Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2015
• 250 pagina's
• Uitgeverij: Arbeiderspers

Flaptekst

Eerste zin

Op dinsdag 25 november 1952 werd ik acht jaar oud. Naar die verjaardag was, niet alleen door mijzelf maar ook door mijn ouders, reikhalzend uitgezien. Mijn grootvader gaf zijn kleinzoons die naar hem genoemd waren op hun achtste verjaardag een groot cadeau.

Samenvatting

In het boek wordt een chronologisch verslag geschetst over hoe de moeder van Maarten 't Hart in het leven stond. Eigenlijk is elk hoofdstuk een soort anekdote over hoe de moeder was, hoe ze op zaken als het geloof reageerde en hoe achterdochtig ze was. Dat zijn steeds terugkerende motieven in deze autobiografische roman.

Het hele verhaal door wordt verteld hoe paranoia Magdalena was met betrekking tot het mogelijke overspel van haar man Pau. Ze was ongelooflijk jaloers en beschuldigde hem er steeds van dat hij naar "andere mooie mokkels" zat te kijken.  Dat gebeurde bijvoorbeeld n.a.v het kerkbezoek (waar Pau zijn ogen zou openhouden tijden het gebed) en bij zijn werk als grafmaker op de begraafplaats controleerde ze hem ook. Het mondt uit in het idiote verhaal dat zij op een dag heeft gezien dat hij zo'n mokkel in een vers gedolven graf had verstopt toen zij hem zijn brood kwam brengen. Ook als hij zegt te gaan dammen, gaat hij volgens haar  naar een mokkel op Rozenburg. De kinderen worden er tot vervelend toe mee geconfronteerd. Ook als Pau in het ziekenhuis ligt en doodgaat, zou hij zijn ogen/handen niet van een mooie verpleegster af hebben kunnen houden. Maarten weet dat zijn vader dat echter nooit deed en meer om paarden gaf dan om vrouwen. En ook dat zijn vader gek werd van zijn vrouw. Een huwelijk uit liefde was het dan ook niet geweest. Tot op hoge leeftijd (in het  laatste levensjaar) blijft Magdalena de verhalen  rondstrooien tot ergernis van haar drie kinderen.

Een andere belangrijk verhaalgegeven is Magdalena's onwrikbare geloof in alles wat er in de Bijbel staat. Ze geloofde alles letterlijk  hoe het ten tijde van de Bijbel  gebeurd moest zijn. Maarten denkt daar anders over, zeker  sinds hij op de middelbare school zit. Zo bewijst hij wetenschappelijk dat het verhaal van Noach nooit waar gebeurd kan zijn, evenals de Hemelvaart van Christus. Maar Magdalena is niet te vermurwen. Ook blijft ze aan de zondagsheiliging vasthouden: Maarten mag haar later niet op zondag bezoeken en op de fiets stappen.
Maarten doet er nog een schepje bovenop als hij bij het hoofdstuk over haar begrafenis de bekende Apostolische Geloofsbelijdenis die de dominee daarbij voorleest zin voor zin fileert en afbreekt, waarna hij ook nog de onzin van het "Onze Vader"  ventileert. Dat zou zijn moeder niet leuk hebben gevonden. Waarschijnlijk zul je het als lezer (voor een niet al te vast aan het geloof zittende lezer dan wel) een humoristisch  maar profaan stukje tekst vinden.  Is het een manier van rouwverwerking? Je verdriet verstoppen in een cynische bespreking van het geloof waarop je moeder steevast vertrouwde.
Maarten had vroeger al de pest in gehad als hij zijn zonden aan God moest belijden in een kinderliedje, terwijl hij vond dat hij helemaal geen zondige dingen had gedaan. Bij haar begrafenis worden de psalmen in de oude berijming (heel traag tempo en ouderwetse tekst) gezongen. 

Dit zijn de steeds terugkerende elementen in het verhaal.
De rest bestaat uit meestal komische stukken tekst over wat zijn moeder (en vader) ten opzichte van de kinderen uithalen.
-  over de oorlogsjaren weet Maarten niet veel te vertellen. Zijn moeder vindt wel dat de Joden hun verschrikkelijke lot over zich hebben afgeroepen met de kruisiging van Christus.
- als hij een keer op zijn broertje en zusje moet passen, komt er een rijke meneer langs die hen in zijn luxe auto meeneemt naar het graf. De buurt is in paniek; zijn vader is kwaad totdat hij hoort dat de man de zoon is van een populaire burgemeester van Maassluis. Dan is hij enorm trots.
- hij mag niet naar het circus want dat is een heidense bedoening. Omdat zijn vader vrijkaartjes krijgt vanwege de hulp van de brandweer aan het circus gaat Maarten toch. Hij kijkt zijn ogen uit.
- als hij acht jaar is, krijgt hij een meccanodoos van zijn grootvader, maar zijn moeder pakt de doos onmiddellijk af. Met zo'n duur cadeau mag je niet spelen.
- de kinderen mogen hun gebit niet poetsen. Je moet zo snel mogelijk aan een kunstgebit. Maar als Maarten op de middelbare school zit, leert hij dat dit poetsen juist wel moet. Hij gaat dan clandestien poetsen.
- zijn moeder wil niet dat hij gaat doorleren op de HBS: hij is echt heel slim. Ze wil hem aan een tuindersbaantje helpen. Maar als Maarten op proef komt om sperziebonen te plukken, maakt hij er zootje van en hoeft hij niet bij de tuinder te komen werken. Hij gaat toch naar school en later biologie studeren.
- zijn moeder hertrouwt  na de dood van haar man met een jeugdliefde (achterneef) Jaap Lock, en verhuist daarom naar Drenthe. Maar de man wordt snel dement(hij is heel zuinig)  en zij gaat weer terug naar Maasland. Daar wordt hij in een verpleeghuis opgesloten.
- hij neemt zijn moeder beet als die zegt dat ze steeds een muis hoort brommen. Hij neemt een dooie muis en rat mee van huis en doet net of hij die doodslaat. Maar zijn moeder is daarmee gerustgesteld.

Als hij weet dat zijn moeder overleden is en de terugtocht per racefiets van Maassluis naar Warmond  aflegt, denkt hij onderweg aan alle mooie herinneringen aan zijn moeder. Hij had namelijk een heel plezierig gevoel als hij haar naakt in de teil zag zitten en als hij dan zag hoe ze haar mooie lange haar kamde (motief is ook te lezen in "Een vlucht regenwulpen.")  en zich langzaam aankleedde. In dit hoofdstuk wordt eigenlijk aangegeven hoe goed de relatie tussen Maarten en zijn moeder was, terwijl ze eigenlijk een altijd mopperende vrouw was die haar kinderen niet één keer in hun leven aanhaalde. Zijn vader was eigenlijk een veel leukere man, hoewel die zijn kinderen voor straf nog wel eens een keertje sloeg, omdat dit ook in de Bijbel stond. Het leven van de vader wordt voornamelijk beschreven in "De aansprekers"(Roman van Zoon en vader)

Personages

Maarten

Maarten is de liefdevolle zoon, die echter heel anders denkt dan zijn moeder. Hij is wetenschapper en laat het geloof van zijn ouders varen. Hij fileert het Christendom (de Ark van Noach, Hemelvaart van Jezus, het Onze Vader, de Geloofsbelijdenis). Hij bezoekt zijn moeder minder vaak dan zijn broer en zus, maar hij is wel gek op haar. Prachtig is de scène waarin hij beschrijft hoe verliefd hij op zijn moeder was toen ze naakt in de teil zat, d'r lange haar langzaam kamde en zich aankleedde. Daaraan denkt hij op de terugweg naar huis op de dag dat ze overleden is. Hij is de organist bij haar begrafenis.

Magdalena

Een liefdevolle moeder die nochtans haar kinderen nooit aanhaalde. Ze was erg zuinig en ze hadden het niet breed. De meccanodoos die Maarten krijgt als hij 8 jaar wordt, wordt voor later weggezet. Ze had een ziekelijke jaloezie met betrekking tot het vreemdgaan van haar man. Ook wilde ze niet dat haar zoon naar de HBS in Vlaardingen ging. Zelf kon ze goed leren, maar ze mocht niet verder van haar vader die ze overigens niet alleen daarom erg haatte. Maar zelf was ze altijd bereid om iemand te helpen. Ze was verder tolerant en verdraagzaam, maar op zondag ( de Dag des Heeren) mocht je niets doen. Ze had een onwrikbaar (Gereformeerd) geloof, en bleef daar tot haar dood trouw aan. Ze wilde daarom begraven worden met psalmen in de Oude Berijming. Tijdens haar leven gaf ze haar zoons opdracht met hun vader mee te gaan als hij ergens op af ging, waardoor de mogelijkheid op overspel verkleind werd. Tot op hoge leeftijd bleef ze verhalen rondstrooien over het overspel van Pau met zijn mokkels. In de oorlog werden de joden vergast, maar vanuit de Bijbel kon ze dat verklaren: het was een straf voor de kruisiging van Christus.

Quotes

"En zo bleef je maar in het duister tasten. Het leek soms alsof die oorlog nooit gebeurd was, of althans aan Maassluis, op één bombardement na, volledig was voorbij gegaan. Het enige wat eraan herinnerde waren de geweldige hoeveelheden Sunlightzeep onder onze bedden, want mijn moeder had die zeep in de oorlog zo smartelijk gemist dat ze na de oorlog dozen vol Sunlight hamsterde." Bladzijde 29

"Mijn vader wou een motorfiets kopen. "Nergens voor nodig", zei mijn moeder. "Als hij een motorfiets heeft, rijdt hij de dijk uit, en ben je hem zo kwijt. Waarom mijn vader naar een motorfiets smachtte, was haar volstrekt duidelijk: daarmee zou hij niet alleen vliegensvlug naar een andere vrouw kunnen rijden, maar mijn moeder zou hem op haar Fongers ook niet kunnen bijhouden of volgen. Dus zo'n motorfiets- geen sprake van." Bladzijde 59

""Zijn ze daar in Vlaardingen nou helemaal belatafeld", zei mijn vader, "hier in huis worden geen tanden gepoetst. Ik zal je zeggen waarom. Je moet ervoor zorgen dat al je tanden en kiezen zo snel mogelijk wegrotten, dan kun je aan een kunstgebit. Zo'n kunstgebit, daar heb je geen omkijken naar. Nooit meer kiespijn, nooit meer kosten. Geen dure vullingen, kronen, wortelkanaalbehandelingen." Bladzijde 102

"Als iemand ons zou horen, zou hij denken dat het een vreselijk mens is geweest, maar dat is beslist niet waar. Ze was buitengewoon zachtmoedig en zachtaardig, ze was bescheiden, ze was ongelooflijk zorgzaam, ze stond altijd voor je klaar op ieder uur van de dag en de nacht, en ze was gespeend van welke vorm van ijdelheid dan ook. Maar ja, die gektes, die angsten- ach uiteindelijk heeft ze daar zelfs nog de meeste last van gehad, dat is ook zo tragisch." Bladzijde 203

"Veertien jaar oud was ik toen de ouderlingen ingrepen. Al acht jaar was Noachs ark voor mij een raadsel. Mij leek het volstrekt ondenkbaar, dat zoveel dieren zo lang- de Bijbel gaf niet duidelijk aan hoelang, maar toch minstens veertig dagen en veertig nachten - in de ark hadden kunnen vertoeven. Hoe werden ze al die tijd gevoed? Voor een paar olifanten heb je al een kolossale hooiberg nodig En al die roofdieren? Vergrepen die zich in de ark niet aan de knaag-en hoefdieren? Maar dat kon niet, want dan zouden die stakkers van prooidieren de ark niet ongeschonden hebben kunnen verlaten." Bladzijde 86

Thematiek

Moeder-zoonrelatie

"Magdalena" is natuurlijk een boek over de moeder-zoonrelatie. Maarten schrijft een roman over zijn moeder, pas nadat ze overleden is. Ze was een dappere vrouw met twee eigenaardigheden: een paranoïde angst dat haar man overspel zou plegen en een stevig geloof in de letterlijke verhalen in de Bijbel. Maarten is het op beide punten totaal niet met haar eens en toch houdt hij veel van zijn moeder. Ze moppert eigenlijk heel vaak, hij mag niets op zondag doen en ze heeft haar kinderen nooit aangehaald. Toch spreekt hij met liefde over haar: heel mooi is de passage waarin hij beschrijft hoe ze haar haar kamt en zich aankleedt.

Motieven

Vader-zoonrelatie

Vader Pau was veel strenger dan zijn moeder Magdalena, maar met hem kon je wel meer lachen. Hij was in het geloof niet zo streng. Hij sloeg ooit twee ouderlingen het huis uit. Maar je moest volgens de Bijbel wel je kind streng kastijden, wanneer het iets verkeerd had gedaan. Dat deed vader Pau regelmatig.

Godsdienst

De Gereformeerde godsdienst staat centraal in het werk van 't Hart. Hij is zelf een afvallige geworden, omdat hij door zijn wetenschappelijke studie en de boeken die hij leest, inziet dat de Bijbelse verhalen niet waar kunnen zijn. Heel mooi kun je dat lezen in het hoofdstuk over de Ark van Noach. Hij berekent dat alle dieren nooit hebben kunnen plaatsnemen in de ark. Zijn moeder wil dat echter niet aannemen. Ze houdt vast aan het geloof. Hij mag op zondag van haar niet op bezoek komen. De ouders zijn streng in de leer, en de kinderen geloven niet meer. In het laatste hoofdstuk maakt Maarten gehakt van de Apostolische geloofsbelijdenis en van de tekst van het "Onze vader." Vaste gelovigen zullen dat geen leuk hoofdstuk vinden.

Jaloezie

De jaloezie hangt nauw samen met de psychische afwijking die moeder Magdalena had ten opzichte van haar man. Ze was ziekelijk jaloers.

Schoolleven

Maarten mag van zijn moeder eigenlijk niet naar de HBS. Hij moet maar op de tuin gaan werken. Op school leert Maarten ook in de godsdienstles andere dingen dan dat hij thuis hoorde. Hij gaat twijfelen aan het geloof van zijn ouders. Ook de houding van vriendjes op school (Floor) maken hem aan het twijfelen. De school maakt hem wijzer dan dat hij in het behoudende gezin gebleven zou zijn.

Overspel

Vader Pau was Magdalena trouw, maar zij had echt een afwijking: ze geloofde dat hij achter alle mokkels aanzat en verzon soms idiote verhalen (de vrouw die zich in een vers gedolven graf had verstopt) Eigenlijk gaat het dus meer om de angst dat haar man overspel zou plegen.

Psychische afwijking

Magdalena is echt paranoia met betrekking tot het vreemdgaan van haar man. Ze volgt hem overal of geeft haar zoons mee als haar man weggaat. ze beschuldigt hem steeds van overspel (kerk, damclub, grafwerk, circus, brandweer) Ze betrekt ook haar kinderen in de verhalen en die beginnen daar op den duur genoeg van te krijgen.

Dementie en geheugenverlies

De tweede man van Magdalena- Jaap- lijdt aan Alzheimer. Hij kan zich alleen nog maar dingen uit zijn kindertijd heugen. Hij woont in Drenthe, maar Magdalena neemt hem toch mee naar Maasland. Dan verdwijnt hij in een verpleegtehuis. Ook Magdalena is op het laatst van haar leven niet meer helemaal helder.

Kinderloosheid

Maarten en zijn partner Hanneke willen doelbewust kinderloos blijven: er is namelijk weinig vreugdevols aan het leven op aarde voor kinderen.

Trivia

Maarten 't Hart heeft altijd aan zijn moeder moeten beloven dat hij pas een roman zou schrijven over haar, als ze dood was. In juli 2012 overleed ze op 92-jarige leeftijd en sinds die tijd werkte hij aan zijn roman over haar. De publicatie werd door de uitgever nog even opgehouden, omdat "Een vlucht regenwulpen"in het najaar van 2014 het boek van "Nederland leest " was.

Titelverklaring

Het is een autobiografisch boek over de moeder van Maarten 't Hart die in juli 2012 overleed.
Zij heette Magdalena.

Structuur & perspectief

Het is een autobiografische roman waarin de auteur Maarten 't Hart   de geschiedenis van zijn moeders leven beschrijft. Hij zou dat van haar pas mogen doen nadat ze dood was gegaan. Dat gebeurde in juli 2012. Daarom is het een boek dat het midden houdt tussen een roman en non-fictie (biografie) . Het is geschreven in de ik-vorm die achteraf vertelt in de o.v.t.  De volgorde van de hoofdstukken is vooral chronologisch bepaald, hoewel de schrijver af en toe van die historische lijn afwijkt. Maar hij begint met de stamboom van zijn moeders familie en hij eindigt met haar begrafenis. De geschiedenis wordt verdeeld in een aantal hoofdstukken met een titel als Rozenburg, Het Einde, De tocht terug, DE Ark van Noach, De dorpelwachter. In het midden van het boek zijn enkele bladzijden met familiefoto's opgenomen. De inhoud over Maartens moeder ontbrak in de autobiografie van de schrijver "Het roer kan nog zesmaal om." 

Het boek begint met een proloog die zich afspeelt op de achtste verjaardag van Maarten. De anekdote over de gekregen meccanodoods schetst de moeder van Maarten volledig.

Decor

Maarten beschrijft het leven van zijn moeder die in Maasland is geboren, in Maassluis en korte tijd in Zorgvlied (Drente) heeft gewoond en daarna teruggekeerd is naar Maasland (in Zuid-Holland) waar ze op hoge leeftijd stierf.
Dat gebeurde in 2012 en zijn moeder werd 92 jaar. De geschiedenis van zijn moeder begint dus in 1920. Maarten werd zelf in 1944 geboren en vanaafz zijn zesde jaar zijn er de herinneringen aan zijn moeder. 

Stijl

Het boek is in de karakteristieke humoristische en hier en daar vileine (als het over de waanzin van het geloof gaat) stijl van Maarten 't Hart geschreven. je moet er als lezer van houden, maar als je dat doet  zul je dit boek een heel goed nummer in het oeuvre van de Maassluise schrijver vinden.

Slotzin

En ik dacht wat ik zo vaak denk als ik mij voorstel dat ik dood ben: voortleven hoeft niet en wil ik niet, in welke vorm dan ook: sterker: hoe uitstekend geregeld dat je terugkeert naar de uitmuntende toestand waarin je verkeerde toen je nog niet rondliep (al is het uiterst onbevredigend dat je niet zal weten waar het in godsnaam goed voor was dat die volmaakte, onaantastbare, onverstoorbare staat van niet-zijn ooit voor zoiets tijdelijks als het bestaan werd onderbroken), maar af en toe een enkele minuut je graf uit om naar Bach te luisteren, dat zou mij desondanks bevallen. De Matthäus-Passion lijkt me veel gevraagd, het "Air"uit de Derde Suite volstaat.

Beoordeling

Ik vind Magdalena een lekker lezend (en ontbrekend) boek in het oeuvre van de schrijver. Maar ik ben bevooroordeeld. Ik ben geboren in Vlaardingen en heb op dezelfde middelbare school gezeten als Maarten 't Hart die er bovendien nog eens leraar biologie was toen ik er leerling rondliep. Ik herken dus de buurt en de krampachtigheid van het Gereformeerde geloof waar hij over schrijft en afstand van neemt. Dat gevoel van herkenbaarheid beïnvloedt mijn oordeel natuurlijk wel. Maar met "Magdalena"heeft Maarten een mooie moeder-zoonroman geschreven die nog ontbrak in zijn totale werk. Hij heeft haar wens gerespecteerd om die pas na haar dood te schrijven. Maar "Magdalena" hoort vanaf nu thuis in een illuster rijtje romans in de Nederlandse literatuurgeschiedenis.
Leerlingen kunnen het boek op hun literatuurlijst uitstekend combineren met bijvoorbeeld
-  Jeroen Brouwers -- Bezonken rood
- Willem G. van Maanen--  Helse steen
- Jan Wolkers -- De junival
- Jannie Regnerus -- Het Lam
- Gerard Reve  -- Moeder en zoon
- Tom Lanooye -- Sprakeloos 
- Adriaan van Dis -- Ik kom terug

Ook kun je het boek combineren met andere romans over geloofsproblematiek
Christendom : Jan Wolkers (ger.), Jan Siebelink (ger), Franca Treur (ger), Maarten Biesheuvel. Stefan Brijs (De Engelenmaker - RK)
Islam: Kader Andolah, Naima el Bezaz.
Jodendom: Leon de Winter,  Ariëlle Kornmehl
Noorse kerksekte: Ellen Heimerikx  (o.a. Wij dansen niet) 



 

Recensies

"Het boek gaat, nadat in de voorgaande hoofdstukken flink wat stof is opgewaaid, een beetje als een nachtkaars uit. De beschrijving van de begrafenis van moeder is nogal lauw en emotieloos. Terwijl ’t Hart nog even de gelegenheid te baat neemt om eerst de Apostolische Geloofsbelijdenis en daarna het Onze Vader woord voor woord af te kraken en af te geven op ‘dat bizarre, hopeloze, zwaar overschatte, belabberde onzingebed’, blijft Magdalena, verschrompeld in haar kist, toch wat verweesd achter, met een net niet helemaal mooi rondgebreid portret." http://www.nrclux.nl/magd...t/1355380/

"'t Hart doet weinig aan psychologie, maar na dit boek kun je er niets anders in zien dan een vorm van hartstochtelijke moederliefde. De veel te lange herschrijving van de catechismus moet wel een uiting van rouw zijn, zijn voortdurende beschimping een hunkering naar aandacht. Dat is mooi en kwetsbaar, maar daarom lukt het de auteur niet zijn moeder te doorgronden. Hij kan zichzelf en zijn 'spitsvondigheid', waar hij zichzelf om prijst, niet opzij zetten om met haar logica de wereld te bezien. Maarten zit Magdalena in de weg." http://www.volkskrant.nl/...~a3850173/

"Het kost soms moeite om in het verhaal van Maarten en zijn moeder te blijven. De beschreven situaties leiden vaak tot de vraag hoe dat in je eigen situatie was, soms ronduit confronterend. Als Maarten schrijft: “Vreemd dat het een mens, althans mij, zo hindert dat ik ontsproten ben aan een verbintenis tussen twee mensen, die zo overduidelijk om een andere reden dan diepe liefde met elkaar gehuwd zijn.” dan ontkom je als lezer nauwelijks aan de vraag hoe dat was met je eigen vader en moeder." http://dizzie.nl/boek/mag...9029538541

"Meer dan als een ‘moederboek’ laat 'Magdalena' zich dus lezen als een manifest gericht tegen het intellectueel onredelijke en onhoudbare calvinisme dat de Nederlandse samenleving getekend heeft (en dat nog altijd doet, blijkbaar). ('Magdalena' roept zodoende herinneringen op aan 'Knielen op een bed violen' (2005), waarin Jan Siebelink na een jarenlange literaire aanloop er eindelijk toe kwam te beschrijven hoe de strakke godsdienstverslaving van zijn vader het gezin ontwrichtte.) ’t Hart schuwt daarbij in zijn bekende eigenzinnigheid en scepsis en recalcitrantie de epische overvloed en de onnodige uitvoerigheid niet. Zeer diep wringt hij zich weer (zoals in zijn autobiografisch geïnspireerde romans) in het gedwongen en gedrongen leven van zijn jeugd en de typisch Nederlandse calvinistische ascese en benepenheid. Wij, die nochtans ook wat van het christendom gewend zijn, bekijken het vanuit het Zuiden van op een afstand en schudden er het hoofd bij: zo dichtbij, en toch zo ver van ons bed." http://cobra.be/cm/cobra/.../1.2243355