Red ons, Maria Montanelli door Herman Koch

Titel Herman Koch Auteur Red ons, Maria Montanelli Genre Roman Uitgever Meulenhoff, 1989 Plaats en Tijd De plaats waar het verhaal zich afspeelt wordt niet duidelijk in het boek vermeld. Dus het is niet te zeggen of het verhaal zich afspeelt in Amsterdam, Rotterdam etc. Wel is te zeggen dat het verhaal zich afspeelt in de buurt van de ik-figuur. Hij vertelt over de buurt, hoe truttig en ongelofelijk omhoog geschoten deze wel niet was. Ook vertelt de ik-figuur over het Montanelli Lyceum. Op deze school heeft hij gezeten. Hij vertelt hoe verschrikkelijk hij het wel niet heeft gehad op deze school. Tevens speelt het verhaal zich af bij de ik-figuur thuis, en op de fietstocht die hij met school maakt, een tocht waar uiteindelijk het hele verhaal om zal draaien. De tijd dat het verhaal zich afspeelt is niet duidelijk door de schrijver vermeld, maar waarschijnlijk is de ik-figuur, als hij het verhaal vertelt ongeveer zestien/zeventien jaar. Dat valt denk ik af te lijden uit het feit dat de ik-figuur niet denkt als een zeer jong iemand van een jaar of twaalf. Hij denkt goed na over wat hij zegt. Verder zegt hij dat hij met zijn vriend Eric nog een grote reis wil maken(p. 141). Dus hij spreekt Eric nog wel. En zulke plannen maak je niet als je al jaren met elkaar omgaat en je volwassen bent. Het is echt zulke plannen die je in je jonge jaren maakt. Uitgaande dat hij zestien zeventien is, kun je nagaan dat het verhaal over zijn jonge jeugd zo’n ongeveer tien jaar ieder plaatvond. Samenvatting De ik-figuur/verteller is een jongen van rond de zestien. Hij woont in een buurt waar hij een hekel aan heeft. Zijn vader is arts, zijn moeder huisvrouw. Zijn moeder komt uiteindelijk te overlijden, en dan trekt zijn vader in bij zijn vriendin, die hij al had toen zijn vrouw nog leefde. De verteller komt alleen in het huis te wonen, en krijgt van zijn vader honderd gulden per week. Op het Montanelli Lyceum wordt op een dag een geestelijk gehandicapte jongen bij de verteller in de klas geplaatst. Het is een jongen die in de zomer en in de winter met een dikke jas, wanten en een sjaal loopt. Als hij eet loopt het kwijl uit zijn mond, en zitten de broodkruimels nog in zijn mondhoeken. In het begin heeft de verteller niet zo’n hekel aan de jongen, Jan Wildschut. Maar uiteindelijk blijkt dat hij wordt voorgetrokken door de leraren. Geen enkele leraar heeft kritiek op hem(behalve de geschiedenisleraar), en dit buit Jan Wildschut dan ook behoorlijk uit. Tot ergernis van de ik-verteller en zijn twee vrienden. De verteller verteld dan ook dat hij de jongen graag een helpende hand had willen toesteken, maar hem nog liever voor z’n ‘bek geslagen’. De verteller vertelt over de verschrikkelijke buurt. Hoe hij droomt dat het luchtalarm afgaat en er vliegtuigen overkomen die de hele buurt met de aardbodem gelijk maakt. Net als in de Tweede Wereldoorlog, toen ook de buurt werd gebombardeerd. En de school vindt hij ook verschrikkelijk. Alles wordt voor de leerlingen voorgekauwd, en alles moet leuk zijn. Schoolreisjes heten werkweken, er waren klassenleraren, en geen cijfers maar beoordelingen. Het rapport bestond niet uit cijfers, maar uit goed, voldoende, onvoldoende, slecht. En de meest gruwelijke herinneringen heeft hij aan zijn Engels leraar die dacht educatief te doen, door honderd keer Alice in Wonderland voor te lezen. Op een dag krijgt de verteller een strookje, waarop hij kan kiezen wat hij gaat doen tijdens de werkweek. Hij kiest de meest normale(naar zijn smaak): een fietsweek door het land. Tijdens deze tocht ergeren ze zich weer groen en geel aan Jan Wildschut, die ook ging fietsen. Wanneer de ik-figuur met zijn twee beste vrienden een stuk zijn vooruit gefietst, zien ze een grote lange brug over een grote rivier, waar veel binnenschepen over varen. Ze gaan op de rand staan, voor de lol. Plots komt Jan aanfietsen. Hij is ook voor de groep uitgefietst. Hij gaat ook op de rand staan. Maar plots doet Jan Wildschut een stap naar achteren en valt naar beneden, de rivier in. Hij verdrinkt. De gymleraar, de man met de beste conditie, doet niets en geeft alleen maar aanwijzingen. Niemand doet wat. Op het Montanelli Lyceum worden hij en zijn vrienden als hoofdschuldigen gezien. Ze worden niet direct van school gestuurd, maar met kerst moeten ze wel van school, omdat ze het jaar, gezien hun resultaten, toch niet zouden halen.
Figuren Het boek kent een hoofdpersoon, de ik-figuur. Hij zegt zelf dat hij een grote bek heeft, en altijd direct een woord terug heeft te zeggen. Tevens zegt hij dat hij in wezen een verlegen persoon is, maar dat hij halverwege de lager school heeft besloten om daar een punt achter te zetten. Hij wilde niet langer blijven mompelen en niemand te durven aankijken als die wat vraagt. Hij was van de ene op de andere dag iemand anders geworden. Hij kwam erachter dat grappig zijn een goed wapen is tegen het verlegen zijn. Verder is hij recht door zee, zoals hij laat blijken als een vriendje van hem, hem van iets beschuldigd wat hij helemaal niet heeft gedaan. Het vriendje zijn moeder is boos op hem. Maar de ik-figuur gaat naar die moeder toe, verteld het ware verhaal, en het vriendje krijgt op zijn kop van zijn moeder dat hij loog. Over de uiterlijke kenmerken van de jongen wordt niets verteld. Thema’s Jeugdherinnering. Het hele verhaal draait om een herinnering van de hoofdpersoon. Hij denkt hierin constant aan zijn overleden klasgenoot, die is overleden na een van een brug, in hun bijzijn. Verdere herinnering in het boek besproken, zijn de herinnering aan zijn zieke moeder, het leven voor haar dood maar ook na haar dood. En tot slot een belangrijk deel, zijn herinneringen aan het Montanelli Lyceum, de leraren, en zijn medeleerlingen. Hij denkt zeer negatief over de meeste van hen. Bijzonderheden In het boek ben ik geen bijzonderheden tegengekomen die mij opvielen. Wat mij wel opviel was de opdracht van het boek, opgedragen aan ene Amalia. In het boek ‘eindelijk oorlog’ van Herman Koch, heeft hij een vriendin die hij aanduidt met A. Misschien heeft dit verband met elkaar, maar dat is niet met zekerheid te zeggen. Titelverklaring De titel ‘Red ons, Maria Montanelli’, slaat terug op de droom die de verteller heeft. In deze droom komt Maria Montanelli, in een zwarte jurk zelf de school inspecteren. Met walging neemt ze het geheel waar. Dan belt ze luchtmacht en vraagt de hoofdpersoon om de coördinaten van de school. ‘Ze vegen het in een keer van de kaart.’(blz. 137). Daarna stapt ze in, en rijdt ze weg. Vlak daarna gaat het luchtalarm, harder als anders, de vliegtuigen komen... En zo is hij, en alle andere kinderen onder dit verdoemde schoolsysteem van de school verlost. Motto + Voorwoord Het boek kent geen motto/voorwoord. Wel een opdracht: ‘VOOR AMALIA’
Vertelwijze Het verhaal wordt verteld de verteller als Ik-figuur. Hierdoor kan hij zijn eigen belevenissen heel persoonlijk tegen jou vertellen. Het lijkt alsof je alles door zijn vertelling, door zijn ogen meemaakt. Bijv.: ‘ Wat ik zag was namelijk veel erger dan ik in mijn stoutste dromen had durven hopen.’ (blz. 17) Chronologie Het boek is chronologisch verteld. Alleen de eerst regen van de eerste boek is in de tegenwoordige tijd, de rest allemaal in het verleden. Ook de laatste bladzijde is bijna geheel tegenwoordige tijd. De rest is het allemaal een grote herinnering aan het Montanelli Lyceum en alles daaromheen. Dit wordt allemaal chronologisch verteld. Van het introduceren van Jan Wildschut tot zijn dood, tot het verwijderen van school van de hoofdpersoon en zijn twee vrienden. Dit heeft denk ik tot doel om ervoor te zorgen dat het echt op een herinnering doelt, om er een zeker gevoel van waarheid aan te geven. Tijdsbehandeling Het verhaal speelt zich ongeveer af in ongeveer een jaar. Op blz. 34 staat dat Jan Wildschut halverwege het schooljaar de klas binnen komt. Halverwege is ongeveer december. Op blz. 133 staat dat de hoofdpersoon zijn kerstrapport kreeg en daarin tussen neus en lippen door stond dat hij vanwege zijn slechte resultaten en het al een keer eerder blijven zitten, wijzer was een andere school te zoeken. Dus van december tot december, ongeveer en jaar. Er vindt geen tijdsuitbreiding plaats, natuurlijk wel tijdsverdichting, anders wordt het boek een beetje lang. Werkelijkheid In het verhaal wordt natuurlijk het Montanelli Lyceum beschreven. Dit zou in werkelijkheid ook andere scholen kunnen zijn geweest. De hoofdpersoon laat duidelijk in dit boek zijn ongenoegen over de school uit. In werkelijkheid zullen er vast leerlingen zijn die ook zo over hun school denken. Tevens worden er dingen beschreven die op andere scholen ook worden gedaan, zoals een fietstocht als projectgebeuren. Genre Het betreft hier een psychologische roman. In dit boek komen duidelijk de gevoelens van de hoofdpersoon tot uitging. Hoe hij bijvoorbeeld over de school denkt, over de hele wijk, over zijn moeder, vader en diens vriendin, over Jan Wildschut etc. Hij geeft van alle precieze beschrijvingen waarom hij ze niet of wel mag. Bijvoorbeeld op bladzijde 134, waarin hij zijn droom vertelt. Dit is volgens mij puur psychische elementen van de hoofdpersoon.
Gemotiveerd waardeoordeel Ik vond het boek zeurderig. Het continu hameren op hoe vervelend de school wel niet was, het bladzijde lang praten over een autopet die hij zo graag zou willen hebben, etc., etc.... Daarentegen heeft het boek zeker wel heel veel humor. De beschrijvingen van Jan Wildschuts’ hoofd op blz. 33 vind ik zeker heel komisch, net als vele andere passages. De lengte van het boek is 143 bladzijde, dus dat valt nog wel mee. Alleen het tempo is dus zo laag, omdat hij zo zeurderig vertelt. Het boek vind ik echter wel origineel. Het vertellen over een school waarvan je nog maar net van bent afgetrapt, en over een gehandicapte jongen die hij pest.