er elk moment achter kon komen dat Corinth bij de bombardementen was geweest.
Ook wordt er veel aandacht besteed aan de gevoelens van personen. Aan het eind van 'De kleine, zwarte hoed' komen Hella's gevoelens aan bod, dit wordt ook helemaal in de belevende ik verteld. Hierdoor wordt er begrip en misschien ook wel medelijden voor Hella gekweekt.


Secundaire literatuur

Voor de analyse heb ik gebruik gemaakt van:
In contact met het werk van moderne schrijvers,
Deel 2 Harry Mulisch

Uit dit boekje komt ook de samenvatting, die opgenomen is in dit leesverslag
Dit boekje vertelt veel over de thema's die in Mulisch' werk voorkomen en vertelt ook over de boeken zelf. Helaas is dit boekje niet helemaal up-to-date, want dan kon men het ook gebruiken om leesverslagen te maken over de nieuwere boeken van Mulisch, zoals
'de Procedure'

Commentaar Recensie

J.A. Dautzenberg
Schliemann zijn Troje, Corinth zijn Dresden
15 maart 1985

Dautzenberg geeft in deze recensie een beknopte boek bespreking.
Pas in het laatste stuk van liefde begint hij zijn mening te geven over het boek en het effect van het boek. Volgens hem doet het boek niet alleen een beroep op het gevoel maar ook op de ratio. Om het boek compleet te kunnen begrijpen moet je meeleven en meedenken samen voegen tot een eenheid. Hierbij zal er altijd iets ontsnappen door gebrek aan kennis, inleving en verstand. Uiteindelijk blijft er dan een kern een raadsel over. Maar Mulisch zelf zei:" Het beste is, het raadsel te vergroten."
Als je dit raadsel behoudt, blijft het boek interessant en zul je het blijven lezen.


Ik begrijp volkomen wat Dautzenberg bedoelt. Als ik 'Het stenen bruidsbed' nu opnieuw zou lezen zou ik het boek al veel beter begrijpen, maar ik zou ook nieuwe dingen en details ontdekken, die mij nog niet eerder opgevallen waren.
Zou ik het dan nog een keer en nog een keer lezen dan zou ik misschien begrijpen waarom Mulisch bepaalde woorden of zinnen gekozen heeft en zou ik kunnen verklaren waarom hij Corinth de man heeft laten zijn wie hij is. Hiervoor zou ik nog heel veel recensies, secundaire literatuur en vooral het boekje 'Sleutel in de kast' moeten lezen.
Als ik dan alles zou begrijpen, zou ik onderhand zo'n 80 jaar zijn en moet ik ook een heel goed gesprek met Mulisch hebben gehad over de laatste raadsels, die het boek niet prijs geeft.