Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2016
• 189 pagina's
• Uitgeverij: Atlas Contact

Flaptekst

Eerste zin

Zo bedrieglijk kan rust zijn. Een zondagmorgen eind augustus, zelfs de vogels zwijgen nog. Het eerste licht maakt het donker doorzichtig als gewassen inkt. Nevel hangt koel en geluidloos boven de zwarte aarde. In een ogenschijnlijk ondoordringbaar woud van mais ligt een meisje op haar rug.

Samenvatting

In de proloog wordt verteld dat er een veertienjarig meisje vermoord wordt aangetroffen in een landelijke omgeving. Het wordt vanuit een camerastandpunt verteld. Het meisje heet Eva Deelman. De dader is nooit gepakt.

Daarna leren we twee personale vertellers kennen. Aline (midden dertig) en moeder van twee kinderen: Steven 18 jaar en Lineke 14 jaar. Lineke is de tweede personale vertelster. Aline werd ook op 14-jarige leeftijd benaderd door Arend, een ruwe bolster-boerenjongen. Ze haalden spelletjes uit (vooral verstoppertje)  en Aline was op een bepaald moment zwanger. Ze moesten trouwen. De verhouding tussen Arend en Aline is altijd gebaseerd geweest op macht en onderdanigheid. Daarnaast is duidelijk dat zij meer voelt voor haar 18-jarige wat fijnzinnige zoon(hij speelt viool en wil geen boer worden)  en dat haar man Arend zich meer aangetrokken voelt tot Lineke. Je ziet in de loop van de hoofdstukken (en de dag) ook meer en meer de fysieke aantrekkingskracht van vader en dochter en dat op een moment dat Lineke haar eigen seksualiteit aan het ontdekken is. Ze ontmaagdt zichzelf een dag nadat ze de eerste zoen van Jan Deelman (de broer van het vermoorde meisje) heeft gehad. Jan ziet aan de hand van Lineke een ringetje met een lieveheersbeestje en zegt dat zijn vermoorde zusje ook zo'n ringetje had dat na de moord verdwenen was. (!)

Vader heeft een veld voor zonnebloemen geteeld voor zijn dochter en geeft haar de eerste producten. Moeder lijkt jaloers. Zoon Steven komt thuis en hij heeft een zelf gevangen paling voor zijn vader meegenomen die hij ook zelf gerookt heeft. Maar hier komt een conflict van. De eigenzinnige Arend weigert de paling (zijn lievelingskost) te eten, omdat hij denkt dat zijn zoon die niet zelf gevangen kan hebben. Steven loopt weg. Hij zegt tegen zijn moeder dat zijn vader hem haat. Aline die het later die ochtend voor hem wil opnemen, krijgt een dreun van Arend. Hij vernietigt in een vlaag van woede ook alle zonnebloemen.

Lineke heeft zich laten ophalen door Jan Deelman en gaat met hem naar huis, waar zijn moeder nog in het verleden en het verdriet van tien jaar terug leeft. Ze heeft de kamer van Eva nog steeds in tact gelaten. Lineke ziet dat in een la van Eva  een houten muisje ligt. (!) Ze heeft die ook van haar vader gekregen. Ze neemt het stiekem mee. Als Jan laat merken dat hij op dat moment verder wil gaan dan een zoen, vlucht ze uit zijn huis. Ze gaat naar huis en ziet haar vader in de schuur. Hij wil verstoppertje spelen. Dat spel deed hij vroeger ook met Aline. Het komt tot een seksuele toenadering. Lineke voelt de lust van haar vader dichtbij komen. Die wil ze later ook bij een nieuw vriendje voelen.
Aline doorzoekt de kamer van Steven: hij heeft tekeningen gemaakt van Eva Deelman. Lineke doorzoekt de schuur en zoekt naaktfoto's van een jong meisje. Het hoofd is niet afgebeeld (!) Steven komt thuis van vioolles en hij zegt aan tafel dat hij het huis gaat verlaten. Arend vindt het best, maar Aline vindt het verschrikkelijk. 

Aline vindt het vreemd dat Arend met Lineke speelt zoals hij dat vroeger met haar deed en ze beseft dat hij haar ingeruild heeft voor haar dochter. Laat in de avond vertrekt Arend. Dat deed hij wel meer als hij een woede-aanval had gehad. Ook tien jaar geleden. Hij was 's morgens thuisgekomen met een groot bebloed vleesmes in zijn hand. Dat was nodig geweest bij het kalveren. Maar eigenlijk heeft hij dus geen alibi voor de moord op Eva (!)
Steven vertrekt die nacht ook: op de fiets en met zijn viool. Hij neemt wel afscheid van Lineke maar niet van zijn moeder.
In de vroege zondagochtend komt Arend(besmeurd onder de klei)  thuis. Hij is een man van weinig woorden, maar biedt toch zijn excuses aan Aline aan. 

Personages

Arend

Type van de ruwe bolster die geen gevoelens wil uiten. Hij is gecharmeerd van jonge meisjes (Aline, zijn dochter en mogelijk ook Eva). Hij zou de moordenaar van het meisje kunnen zijn, zeker omdat hij in het verhaal ook een woedeaanval krijgt. Bovendien heeft hij geen alibi en wel een vleesmes. Hij haat zijn zoon en geeft zijn vrouw als die voor Steven opkomt, een dreun. Hij wil niet dat ze naar zijn gedachten vraagt.

Steven

Steven is een heel ander type dan zijn vader. Hij wil zijn vader niet als boer opvolgen. Hij heeft talent voor tekenen en vioolspelen. Zijn vader vindt dat niet leuk. Hij wil in een goed blaadje bij zijn vader komen door een paling voor hem te vangen, maar ook dat gaat niet lukken. Dan besluit hij het huis te verlaten. Hij vindt zijn moeder te slap optreden.

Lineke

Lineke is het pubermeisje dat zichzelf begint te ontdekken waar het de seksualiteit betreft. ze heeft privileges bij haar vader (een pony, houten muisje die hij voor haar maakt en zonnebloemen) Lineke is geraffineerd: ze gaat met Jan Deelman mee, niet omdat ze hem zo leuk vindt, maar wel omdat het zo spannend is een oudere jongen. Toch schrikt ze terug voor zijn pogingen aan haar te zitten. Dat ervaart ze minder storend bij haar vader, hoewel ze snapt dat het een ding is dat eigenlijk niet zou mogen.

Aline

Aline is een onderdanige vrouw, die moet toezien dat haar man haar in de loop van de jaren inruilt voor haar mooie dochter. Zelf heeft ze veel meer met haar zoon, maar die is er toch ook niet helemaal zo gek op dat zijn moeder voor hem kiest. Hij vindt haar te slap. Aline ondergaat de macht van haar man, die nooit over zijn gevoelens wil praten met haar. Als hij boos is, gaat hij soms een nacht weg en ze weet niet waar hij verblijft. Tien jaar geleden is hij inde nacht van de moord op Eva ook weggegaan. Ze zag dat hij terugkwam met een bebloed vleesmes. Ze heeft hem nooit aangegeven., maar ze twijfelt aan zijn eerlijkheid. Als hij na een nacht weer thuiskomt, aanvaardt ze zijn excuses voor de gekregen klap. Zo zal haar leven niet snel veranderen. ze is eigenlijk een trieste en eenzame figuur : man houdt niet meer van haar zoals vroeger, dochter die concurrent is geworden en zoon die het huis verlaten heeft.

Quotes

"Ze was zelf een jong kuikentje toen ze elkaar leerden kennen, dat een volwassen woerd juist haar uitkoos was genoeg. Arend had eerder vrouwen gehad, ze wist het zonder dat ze ernaar vroeg. "Als je bij me wilt blijven. vraag me dan nooit wat ik denk of voel. Mijn gedachten zijn van mij."" Bladzijde 28

"Arend lijkt na te denken, kauwt intussen langzaam op zijn brood met rookvlees. "Eigenhandig een paling vangen lukt jou niet. Laat staan dat je hem kunt roken." Stevens gezicht betrekt, alsof hij plotseling gestoken wordt met een scherp voorwerp" Bladzijde 64

""Wat?" Hij draait zich met een ruk om. Zijn blik staat gepijnigd. Ze ziet zijn hand niet aankomen, waardoor ze niet wegduikt of meebeweegt. De klap die Arend haar geeft, komt in volle kracht op haar rechterwang en jukbeen terecht. De wereld draait, het beeld kantelt. Ze dreigt opzij te vallen en grijpt zich vast aan de steel van een zonnebloem..." Bladzijde 101

""Lollipop", fluistert hij. "Lollipop? Dat was ik vroeger. Ze probeert haar hoofd te draaien. Wat ze hooert is een dierlijk grommen. Nooit eerder maakte hij zo'n geluid en toch is het bekend. Dan weet ze het. De kat, hun rode later wanneer hij een prooi heeft en die niet wil loslaten, een zielig fladderende lijster waarmee hij onder een struik kruipt; de kat die langtonig gromt wanneer ze nadert en waarvan de grom eindigt in geblaas en oplaaiend gekrijs wanneer ze hem in zijn nekvel wil pakken." Bladzijde 137

"Wanneer hij haar Ali noemt, moet ze oppassen, dat weet ze, toch vervolgt ze: "Haat je Steven , omdat we moesten trouwen, of omdat hij geen boer wil worden, of omdat hij viool speelt? Haat je mij omdat ik moeder werd?"" Bladzijde 100

Thematiek

Familiebanden/ familiebetrekkingen

Het gehele verhaal draait om de relaties tussen de vier gezinsleden: Arend en zijn vrouw hebben na achttien jaar een uitgebloeide liefdesrelatie. Hij had haar versierd toen ze veertien was en hij wel 9 jaar ouder. Ze moeste trouwen, maar haar uiterlijk is minder aantrekkelijk geworden. Ze raken elkaar seksueel gezien niet aan. Vader Arend heeft een plaatsvervanger geworden. Hij doet dezelfde spelletjes met zijn dochter als die hij vroeger met zijn vrouw speelde.(verstoppertje in de schuur) Dat wekt lustgevoelens bij hem op (Dingen die niet mogen) Hij is altijd gek geweest op kleine meisjes met kleine borstjes. Daardoor komt hij voor de lezer in aanmerking als verdachte in de nooit opgeloste moordzaak van tien jaar geleden. Hij doet bijzondere dingen voor zijn dochter: geeft haar een pony, zaait een heel veld met zonnebloemen voor haar in, maakt houten muisjes, Van zijn zoon moet hij weinig weten. Hij is intelligent en wil geen boer worden, maar verder studeren. Hij speelt viool en dat is tegen het zere been van zijn vader die hem een "mietje vindt." Het escaleert aan tafel wanneer hij weigert te eten van de paling die door Steven is gevangen en gerookt. Als Aline daar wat van zegt, wordt ze geslagen. Aline ziet daarentegen met jaloerse ogen aan dat Lineke haar plaats in de rij van de genegenheid overneemt van haar. Maar ook haar zoon die ze als een Oedipus wil verwennen, wil weinig van haar weten. Hij vindt haar te slap. Hij kondigt aan het huis te verlaten, wat Arend prima vindt, maar Aline verschrikkelijk. Eigenlijk is ze een eenzame en trieste vrouw die zich alles laat welgevallen. Ze heeft nooit iets van de wereld gezien, met haar eerste vriendje getrouwd . Die laat haar nu barsten. Hoewel hij terugkeert naar huis. Ze leeft echter wel met de vrees voort dat hij tien jaar geleden mogelijkerwijs Eva Deelman heeft vermoord.

Motieven

Incest

Datgene wat Arend met zijn dochter uithaalt (verstoppertje spelen) neigt naar incest. Hij valt op kleine meisjes en zijn dochter Lineke (mooi, kleine borstjes) lijkt op zijn vrouw Aline toen die 14 jaar was. Ze neemt als het ware haar plaats in.

Uitgebloeide liefdesrelatie

Uit alles kun je zien dat de op seks gebaseerde relatie tussen Arend en Aline is uitgebloeid. Ze is dikker en onaantrekkelijker geworden en hij heeft meer oog voor veertienjarige meisjes met kleine borstjes. De toenadering tussen hem en zijn dochter is ongezond.

Kind-ouderrelatie

Deze wordt ook uitgewerkt in het thema: familiebetrekkingen.

Moord

Tien jaar geleden is een lustmoord gepleegd op de 14-jarige Eva Speelman. De dader is in al die jaren erna nooit gevonden. het is wat dat betreft, een whodunitmotief. Er zijn sterke aanwijzingen dat Arend een rol heeft gespeeld in die lustmoord. Een goed alibi heeft hij niet, weet Aline.

Seksualiteit

Lineke ontdekt haar seksualiteit. Ze is eerst gekust door de slome jan in de bios. De dag daarna verkent ze haar lichaam. ze weet voor het eerst binnen te drinken via haar vagina en ontmaagdt zichzelf. Diezelfde dag nog komt haar vader angstaanjagend dichtbij wat seksualiteit betreft. Arend valt zijn hele leven lang al op kleine meisjes van veertien met kleine borstjes. Het is daardoor niet onmogelijk dat hij Eva heeft vermoord.

Eenzaamheid & isolement

Aline leeft geheel geïsoleerd in een klein dorpje vlakbij de Waddeneilanden. Ze was veertien toen ze Arend leerde kennen en is nooit de wijde wereld in geweest. Als ze voelt dat ze wordt ingeruild voor haar dochter Lineke en haar zoon ook niet waardeert dat ze hem overdreven liefheeft, voelt ze zich heel eenzaam. Bovendien krijgt ze af en toe klappen.

Motto

Mijn hoogste doel is om de waarheid uit mijn personages en situaties te persen. Ik beloof dat met alle mogelijke middelen en ten koste van elke vorm van goede smaak en esthetiek te zullen nastreven."

-Kopenhagen, maandag 13 maart 1995. Namens Dogma 95. Lars von Trier, Thomas Vinterberg, Kuishuidsgelofte.

Daarboven staat de tekst in het Deens afgedrukt. Het gaat over regels die filmregisseurs zoals Lars von Trier met elkaar hebben afgesproken om gebeurtenissen weer te geven. Zo'n motto geef je natuurlijk niet voor niets mee aan een boek en dat betekent dat Sabine van den Berg haar verhaal volgens de regels die Dogma 95 had opgesteld vertelt. Zo zijn er geen aanwijzingen voor plaats en tijd. Er wordt alleen geregistreerd. Vandaar dat er slechts over één dag, maar dan minutieus wordt verteld.

Opdracht

Voor Maarten, Mees en Beer

Titelverklaring

In het verhaal komen dingen/gevoelens voor die niet mogen. De broeierige en bijna incestueuze verhouding tussen vader Arend en dochter Lineke is daarvan wel de belangrijkste. Lineke beseft ook dat de lust van haar vader iets is wat eigenlijk niet kan. Aan de andere kant verlangt ze ernaar om op die manier bezeten te worden door een man.
Er zijn natuurlijk ook andere dingen die niet mogen, zoals het fysieke geweld dat Arend toepast tegenover zijn vrouw Aline. Hij geeft haar een klap omdat ze het voor haar zoon Steven opneemt.

De titel komt letterlijk voor in de roman. Op blz. 175 is Lineke aan het woord.
"De wilde omhelzing van haar vader heeft haar wakker geschud. Ze zal pas weer voor een vriendje vallen als hij soortgelijke gevoelens bij haar oproept. Zijn dit gedachten waar ze zich voor moet schamen? Dingen die niet mogen?" 

Structuur & perspectief

Er is een proloog met een alwetende verteller(vanuit een camerastandpunt- Dogma 95!)  en daarna zijn er veel korte hoofdstukken met een titel. De hoofdstukken worden beurtelings verteld door twee personale vertelsters. Moeder Aline (midden dertig jaar) en haar  14-jarige dochter Lineke. Ze vertellen beiden in de o.t.t., wat de spanning van het verhaal dat zich slechts op één dag afspeelt, verhoogt. Je weet niet wat er gaat gebeuren, omdat de vertellers dat ook nog niet weten.

De proloog waarin wordt verteld dat een meisje is vermoord, speelt 10 jaar vóór dat  verhaalheden.

De volgorde van de hoofdstukken is vrijwel strikt chronologisch. De structuur is daarmee vrij eenvoudig, maar zorgt toch voor veel spanning. Dat komt pook omdat de vertelsters beiden terugdenken aan situaties die ze al eens hebben meegemaakt (flashbacks)

Decor

Het verhaalheden speelt zich af op één dag : van de vroege ochtend op een zaterdag tot aan de vroege ochtend van de zondag daarop. De proloog speelt tien jaar daarvoor.

We weten uit enkele gegevens dat het einde van de zomer is, maar niet in welk jaar. Het kan een actueel verhaal zijn, maar er worden geen moderne gebruiksvoorwerpen als televisie, internet of Smartphones genoemd. Het verhaal kan zich dus evengoed jaren geleden afspelen.

Wat het decor betreft. speelt het verhaalheden zich af op een boerderij in een dorpje dat op het vasteland gelegen  is, dichtbij de Noordzee, tegenover  'één van de Waddeneilanden. Dat zou zowel in Groningen als in Friesland kunnen zijn. Er worden over het decor ook maar weinig gegevens verstrekt. Dat maakt het verhaal des te beklemmender., omdat ook Aline in die geïsoleerde omgeving moet verder leven.

Waarschijnlijk heeft het ontbreken van tijd-en plaatsgegevens te maken met het motto van Dogma 95.

Stijl

Mooie, spannende vertelstijl. Heel subtiel en integer beschreven is bijvoorbeeld de situatie waarin Lineke haar eigen lichaam (geslachtsdeel) verkent. Geen moeilijke woorden,  goede afwisseling tussen korte en lange zinnen. Toepasselijke metaforen, die vaak betrekking hebben op vergelijkingen in de natuur.
Een prima voorbeeld  van het schrijversadagium: 'Show, do'nt tell'" 
Daardoor een fijn boek om te lezen.

Slotzin

Ze draait zich om. De sombere gestalte aan het hoofd van de tafel vertoont duidelijk de sporen van de afgelopen, doorwaakte nacht. God, wat ziet hij eruit, maar weldra zal het beter met hem gaan. "Ik ben zo terug". Ze keert hem haar rug toe, ze vervolgt haar weg naar boven.

Beoordeling

Mooie en spannende roman over gevoelige familiebetrekkingen. Ondanks de eenvoudige structuur- het verhaal speelt zich af op één dag-  zit het boordevol spanning. Heldere stijl, zoals een docent Proza dat aan haar leerlingen zal meegeven.
Ook voor scholieren van eindexamenklassen daarom heel goed te lezen en een aanrader vanwege de thematiek die altijd dicht op de huid van de lezer zit: de onderlinge relaties tussen familieleden. 
Zoals de flaptekst zegt, inderdaad een ijzersterke roman.