Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2015
• 246 pagina's
• Uitgeverij: Ambo/Anthos

Flaptekst

Eerste zin

Het was niet meer dan een stip, een kleine onderbreking van de strakblauwe hemel. Ze probeerde het teken te negeren, maar het lukte niet haar blik ervan los te maken. Haar ogen trachtten de vlek te duiden : een vogel, een vlieger, een parachute.

Samenvatting

De roman kent de volgende hoofdstukkenindeling die dus niet chronologisch is.

Belle-Île, zomer 2000
Marthe ( een veertiger) is op vakantie op een mooi Frans eiland met haar man Barend en haar kinderen Willem( 15) Luna  en Jona. Wanneer Barend met Willem het water in  wil gaan,  begint de onrust in het hart van Marthe op te komen. Zou hun niets overkomen?

1996
We leren Marthe kennen als een vrouw die Nederlandse vertalingen verzorgt van Franse romans. Dat gaat haar echter in 1996 minder goed af. Ze kan haar gedachten er nooit bijhouden, omdat haar leven verpest wordt door de angst dat er iets met haar kinderen zal gebeuren. Ze voedt hen veel te beschermend op, waardoor die geen levensruimte krijgen. Haar man Barend, die cellist is, kan daar steeds minder mee omgaan. Bovendien begint hij zo langzamerhand een hekel te krijgen aan het middel dat Marthe gebruikt om haar onlustgevoelens weg te krijgen: elke avond seks. Dat lijkt een aanlokkelijk punt voor mannen, maar Barend denkt er anders over. Hij waarschuwt Marthe dat ze zich anders zal moeten opstellen, omdat hij het niet langer trekt. Hij was spontaan op haar verliefd geworden, hoewel ze een wat bedenkelijke reputatie had op het gebied van vriendjes. Ze kroop met iedereen het bed in.  Het leven wordt er niet aangenamer op. Ze wil nooit met het gezin naar het buitenland op vakantie. Daarom gaan ze maar naar de Zeeuwse kust, maar ook daar kan ze niet genieten van zon, zand en kinderen. Barend waarschuwt haar dat ze niet zo moet doorgaan, omdat hij haar anders zal verlaten. Af en toe komt bovendien de neiging tot overspel bij hem op. Verleidelijke vrouwen genoeg bij hem in de omgeving.

1985
In dat jaar wordt Willem geboren en daarna lijdt Marthe aan een postnatale depressie : ze wordt opgenomen in een kliniek en een psychiater vraagt aan haar of ze alles wil tekenen of opschrijven wat er in haar jeugd gebeurd is. Dan vertelt ze over haar bijzonder-zijn, over angsten die ze heeft en over stemmen die ze inwendig hoort. Ook vertelt ze aan de lezer de manier waarop ze haar angsten wil bestrijden, nl. met seksualiteit. Een orgasme stelt haar op haar gemak. Ze heeft daarom veel wisselende sekspartners, totdat ze de knappe cellist Barend ontmoet. Ook met hem gaat ze meteen naar bed, maar ze blijft wel bij hem. Toch heeft ze de angst dat hun liefde niet zal kunnen blijven bestaan. Ze heeft Frans gestudeerd en denkt dan aan de woorden van Emma Bovary. Barend lacht haar zorgen weg.

1997
De angsten van Marthe blijven echter bestaan, zoals dat gebeurt bij een bezoek aan De Efteling. Ze kotst de haren van Luna onder, omdat ze zo bang is dat er iets gebeurt. Ze slikt wel medicijnen voor haar angsten, maar heeft zelf stiekem de dosis verlaagd, waardoor haar angsten terugkeren.  Ze wordt bovendien jaloers als ze een concert van Barend bijwoont en ziet dat een celliste met hem flirt. Zie je wel, de liefde houdt nooit stand. De kinderen willen dolgraag naar de sneeuw, maar Marthe durft het niet aan. Toch stelt ze het aan Barend voor om met wintersportvakantie te gaan. Die vindt het geen goed idee. Zelf weerstaat hij een nieuwe aanval van een vrouw uit een bar op zijn huwelijkse staat.

1998
De familie gaat toch naar Zwitserland, maar daar gaat het inderdaad fout. Marthe verpest de vakantie met haar angsten en Barend heeft zich voorgenomen daar voorgoed een einde aan te maken. Hij zet de drie kinderen in de auto en rijdt bij Marthe vandaan naar Italië. Marthe wordt niet goed en komt in een ziekenhuis bij. Ze is ervan overtuigd dat man en kinderen verongelukt zijn en moet in een Krankenhaus worden opgenomen. Haar vader komt haar ophalen. Barend en de kinderen verlaten Amsterdam en gaan in het oosten van Nederland wonen. Marthe verlaat de inrichting waar ze wordt verpleegd en trekt naar Amsterdam , maar in hun huis wonen andere mensen. Ze zwerft op slaat, op zoek naar .... wat ... zichzelf, haar man en kinderen, de zin van het bestaan. Ze leeft aan de zelfkant van de maatschappij dicht bij een  heroïne-prostituee Natasja die haar kind verwaarloost. Marthe past er af en toe op het kind, maar  gaat ook met mannen tegen betaling naar bed en is het spoor helemaal bijster. Ze denkt af en toe aan zelfmoord en de lokroep van het IJ.

Dat kan niet zo doorgaan en ze wil worden opgenomen in een klooster. Daar vindt ze het geloof terug  met af en toe een bemoedigend woordje van moeder Maria. Toch verlaat ze op een dag  het klooster om voor de trein te gaan liggen. De poging mislukt op het laatste moment. Daarna staat Barend op de stoep van het klooster en hij  komt haar ophalen.

1998-2000
Ze woont met haar gezin in het kleine stadje in het oosten van Nederland. Vooral zoon Willem verlangt terug naar Amsterdam waar meer te beleven valt in tegenstelling tot het saaie dorp. Barend houdt haar angstvallig in de gaten o.a. of ze de medicatie wel op tijd en in voldoende mate slikt. Dat is ook een moeilijk leven voor Marthe. Van lieverlede wordt de relatie met Barend weer beter. Hij is een zwaan gebleken en geen meeuw. Zwanen blijven namelijk altijd bij hun partner en meeuwen juist niet. Ook kerkbezoek en de steun van een "fluisterende "Maria helpen haar er weer wat bovenop. Ze wordt rustiger nu ze zichzelf gevonden heeft en beseft dat ze medicijnen moet slikken om haar angsten de baas te kunnen worden. Ze begint ook haar werk als vertaalster weer op te pakken. Barend krijgt de vrouw terug die hij vroeger had. Hij verheugt zich op de Franse vakantie naar een mooi eiland.

Belle -Île, zomer 2000
We keren terug naar het eerste hoofdstuk. Barend is met Willem in zee gegaan en Marthe denkt dat hun iets overkomen is. Op het strand krijgt ze nog een beeld van Maria, die haar zegt dat haar angsten nooit helemaal  over zullen gaan en dat ze er mee zal moeten leren leven. Gelukkig ziet ze daarna dat er met haar man en kinderen niets aan de hand is. Als ze achterom kijkt ziet ze de witte vlek aan de blauwe hemel (de kleuren van Maria). Zie de slotzin.

 

Personages

Marthe

Marthe is het meisje dat al in haar jeugd stemmen hoort en een manier zoekt om daar mee te kunnen omgaan. Ze stort zich in de puberteit in de armen van jongens totdat ze Barend vindt. Met hem kan ze het wel uithouden, maar ze wordt bezeten van het idee dat ze hem zal verliezen. Dat wordt nog heviger als ze kinderen krijgt: die worden door haar veel te veel beschermd. Dat leven is voor man en kinderen niet vol te houden. Bovendien put het Marthe helemaal uit, waardoor ze ook haar creativiteit kwijt is: ze stopt met het vertalen van de Franse literatuur. Omdat ze maar één middel kent om Barend bij zich te houden (elke avond seks) wordt dat haar bijna fataal. want Barend ziet dat niet meer zitten en hij heeft voldoende leuke vrouwen in de omgeving die hem in hun armen zouden willen sluiten. Marthe moet nog door een dieper (Zwitsers) dal wanneer Barend haar verlaat en de kinderen meeneemt. Via allerlei inrichtingen, de Amsterdamse undergroundscéne en een klooster komt ze bij het spoor terecht, maar de zelfmoordpoging mislukt. Barend komt haar ophalen en dat is het begin van een lange weg naar genezing. Medicijnen moeten haar rustiger maken en het geloof in de door haar teruggevonden Maria helpt haar naar de laatste drempel. Maria fluistert haar nog wel toe dat ze haar angsten zal moeten beheersen en dat ze nooit helemaal weg zullen gaan.

Barend

Barend is een begaafd cellist die op Marthe verliefd wordt. In tegenstelling tot Marthe is hij opgewekt en luchthartig van karakter wat voor hun kinderen een zegen is. Die trekken dan in hun jeugd vaak partij voor hem, ook al omdat hij met hen speelt en ravot, tot ergernis van Marthe. Hij ziet dat het verkeerd gaat en waarschuwt Marthe ervoor. Ze moet veranderen, anders zal hij haar verlaten. Bovendien denkt hij in die periode aan overspel, want er zijn vrouwen in zijn omgeving die het wel willen proberen. Hoe moeilijk het soms ook is, hij houdt stand, ten minste voor zover aan de lezer verteld wordt. In Zwitserland is het eindelijk zover. Hij zet de kinderen in de auto en rijdt weg. Hij verlaat haar en ze is daardoor gedwongen om over zichzelf na te denken. Barend woont met de kinderen in het oosten van Nederland. Toch blijft hij haar volgen en na de zelfmoordpoging haalt hij haar op. Hij houdt haar echter heel erg scherp in de gaten o.a. het medicijngebruik. Marthe verbetert van lieverlede en het besluit is dat ze een mooie Franse vakantie beleven. Ook hij zal moeten voortleven met het besef dat alle angsten van Marthe niet meteen en helemaal over zullen gaan.

Quotes

""Ik zie overal gevaar. Neem de zee. Jij ziet blauwe golven, witte schuinkoppen, uitnodigend, je krijgt zin om je erin onder te dompelen. Ik zie een donkere zwarte watermassa, onheilspellend,klaar om mij en de kinderen te verslinden. Onze ogen kijken naar hetzelfde maar ik zie een andere werkelijkheid dan jij...: " Bladzijde 53

"De dokter stelde soms vragen of legde haar vreemde zwart-wittekeningen voor en vroeg wat de afbeeldingen bij haar opriepen. "Gewoon associëren", zei ze vriendelijk, "er is geen god of fout antwoord." De vlekken op papier staarden haar dreigend aan, boze gezichten,gruwelijke monsters, afgehakte ledematen." Bladzijde 63

"Ze voelde zich aan niemand ondergeschikt en was zich vaag bewust van de misbruikende kant van haar eigen veroveringen. Zodra haar minnaars sporen van verliefdheid begonnen te vertonen, kapte ze de verhouding af en zocht een nieuwe student die in haar armen wilde schuilen. Woorden over liefde en toekomst die na het vrijen in haar oren gefluisterd werden, probeerde ze te negeren." Bladzijde 85

"De lokkende glimlach die de jonge celliste hem tijdens de repetities toewierp, riep alleen maar weerzin op. Haar herhaalde uitnodigingen om samen te gaan eten sloeg hij af. De ontrouw die hij tijdens zijn huwelijk steeds vaker overwogen had, was nu dat het huwelijk voorbij leek onmogelijker dan ooit." Bladzijde 193

"De remmen krijsten harder dan de roeken. Abrupt stoptre het geluid. Ze keek naar het voertuig dat plotseling naast haar stond. De zuiging van de trein had het merendeel van de klaprozen uit haar armen gerukt, verwaaid in de luchtstroom, ze vermalen tussen de wielen, te pletter geslagen tegen het glas. In een reflex was ze van de rails weggerold. Zij verwachtte dat niet zij maar de trein zou stijgen via de rails die naar de hemel voerden, maar de geel-blauwe wagens bleven zwijgend staan." Bladzijde 213

Thematiek

Zin van het bestaan / zin van het leven

Marthe moet in haar leven op zoek gaan naar de zin van het bestaan. Waartoe zijn we op aarde? ( een mooie christelijke gedachte.) Ze is op zoek naar de waarheid, de juiste godsdienst, de ware liefde. Maar tegelijkertijd wordt ze besmet met de gedachte dat de ware liefde niet bestaat en dat die altijd eens zal verdwijnen. De Franse literatuur helpt haar daar niet echt bij en ze wordt steeds onzekerder over het bestaan. Tijdens de zwangerschappen voelt ze zich oké (waarschijnlijk vanwege bepaalde hormonen die je dan krijgt), maar zodra de bevalling achter de rug is, wordt ze achtervolgd door angsten. Ze kent geen momenten van plezier meer. De kinderen zal iets overkomen en ze zal het koste wat het kost moeten verhoeden. Zo kun je niet leven en draai je natuurlijk door. Je partner kan meestal zulke problemen niet aan en vertrekt. Marthe moet door een "diep - Amsterdams- dal met de schaduw van de dood " (om nog maar een Bijbelse gedachte te formuleren), voordat ze inziet hoe ze haar leven moet inrichten. Met de rust in haar zelf, vertrouwen in pillen en Maria kan ze haar angsten enigszins beteugelen. Toch zal ze nooit helemaal genezen. Angst zal ook wel in je genen zitten.

Motieven

Zelfmoord

Marthe zit zo in de problemen dat ze op een zeker moment besluit uit het klooster waarin ze zit weg te gaan en op de rails te gaan liggen. Op het allerlaatste moment rolt ze opzij en wordt de zelfdodingspoging verijdeld.

Queestemotief

Marthe begint een zoektocht naar de zin van het bestaan en de zoektocht naar zichzelf. Dat is heel duidelijk te zien in haar ruige Amsterdamse periode, maar ook als kind is ze op zoek naar de waarheid: bijv. naar welke kerk ze zal gaan en bij wie ze zich het best thuis voelt. dat geldt ook voor de ontdekking van de seksualiteit.

Seksualiteit

Vanaf het moment dat Marthe in de puberteit haar problemen niet de baas kon, zocht ze rust in een seksueel orgasme. Eerst deed ze dat zelf, later na een schoolfeest begreep ze dat het ook anders kon. Ze reeg een ketting van minnaartjes aaneen en deed dat ook nog in haar studententijd totdat ze Barend ontmoette. Maar ook in haar huwelijks is seks de enige manier waarop ze kan communiceren met haar man. Ze wil alles goed maken in bed. Ze beleeft ook nog een periode van betaalde seksualiteit, wanneer ze in Amsterdam rondzwerft en met mannen in bed duikt, die haar achteraf geld toestoppen.

Abortus

Als ze 15 jaar is, ondergaat Marthe al een abortus, omdat ze ongewenst zanger is van een van de jongens die met haar hebben gevrijd zonder voorzorgsmaatregelen te nemen.

Godsdienst

Ook als kind was Marthe erg geïnteresseerd in godsdienst. Tegen haar angsten bidt ze talloze keren Onze Vaders en ze gaat en keer met een klasgenoot mee naar een bijeenkomst van de PInkstergemeente en ze kan zich vinden in de manier waarop daar het geloof wordt beleden. Ook heeft ze een intiem contact met Maria die haar bij een kerkbezoek in Nancy dingen heeft toegefluisterd. Ook daarna zal ze Maria blijven zoeken als de grote beschermheilige van de mens. Ze gaat na haar dwaaltocht door Amsterdam een klooster in en uiteindelijk wint het vertrouwen in Maria het in haar. Bij de zoektocht naar zichzelf en Maria moet je bij de titel van "Dwaallicht" natuurlijk denken aan de kleine roman van Willem Elsschot "Het dwaallicht", waarin drie matrozen op zoek gaan naar Maria van Dam en uiteindelijk bij een meisje met een baby komen. Dat overkomt ook Marthe in Amsterdam waar ze Natasja treft die ook een kind heeft, dat ze overigens verwaarloost. Marthe past er dan op.

Liefdesrelatie: problemen/echtscheiding

Omdat Marthe zo krampachtig en angstig in het leven staat en het leven van haar kinderen niet zo leuk maakt, neemt Barend na herhaalde waarschuwingen de ski-en kuierlatten. Hij doet dat tijdens een wintersportvakantie in Zwitserland. Marthe denkt dat hij en haar kinderen verongelukt zijn.

Angst / fobie

Marthe leidt aan angsten: ze ziet de sombere kant van het leven en denkt ook dat haar kinderen iets ergs zal overkomen. Bijvoorbeeld bij het zwemmen in zee of het op de fiets gaan naar school. Daarnaast leidt ze aan een soort bindingsangst (studenten die na een keer vrijen bij haar over de toekomst beginnen, kapt ze meteen af) en het daaraan verwante fenomeen van verlatingsangst . Ze is van mening dat een liefde zoals Barend voor haar heeft wel moet eindigen. Ze denkt daar mij aan de Franse romanfiguur Emma Bovary.

Prostitutie

Martje laat zich als schoolkind al een keer betalen als hoertje als ze van iemand een lift krijgt. Later als ze in Amsterdam dwaalt, gaat ze met mannen naar bed die haar achteraf betalen. Ze komt ook in de kring van de heroïnejunks ( o.a. Natasja) die zich prostitueren omdat ze heroïne nodig hebben.

Overspel

Barend komt enkele keren in de verleiding om het met een andere vrouw te proberen (bijv. een jonge collega-celliste die met hem flirt en een vrouw achter de bar in een café) Maar hij houdt moedig stand. Hij is geen meeuw, maar een zwaan.

Ouder-kindrelatie

Marthe en Barend gaan op heel verschillende manieren met hun kinderen om. Barend is luchthartig en uitdagend en speelt met de kinderen. Marthe ziet overal gevaar in, wil haar kinderen tegen alles beschermen en zet hen daarmee in een sociale gevangenis. Verder lijkt ze krampachtige fobieën hebben, waarmee ze de lol van haar kinderen bederft. Barend kan daar niet meer tegen en neemt de kuierlatten.

Motto

"Liefde met haar successen en mislukkingen, is een van de meest veronachtzaamde risicofactoren voor een psychose."
(Wouter Kusters , 2014)
 

Trivia

In een dankwoord zegt Josha dat zij de ervaringen die ze heeft opgedaan in de psychosociale hulpverlening gebruikt heeft bij het schrijven. Ook is de roman het resultaat van het zoeken naar een psychisch evenwicht. Het lijkt er dus op dat Josha Zwaan eigen ervaringen voor de inhoud heeft gebruikt.

Titelverklaring

Bij de titel "Dwaallicht"  krijg je als lezer natuurlijk meteen een associatie met het kleine boekje "Het dwaallicht" van Willem Elsschot. Daarin gaan drie matrozen In Antwerpen op zoek naar het mooie meisje (hoertje) Maria van Dam, dat ze overigens niet vinden. Wel een meisje met een kind dat aan de maagd Maria doet denken.

Het kan niet anders zijn dat Josha Zwaan aan  dit werk heeft gedacht bij het schrijven van "Dwaallicht." Ik kon echter in de tekst geen enkele keer het woord "dwaallicht" vinden en dat bleek bij navraag ook niet in de tekst opgenomen te zijn.
Marthe is zelf een dwaallicht voor haar partner die haar wel lichamelijk goed kent  (ze is dol op seks als afreageer-medicijn) maar haar geestelijk  niet kan volgen. Hij is luchthartig van aard, min of meer onbezonnen. Zij is altijd angstig en haar kinderen worden veel te beschermd opgevoed.  Dat wordt de relatie fataal. Daarna is Marthe ook flink de weg kwijt. Ook in haar jeugd hoorde ze al stemmen in haar hoofd die haar allerlei dingen aanraadden. Ze leidde een betrekkelijk losbandig leven met veel seks tot ze Barend ontmoette. Maar ook dan moet seks haar onrustgevoelens stillen. Als Barend haar verlaat, moet ze door een diep dal, loopt weg uit een ziekenhuis en raakt zichzelf kwijt in de "onderwereld " van Amsterdam. Ze zwerft rond, heeft betaalde seks en gaat om met junks. Ook loopt ze rond met zelfmoordgedachten, maar de uitgezochte trein stopt net op tijd. Uiteindelijk vindt Barend haar terug en lijkt er een herstel mogelijk. Hoewel, ze zal nooit helemaal genezen, fluistert  Maria (die Marthe wel vindt in tegenstelling tot de drie matrozen van Elsschot) haar toe.

Structuur & perspectief

De roman heeft de volgende indeling 
Belle-Île, zomer 2000
1996
1985
1997
1998
1998-2000
Belle -Île, zomer 2000
Alle delen zijn onderverdeeld in kleinere hoofdstukken zonder titel en van elkaar gescheiden door typografische tekens. Op deze manier wordt het verleden (vanaf 1985) ingeklemd tussen het verhaalheden (zomer 2000). Dat is de structuur van een kadervertelling. De roman heeft dus een niet-chronologische structuur.

Er is een meervoudig perspectief: de belangrijkste (personale ) vertelster  is Marthe (om en nabij de veertig in het heden). Ze vertelt in de o.v.t. Haar relaas wordt in enkele hoofdstukken door een andere personale verteller afgewisseld; dan neemt namelijk haar man, de cellist Barend, het verhaal van haar over. Zo kun je o.a. te weten komen dat hij oog krijgt voor andere vrouwen door de handelwijze van Marthe en krijg je enig begrip voor het besluit bij haar weg te gaan.

Decor

Over de tijdlagen  kun je het  vermelde onder het kopje Structuur bekijken. Het verhaal loopt formeel van ongeveer 1985 tot 2000. Maar omdat in hoofdstuk 1985 ook nog wordt gesproken over de jeugd en de puberteit van  Marthe gaat het verhaal nog verder terug. Dat moet in de zeventiger jaren zijn geweest. Marthe ondergaat een abortus als ze 15 jaar is. (1975?)  

Het decor  in het verhaalheden is het fraaie Franse eiland Belle-Île  waar de angstige Marthe min of meer tot rust lijkt te zijn gekomen. 
Met haar man Barend heeft ze in het begin van de relatie een huis in de Amsterdamse Watergraafsmeer.  De anti-climax van hun  relatie ligt echter in een Zwitserse wintersportplaats. Daar verlaat Barend Marthe en hij neemt zijn kinderen mee naar Italië.. Via omzwervingen (een ziekenhuis, de Amsterdamse straatwereld, een monnikenklooster) komt Marthe terug bij Barend in een kleine plaats in het oosten van het land. Hierheen is Barend met de kinderen  verhuisd nadat hij haar verlaten heeft.

Stijl

Josha Zwaan schrijft helder en duidelijk, vaak  in een beeldrijke taal. Toch is ze niet heel overdadig met metaforen. Als ze gebruikt maakt van dat stijlmiddel, zijn ze vaak  goed gekozen. Enkele voorbeelden:
(blz. 1076) Als ze haar raad opvolgde zou de tuin een zomer overwoekerd zijn, het onkruid zou als een doornenhaag rond het kasteel van Doornroosje omsluiten, insluiten, gevangennemen en opslokken. Dis wiedde ze met regelmaat vanaf de vroege lente tot ver in de zomer...."
(blz. 107) Zo als de herfst de bladeren wegvrat, zo vrat haar angst al haar energie weg, een rottingsproces dat ook Barends liefde aantastte, dat hun geluk langzaam bedekte onder een dikke laag schimmel en compost.
(blz. 228) "Je leek op de meeuwen", fluisterde ze. "Die verlaten hun vrouwtje als het nest mislukt. Maar gelukkig bleek je een zwaan te zijn."

Slotzin

Haar ogen zochten Maria, ze wilde haar bedanken, maar de plek waar ze gezeten had was leeg. Haar blik gleed over het strand naar de lucht. Een witte vlek sierde de blauwe hemel, Het was geen vogel zag ze nu, het was een frêle vrouwengestalte, de armen beschermend over hen uitgestrekt.

Beoordeling

"Dwaallicht" is de derde roman van Josha zwaan na "Parnassia" en "Zeevonk."   Beide boeken werden goed verkocht. Met "Dwaallicht" schrijft Josha over een totaal nieuw thema: een vrouw die door haar angsten op zoek moet gaan naar de zin van het bestaan en naar zichzelf. Die vrouw  wordt daarmee een dwaallicht voor zichzelf. Ze hoort stemmen in haar hoofd, zoekt de oplossing eerst in seks en daarna in de liefde bij Barend. Maar de angst dat hij haar zal verlaten is groot. Door de personale vertelwijze word je  als lezer in de ban gehouden van wat een vrouw meemaakt als ze ten prooi valt aan fobieën en angsten. Het kan natuurlijk je hele leven en dat van je gezin verpesten. Ook het geloof (Maria) speelt een gunstige rol in haar genezingsproces.

Het boek kwam uit in de Boekenweek dat in 2015 als thema "waanzin"had. Dat was dus een mooi symbolisch moment. Zwaan maakt in haar roman ook literaire uitstapjes naar de Franse  (Sartre en Flaubert - madame Bovary- ) en naar de Nederlandse literatuur (Willem Elsschot met "het Dwaallicht.")  
Die twee boeken vormen meteen een mooi duo voor de literatuurlijst. Je kunt zelf al  dolend door de boekjes op zoek gaan naar de overeenkomsten en de verschillen. Ook een mooi thema voor een bespreking in een leesclub, waar het boek van Josha zwaan natuurlijk ook een avondje gespreksstof zal opleveren.
Er is natuurlijk ook een combinatie mogelijk van boeken die het thema "waanzin" hebben. Het boek  "Up" van Myrthe van der Meer kwam tegelijkertijd uit. Ook "Paaz" (2013) van dezelfde schrijfster gaat over waandenkbeelden en depressies.

Recensies

"In Dwaallicht krijg je een kijkje in de gedachten van iemand met een zware angststoornis. Het meest opvallend is de geloofwaardigheid waarmee het personage Marthe geschetst wordt, je kruipt onder haar huid en ziet hoe ze zich in vrijwel alles wat ze doet laat leiden door haar gedachten. De roman moet het niet direct hebben van een in het oog springende stijl of bijzondere literaire bewoordingen, maar veel meer van de overtuigende manier waarop het personage Marthe tot leven komt en hoe de fragiele relatie met de mensen om haar heen – haar man en kinderen – vorm krijgt." http://mustreads.nl/recen...sha-zwaan/

"‘Dwaallicht’ leest vlot en is beeldend en kleurrijk geschreven. Het leest als een roman en dat is het ook, maar de inhoud is evenzeer serieus informatief. Aan de orde komt ernstige problematiek maar het wordt nergens te zwaar of melodramatisch. Dat kan natuurlijk best anders zijn voor mensen die het van dichtbij meemaken... Ook geeft het ons inzicht in wat psychische stoornissen kunnen veroorzaken en begrip voor wat we soms bij anderen voelen als ‘irritant gedrag’. " http://dizzie.nl/boek/dwa...9026330650