Feitelijke gegevens

• 1957
• 96 pagina's
• Uitgeverij: Bert Bakker

Flaptekst

Eerste zin

Het begon op een dag dat mijn vader zei: ‘We gaan eens kijken of iedereen er weer is.’

Samenvatting

De jonge Marga Minco komt met haar familie terug in hun thuishaven Breda, na een evacuatie. De hele familie is joods, en rond de tijd van hun thuiskomst zijn de Duitse bezetters in Nederland.
Marga’s vader gaat met haar een wandeling maken om te zien of al hun oude vrienden weer terug zijn. Tijdens die wandeling wordt het een beetje duidelijk hoe de oorlogssituatie is, en wordt er ook verteld hoe de mensen uit de buurt de evacuatie beleefd hebben.
Marga’s vader vindt het niet nodig om onder te duiken; hij denkt dat het ‘zo’n vaart niet zal lopen’ en gelooft niet dat zij gearresteerd en verbannen zullen worden.

Een paar dagen later komt vader thuis met een pakket vol jodensterren, om op hun jassen te spelden. Uit deze situatie wordt duidelijk dat het hele gezin heel luchtig over de situatie spreekt: zij maken alle sterren zonder mopperen vast op hun jassen en doen alsof het volstrekt normaal is, alsof het een decoratie is omdat zij bijvoorbeeld bij een toneelgezelschap horen.

Naarmate de tijd verstrijkt, verslechtert de situatie. Op een gegeven moment moeten vader en Marga’s broer Dave zich melden om zich te laten onderzoeken. Dit omdat er een selectie wordt gemaakt voor de werkkampen. Dave weet aan een medicijnflesje te komen met een ziekmakende vloeistof, en Dave drinkt ervan. Het spul maakt hem ziek, zodat hij niet door de controle heen komt. Vader wordt ook afgewezen, maar niet vanwege het drankje.

Een poos later wordt iedereen er stevig aan herinnerd hoe ernstig de situatie in feite is. De soldaten beginnen met het aanhouden van joden: en Marga’s zus Bettie wordt meegenomen in een auto. Marga ziet haar daarna nooit meer terug.

Niet veel later krijgen ook Marga’s ouders een bevel dat ze naar een getto in Amsterdam moeten. Marga en Dave zijn echter herstellende van een ziekteperiode en hebben een doktersadvies dat zij thuis moeten blijven. Lotte, de vriendin van Dave, mag daarom ook blijven, om hen te verzorgen. Dit heeft echter wel als nadeel dat Marga en Dave op den duur moeten gaan doen alsof ze ziek zijn, om ervoor te zorgen dat zij niet door de soldaten worden meegenomen. Uiteindelijk lopen ze daarom beide de hele dag in pyjama.

Na een tijdje besluit Marga terug te keren naar haar ouders in Amsterdam. Ze neemt afscheid van Dave en Lotte en reist alleen met de trein naar het huis waar haar ouders zitten. Hier blijkt dat de oorlog veel dichterbij en veel echter is dan in Breda. Maar er is nog wel enigszins vrijheid voor de joden: ze mogen wel naar de joodse kerk en ze mogen ook de Sabbat vieren.

Op een bepaald moment moet Marga met haar ouders het souterrain induiken omdat er soldaten voor hun raam passeren. In dit souterrain verbergen ze zich in een poging niet gezien te worden door de militairen, want deze zijn hoogstwaarschijnlijk bezig met de arrestaties van andere joden.

Een tijdje later moet Marga van haar moeder even naar de slager omdat er visite komt. Ze keert echter al snel terug, want een bepaalde straat – de Lepelstraat – is ontruimd. En later krijgt het gezin ook te horen dat degene die op visite zou komen weg is.

Niet lang daarna slaat het noodlot toe: op een avond staan de soldaten voor de deur. Marga en haar ouders hebben enigszins het geluk dat ze die ochtend een hol in hun tuin hebben gevonden, van waaruit niemand hen kan zien. Vader heeft het idee om zich in dit hol te verbergen als ze worden opgehaald, maar zover komt het helaas niet. De soldaten breken met een loper de deur open, en ze hebben geen tijd meer om weg te komen. Vader vraagt Marga om de jassen te gaan halen, maar zodra ze eenmaal uit het zicht van de soldaten is neemt Marga het meest wijze besluit: ze ontsnapt en gaat terug naar Dave en Lotte, die intussen ook ondergedoken zitten in Amsterdam.
Hier woont ze een poosje. Lotte bleekt Marga’s haar om het niet op te laten vallen dat ze joods is, en niet veel later gebeurt met Dave hetzelfde. Eventjes gaat het goed, totdat de vrouw bij wie ze ondergedoken zitten bezoek krijgt van een argwanende meneer die doorkrijgt dat ze joden zijn, en de volgende dag vertrekken ze naar Utrecht. Of dat is de bedoeling; op het station wordt Lotte gearresteerd en Dave sluit zich bij haar aan als ze wordt opgepakt. Marga vertrekt alleen met de trein naar Utrecht. Daar gaat ze eerst naar het adres waar ze met haar broer en schoonzus aanvankelijk heenging, maar de gastheer heeft geen plaats en vertelt haar dat ze voorlopig terecht kan bij een boerderij. Dit duurt echter ook niet lang: na een tijdje gaat ze terug en krijgt ze een nieuwe identiteit van Wout, een kennis van haar en haar familie. Hij brengt haar naar een huis waar ze volkomen veilig zal zijn, en met behulp van haar nieuwe persoonsbewijs kan ze een geheel nieuw leven opbouwen. Maar ook later, als de oorlog helemaal voorbij is, ziet ze haar ouders, Bettie, Dave en Lotte nooit meer terug.

Personages

Dave en Lotte

Dave en Lotte zijn de broer en schoonzus van Marga die allebei ook moeten onderduiken, maar bovendien ook hun best doen om te helpen met het vinden van oplossingen om niet gearresteerd te worden.

Bettie en Hans

Bettie en Hans zijn de zus en zwager van Marga en voor hen geldt hetzelfde als voor Dave en Lotte. Marga kan goed opschieten met zowel haar ouders als haar broers en zussen, maar zij is de enige van haar familie die de oorlog overleeft.

Vader en moeder

Vader en moeder spreken natuurlijk voor zichzelf: de ouders van Marga zijn goede mensen met een sterk karakter en een groot hart, die het leven enerzijds willen nemen zoals het komt – en anderzijds tegen het onrecht van het leven willen vechten. Ze willen vasthouden aan hun geloof, maar ook proberen te voorkomen dat dit hun de kop kost – waar ze helaas niet in slagen.

Marga Minco

Marga Minco (of eigenlijk Sara Manco) is de hoofdpersoon en de vertelster van haar eigen verhaal. Ze is nog maar veertien of vijftien als zij samen met haar familie in de ellende en het geweld van de Tweede Wereldoorlog terecht komt en moet gaan vechten voor haar bestaan. Ze is iemand die goed weet wat ze wil, maar er moeite mee heeft om hiervoor uit te komen. ze is joods en wil hieraan vasthouden, maar begrijpt niet waarom ze opgejaagd wordt door de Duitsers. Ze is dan ook niet bang om voor zichzelf op te komen en tegen de Duitsers in te gaan.

Quotes

"Mijn vader was een vroom man, gesteld op een huishouden waarop de Joodse wetten en rituele gebruiken gehandhaafd werden."

""De hele stad wemelt ervan," zei de buurman. "Dat zal wel," zei mijn vader. "Breda is een garnizoenstad, daar kun je zoiets verwachten.""

Thematiek

Wo ii: jodenvervolging

Het verhaal gaat over een Joodse familie die vanaf het begin van de Tweede Wereldoorlog heel luchtig doet over de Jodenvervolging. Echter wordt het door het verhaal steeds duidelijker dat de situatie steeds slechter wordt en er weinig kans is dat de familie het overleefd.

Motieven

Familie

Omdat de Joden worden afgescheiden van de rest van de samenleving door hun noodlot zijn de peronages uit het boek voornamelijk heel erg gebonden aan hun Familie. De vader van Marga, ook al wilt hij het beste voor zijn familie, onderschat de situatie waardoor hij zijn familie in gevaar brengt. Hierdoor versnippert zijn gezin zich langzamerhand en sneuvelen er mensen. Hierdoor wordt de familie die op elkaar toegewezen is uit elkaar gescheurd.

Symboliek

Het bittere kruid hoort bij Pesach en is voedsel dat wordt gegeten ter nagedachtenis aan de tijd dat de Joden slaven waren in Egypte. Het symboliseert het leed dat hen wordt aangedaan.

Noodlot

Hoewel de familie luchtig doet over de vervolging treft het noodlot hun steeds vaker en steeds erger terwijl het verhaal zich strekt.

Motto

Er rijdt door mijn hoofd een trein vol joden, ik leg het verleden als een wissel om. Bert Voeten (echtgenoot Marga Minco).

Opdracht

Aan de nagedachtenis van mijn ouders, Dave en Lotte, Bettie en Hans.

Trivia

Het boek is verfilmd, maar hier was de schrijfster niet blij mee: ze heeft zelfs geprobeerd om de titel van de film te laten veranderen door middel van een rechtszaak.

Het verhaal is autobiografisch: het is het eigen levensverhaal en de lotgevallen van de schrijfster.

Titelverklaring

Het verhaal achter de titel is tweezijdig. Enerzijds symboliseert Het Bittere Kruid een zware periode, een tijd waarin veel nare dingen zijn gebeurd. Dit is goed toe te schrijven aan het boek, gezien de omstandigheden en de belevenissen van de hoofdpersoon.
Anderzijds heeft het een letterlijke betekenis: het bittere kruid is iets dat joodse mensen eten, samen met ongezuurd brood. Het brandmerkt een moeilijke tijd, en joden doen dit opdat zij zich de periode in kwestie altijd zullen blijven herinneren. Het hoort bij het Pesachfeest waarin de Joden ook herdenken dat ze ooit slaven in Egypte waren en door God zijn bevrijdt.

Structuur & perspectief

Het verhaal is opgedeeld in verschillende korte hoofdstukken en volgt de lotgevallen van Marga en haar familie aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Alles wordt verteld vanuit het ik-perspectief van Marga zelf.

Decor

Het verhaal speelt zich af in de Tweede Wereldoorlog, vooral in Amsterdam maar ook in andere delen van het land omdat de familie her en der naartoe verhuist om onder te duiken en maar niet gearresteerd te worden.

Stijl

Het boek is geschreven in een hele eenvoudige, vlotte, bijna oppervlakkige stijl. Er wordt niet veel gebruik gemaakt van beschrijvingen, alleen daar waar het nodig is. Dialogen en actieve passages vormen de basis.

Beoordeling

Mijn eerste reactie na het lezen van dit boek was eigenlijk vrij neutraal. Het verhaal heeft niet enorm veel indruk op mij gemaakt, maar ik heb er zeker wel respect voor ontwikkeld. Enerzijds vind ik het een mooi en bijzonder boek. De manier waarop de auteur alles beschrijft is levendig, waardoor ik er meestal geen moeite mee had om alles voor mij te zien. Daarnaast vind ik het ook mooi dat de familie er heel luchtig mee omgaat, er wordt niet nagedacht over wat er allemaal kan gebeuren, er wordt geen afscheid genomen, er wordt gewoon geleefd. Dat maakt het moment waarop het noodlot dan toch toeslaat extra mooi; opeens word je met de neus op de feiten gedrukt, opeens wordt het duidelijk waar het eigenlijk écht om gaat. Maar de manier waarop het gezin Minco probeert te leven zoals zij altijd doen, dat vind ik heel bijzonder. Hoe ze dat sombere verhaal toch iets luchtigs weet te geven.
Het verhaal vind ik op een bepaalde manier wel spannend, want je weet niet wat er uiteindelijk met de hoofdpersoon zal gebeuren. Komt ze in een kamp terecht en ziet ze daar haar familie weer terug? Of lukt het haar om verborgen te blijven en overleeft ze de oorlog? Dat zorgt er ook voor dat je blijft lezen, dat je wilt weten hoe het met haar afloopt.
Wat ik wel jammer vind, is dat er eigenlijk niet zoveel te merken is van de oorlog als ze eenmaal veilig is. Zolang ze nog bij haar ouders woont wordt er wel over gesproken en ziet ze meer dingen, zodat het lijkt alsof de oorlog heel dichtbij is. Maar zodra haar ouders weg zijn en zij alleen gaat onderduiken merk je er eigenlijk nog weinig van. Goed, ze heeft zichzelf dan wel vermomd zodat het niet duidelijk is dat ze joods is, maar het zou toch haast niet anders kunnen dan dat ze wel iets van de oorlog merkt? Ik bedoel, ze zou toch soldaten moeten zien lopen, dingen moeten horen erover? Het enige wat we op de boerderij te weten komen is dat de bevrijding niet ver weg is. Maar ook dat: het zou leuk zijn om – als ze eenmaal een nieuwe identiteit heeft – ook te horen hoe zij de bevrijding beleeft en wat er daarna gebeurt… en of ze er nog achterkomt wat er met haar vader en moeder, Bettie en Dave en Lotte is gebeurd.

Recensies

"Bij haar (Minco) vormt de oorlog een vruchtbare voedingsbodem voor literatuur van wereldformaat." http://www.derecensent.nl...ere-kruid/