Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2014
• 240 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

Hij staat voor de grote wereldkaart die een van de muren van mijn woonkamer bedekt.

Samenvatting

1

Victor groeit op in een dorp in Nederland, samen met zijn vader en moeder. Deze tijd kenmerkt zich door de vele reizen die Roman, de vader van Victor, maakt. Zijn vader is vaak afwezig en komt dan terug met allerlei verhalen over de avonturen die hij heeft meegemaakt. Als kind groeit Roman op in België, maar zijn ouders komen uit Polen en daar woont dan ook een groot deel van de familie. De vader van Roman, Dzia Dzio, was een voetbaltalent en scoorde in 1939 in de Franse bekerfinale. Door uitbreken van de Tweede Wereldoorlog was hij echter genoodzaakt zijn voetbalcarrière vroegtijdig beëindigen, omdat hij door zijn forse neus een Joods uiterlijk had. Roman is erg trots op zijn vader en vertelt veel verhalen over hem aan Victor. Hij overlijdt al vroeg waardoor Victor niet echt levendige herinneringen heeft aan hem. Die heeft hij wel aan zijn oma, Babunia, die ze iedere zondag opzoeken en heerlijk Pools kan koken. 

Als jongetje gaat Victor, net als zijn vader en opa, op voetbal en volgens zijn vader heeft hij veel talent. Zijn vader staat iedere wedstrijd langs de lijn en hij bouwt twee doelen in de achtertuin zodat Victor wedstrijdjes met zijn vriendjes kan spelen. 

Naast veel fijne herinneringen, herinnert Victor zich ook veel frictie tussen zijn ouders. Zijn moeder stelde het niet op prijs dat zijn vader er zo vaak niet was en dacht dat hij vreemdging wanneer hij op reis was. Daarnaast drinkt hij veel; er zijn avonden dat hij in de achtertuin in slaap valt of helemaal niet thuiskomt. Dit wordt erger zodra hij van zijn werk krijgt te horen dat de uitstapjes naar buitenlandse congressen niet langer worden vergoed. Ook heeft hij vaak last van melancholische buien, wat vaker voor lijkt te komen in de familie gezien het aantal zelfmoorden. Omdat Romans drinkgedrag uit de hand loopt, bezoekt hij op aandringen van zijn vrouw een psychiater. Deze stelt voor dat Roman een activiteit begint en deze ook afmaakt, dus Roman begint een zwembad in de achtertuin te graven.

Roman merkt op dat hij zijn familie alleen bij begrafenissen ziet en besluit daarom een feest in Nederland te geven en zijn Poolse familie uit te nodigen. Een feest waar Victor erg leuke maar ook onprettige herinneringen aan overhoudt. Het feest eindigt in een ruzie tussen zijn vader en moeder waarna zijn vader in dronken toestand in de auto wegrijdt.

2

Van deel 1 naar 2 wordt een sprong in de tijd gemaakt. Na de ruzie op het feest zijn Victors vader en moeder gescheiden en is Victors vader naar Afrika vertrokken. Victor heeft net zijn eerste jaar literatuurwetenschappen erop zitten en heeft met zijn vader afgesproken een tijdje in Caïro door te brengen en wat andere Egyptische steden te bezoeken. Zijn vader is eigenlijk niks veranderd en kan maar niet ophouden met verhalen vertellen. Victor merkt dat hij minder geniet van de reis dan zijn vader, hij wil eigenlijk wel graag weer terug naar huis. 

Een maand of drie later komt zijn moeder Victor opzoeken in Amsterdam en ze kijkt haar ogen uit want ze is zoveel drukte niet gewend. Victor heeft veel verhalen over zijn opa gehoord van zijn vader maar nu vertelt zijn moeder haar kant van het verhaal. Volgens haar heeft zijn opa het leven van Babunia moeilijk gemaakt door zijn drinkgedrag. 

Zijn vader laat sporadisch iets van zich horen en omdat Victor meestal niet precies weet waar hij is, kan hij geen contact met hem leggen. Hij heeft inmiddels een vriendin, Heleen, maar nog niet de kans gehad om haar voor te stellen aan zijn vader. Op een dag krijgt hij bericht van de Belgische ambassade in Kampala dat zijn vader is overleden en er wordt een nachtwake georganiseerd. Iedereen is er kapot van, tot Roman twee dagen later kerngezond opbelt; ze hadden een fout gemaakt, hij is toch niet overleden. Hij was alleen opgenomen in het ziekenhuis met malaria, omdat hij weigert malariapillen te slikken. Babunia is kort daarvoor gevallen en in een bejaardentehuis en Victor maakt dan ook van de gelegenheid gebruik om dit zijn vader mede te delen. Zijn vader reageert hierop met te zeggen dat hij geen geld heeft om een vlucht naar België te boeken. 

Kort daarop overlijdt Babunia en tijdens de begrafenis is zijn vader er wel, met zijn nieuwe vriendin Maureen en ene Marcus. Hij komt echter wel bijna te laat en schenkt zijn hem bijna geen aandacht, wat hem teleurgesteld achterlaat. Drie dagen later staat hij voor Victors deur en biedt zijn excuses aan voor de hectiek op de begrafenis. 

Ongeveer een jaar later krijgt Victor weer een telefoontje; zijn vader is opgepakt op verdenking van het smokkelen van cocaïne. Zijn vader ontkent in alle toonaarden maar wordt desondanks toch tot 12 jaar cel veroordeeld. Victor is ergens blij dat zijn vader in de gevangenis zit, omdat hij overal schulden heeft, geen huis en nauwelijks vrienden heeft die hem onderdak zullen bieden. In de gevangenis zit hij in ieder geval veilig.

In het laatste hoofdstuk fantaseert Victor over de zoon die hij zal krijgen en die hij dan over zijn opa zal vertellen. Het verhaal over de drugssmokkel zal hij achterwege laten en hij zal over hem vertellen als de reislustige, inventieve man die hij was.

Personages

Victor

Victor is de ik-figuur, vanuit hem wordt het verhaal verteld. Hij groeit op in een Limburgs dorpje met zijn ouders, maar zijn vader is vaak van huis. Desondanks hebben ze een goede band met elkaar, ze voetballen vaak samen en Victor vindt het fijn om naar de verhalen van zijn vader te luisteren. Gaandeweg het verhaal verandert deze band, Victor begint te beseffen dat de verhalen die zijn vader vertelt vaak zijn opgeleukt. Ook merkt hij dat zijn vader nooit vraagt naar hoe het met hem gaat, en dat wanneer hij dit uit zichzelf vertelt, hij niet echt lijkt te luisteren. Hij weet zich als het ware steeds meer los van zijn vader te maken en een leven in te richten waarin hij niet wordt teleurgesteld door de afwezigheid van zijn vader.

Roman

Roman is de vader van Victor. Hij groeit op in België maar verhuist naar Nederland wanneer hij daar een baan krijgt aangeboden. Hij is een reislustig en avontuurlijk type en haalt dan ook veel plezier uit de reizen die hij mag maken voor zijn werk. Wanneer dit ophoudt, begint hij ook meer te drinken. Hierdoor komt de relatie met zijn vrouw onder druk te staan en uiteindelijk loopt die dan ook stuk. Hierna is hij vrij om te gaan en staan waar hij wil en in deze periode beleeft hij allerlei avonturen waarvan Victor maar sporadisch wat meekrijgt omdat ze weinig contact met elkaar hebben. Roman is een echte verhalenverteller en daarmee wint hij veel mensen voor zich; veel mensen zijn bereid iets voor hem te doen en daardoor krijgt hij veel geregeld, maar aan de andere kant wordt hij ook vaak genept door mensen omdat hij uitgaat van het goede van de mens.

Moeder van Victor

Ondanks dat Victors vader vaak afwezig is, krijgt de band met zijn moeder minder ruimte in dit verhaal. Zij voelt niet zoals haar man de drift om op avontuur te gaan en heeft er veel moeite mee dat haar man zo veel drinkt. Uiteindelijk botsen de twee zo veel dat ze besluiten te scheiden. Snel daarna vertrekt Roman naar Afrika en de moeder van Victor neemt dan grotendeels de zorg over Babunia, de moeder van Roman, op zich.

Dzia Dzio

Dzia Dzio is de koosnaam van de opa van Victor, zijn echte naam blijft onbekend. In de roman worden verschillende verhalen over hem verteld. Roman is lyrisch over zijn vader; hij zou een fantastische voetballer zijn geweest, en een moedig man omdat hij de teleurstelling van het mislopen van een voetbalcarrière heeft kunnen verwerken. Babunia en de moeder van Victor hebben echter minder goeds over hem te zeggen. Volgens Babunia heeft hij haar leven verpest, vooral door het overmatig drinken. Hij sterft wanneer Victor nog jong is dus hij heeft geen eigen herinneringen waar hij zijn oordeel op kan baseren.

Babunia

Babunia is de oma van Victor. Ze komt oorspronkelijk uit Polen maar is tijdens de Tweede Wereldoorlog naar België gevlucht. Ze mist haar familie in Polen en maakt veel ruzie met Roman over Dzia Dzio. Victor kan moeilijk met haar communiceren omdat ze alleen Pools en Frans spreekt.

Quotes

"Deze ochtend vroeg mijn vader uit het niets: Zeg, vertel eens. Heb je eigenlijk al een vriendinnetje? Ik schudde mijn hoofd. Dat wordt misschien eens tijd, zei hij. Je bent al bijna dertien." Bladzijde 63

"Mijn vader drukt zijn ruwe wang tegen de mijne en stapt met een hupje de trein in. Weer gaat hij op pad, zoals hij al heel mijn leven vertrekt. Steeds blijft hij iets langer weg dan de voorgaande keer." Bladzijde 212

Thematiek

Vader-zoonrelatie

De relatie tussen Victor en zijn vader staan centraal in dit verhaal. Er wordt verteld vanuit Victors oogpunt dus je leest alleen zijn kant van het verhaal. Victor heeft al vanaf jonge leeftijd veel bewondering voor zijn vader omdat hij goed kan voetballen en de mooiste verhalen te vertellen heeft; zijn vader werd door iedereen geliefd: ‘Mijn vader was geliefd in ons dorp, dat merkte ik bij de paas- en kerstmissen in de kerk, bij de lampionnenloop met Sint-Maarten en tijdens de wedstrijden van het eerste elftal van de plaatselijke voetbaltrots, waarbij ik overigens in een jeugdelftal speelde. Overal en altijd was hij met mensen in gesprek, in mijn beleving was hij de burgemeester van ons dorp.’ (p 16) Maar zijn vader blinkt ook zijn hele leven uit in afwezigheid, soms ook op essentiële momenten zoals wanneer Victor op zijn derde aan zijn ogen wordt geopereerd: ‘Zijn afwezigheid hoorde bij mijn jeugd, zoals naar school gaan erbij hoorde en zoals elke zaterdag een wedstrijd voetballen er onderdeel van uitmaakte.’ (p. 57) De band tussen Victor en Roman maakt duidelijk een ontwikkeling door. Omdat zijn vader vaak weg is, leert hij op een gegeven moment zijn eigen leven in te richten en minder teleurgesteld te zijn door de afwezigheid van zijn vader. Naast deze vader-zoonrelatie komt ook de relatie tussen Roman en zijn vader aan bod. Roman heeft (ook) een enorme bewondering voor zijn vader en ziet daardoor niet dat hij te veel drinkt en het zijn vrouw daardoor erg moeilijk maakt in het leven.

Motieven

Alcoholmisbruik

Zowel Roman als zijn vader waren niet vies van een drankje. In beide gevallen verstoort het drinkgedrag de relatie met hun vrouw en brengt het hun vaak in problemen. In Polen wordt er ook veel gedronken, wat extra duidelijk wordt tijdens het familiefeest; ze dansen tot in de kleine uurtjes en vallen op hun stoel in slaap. Roman probeert verschillende keren af te kicken maar dit loopt telkens uit op een fiasco.

Reizen

Reizen speelt een belangrijke rol in het leven van Roman, voor hem is dit het ultieme avontuur en wanneer hij de wereld niet kan verkennen, is hij niet gelukkig. Voor Victor, en ook voor zijn moeder, neemt reizen niet zo’n grote rol in. Ze vinden het leuk om af en toe een reis te maken, maar halen hier niet dezelfde voldoening uit als Roman.

Familie

Ondanks dat een groot deel van de familie in Polen woont, is er toch nog sprake van nauwe familiebanden. Wanneer er iemand overlijdt, gaat Roman iedere keer weer terug naar Polen om dit verdriet met zijn familie te delen. Ook Babunia voelt nog een nauwe band met haar familie, ook al is ze niet meer in staat haar familie op te zoeken. Wel organiseert Roman nog een familiefeest in hun schuur, waar de hele familie uit Polen bij aanwezig is.

Voetbal

Een terugkerend motief in het verhaal is voetballen. De drie generaties mannen (Dzia Dzio, Roman en Victor) zijn alledrie voetbaltalenten maar alledrie is hun geen carrière op topniveau gegund. In beide vader-zoonrelaties speelt voetballen een grote rol, omdat dit een passie is die vader en zoon delen.

Motto

Dites-moi d’où il vient

Enfin je saura où je vais

Un jour où l’autre on sera tous papa

Et d’un jour à l’autre on aura disparu

Stromae

Dit is een deel van de songtekst van het nummer Papaoutai van Stromae. Deze refereert naar de band tussen Victor en zijn vader en de vertaling luidt als volgt:

Vertel me waar hij vandaan komt

Dan weet ik waar ik heen ga

Eens zullen we allemaal papa zijn

En van de een op de andere dag, zullen we verdwenen zijn

Opdracht

Voor mijn vader en moeder

Trivia

Bloemkool uit Tsjernobyl is Roman Helinski’s prozadebuut.

Titelverklaring

De titel refereert naar een passage in het begin van het verhaal. Victor vertelt hier over een jeugdherinnering waarin zijn vader weer eens thuis komt van zijn vele reizen. Hij is naar Bulgarije geweest, net in de tijd dat er in de Sovjet-Unie een kerncentrale ontplofte. Door de Bulgaarse overheid wordt afgeraden groente van het platteland te eten in verband met straling, maar de vader van Victor lapt deze waarschuwing aan zijn laars en neemt een bloemkool mee naar huis: ‘De dagen hierna vertelde mijn vader aan iedereen die het horen wilde, en ook aan mensen die dat niet per se wilden, dat hij een bloemkool mee had gebracht uit Tsjernobyl. De mensen geloofden het, want mijn vader kon overtuigend vertellen. Mij probeerde hij hetzelfde verhaal wijs te maken, maar voordat hij was vertrokken had hij op de wereldkaart aangewezen waar hij heen zou gaan. De ramp waarover iedereen het had, was op een heel andere plek.’ (p. 13) Deze passage is veelzeggend voor het verhaal, de vader van Victor vertelt namelijk veel grootse verhalen en naarmate Victor ouder wordt, begint hij steeds meer te twijfelen aan de geloofwaardigheid van deze verhalen.

Structuur & perspectief

Het boek bestaat uit een proloog en twee delen, waarvan het eerste deel uit 19 hoofdstukken bestaat en het tweede deel uit 15 hoofdstukken, waarna er nog een nummerloos hoofdstuk volgt. Het proloog komt in deel 2 nog een keer terug, namelijk aan het begin van hoofdstuk 10. De verteller (Victor) poogt om de geschiedenis chronologisch te vertellen maar zegt hierover:

‘De moeilijkheden op mijn vaders werk, het Poolse feest in onze schuur, mijn keuze om te stoppen met voetballen en Babunia’s valpartij. Deze zaken lopen in mijn herinneringen door elkaar heen, de exacte chronologie is me ontschoten - de jaren van mijn puberteit, van mijn veertiende tot mijn zeventiende, zijn tot één periode samengeklonterd.’ (p. 96)

Het verhaal is dus niet chronologisch, ook omdat de verteller soms over het heden vertelt en soms over het verleden, dit maakt het verhaal fragmentarisch.

 

Het verhaal wordt verteld vanuit een ik-perspectief en de ‘ik’ is in dit geval Victor.

Decor

Victor groeit op in een dorp waarvan de naam niet wordt genoemd. Dit is het decor waar de meeste jeugdherinneringen van Victor zich afspelen. Later, wanneer hij gaat studeren, verhuist hij naar Amsterdam. Een belangrijke locatie voor het verhaal is Caïro, hier ontmoeten Victor en zijn vader elkaar na een lange tijd weer. Het besef dat zijn vader en hij gewoon twee heel verschillende persoonlijkheden zijn, dringt hier tot hem door. Zijn vader heeft namelijk een fantastische tijd, terwijl hij zelf helemaal niet kan genieten van het avontuur: ‘Na Caïro reizen we langs enkele andere steden. We slapen een nacht in een bedoeïenkamp in de woestijn, onder een deken van kameelhaar en wel duizend sterren die veel dichterbij staan dan in Nederland. En toen denk ik aan thuis, aan mijn studentenkamer. Terwijl ik het best zou willen, mezelf losmaken van de wereld die ik heb achtergelaten, zoals hij dat doet. Het lukt me niet.’ (p. 152)

Het verhaal is goed in de tijd te plaatsen, de opa van Victor heeft namelijk in 1939 zijn bekerfinale gespeeld en heeft daarna de Tweede Wereldoorlog meegemaakt. Bovendien geeft Victor bij sommige herinneringen aan hoe oud hij daar ongeveer was, zoals bijvoorbeeld dat hij 14 jaar was toen hij besloot met voetballen te willen stoppen.

Stijl

De schrijfstijl van Roman Helinski is heel toegankelijk. Er worden weinig moeilijke woorden gebruikt en de dialogen komen heel levensecht over. Doordat je als lezer als het ware een kijkje in het hoofd van de ik-figuur krijgt, leef je erg met hem mee en is het makkelijk te begrijpen dat hij boos is op zijn vader, maar tegelijkertijd ook heel erg van hem houdt. Doordat er veel concrete details worden besproken, is het voor de lezer makkelijk de voorstellingen voor je te zien. Ook het gebruik van de originele namen voor bijvoorbeeld Poolse gerechten draagt bij aan het realisme. Dit alles zorgt ervoor dat de lezer zich niet heel erg hoeft in te spannen om betrokken te raken bij het verhaal.

Slotzin

Als het eenmaal zover is, moet je weten hoe je daarna te verweren.

Beoordeling

Bloemkool uit Tsjernobyl is een fijn boek om te lezen. Vanaf bladzijde één word je in het verhaal gezogen en je krijgt het gevoel dat je de personages echt leert kennen. De band tussen vader en zoon wordt mooi uitgewerkt tot een complexe vader-zoon band waar zowel de mooie als de pijnlijke kanten worden belicht. In het begin ga je mee in de kinderlijke bewondering van de ik-figuur voor zijn vader, maar naarmate het verhaal vordert, komen er scheuren in het beeld dat de ik-figuur van zijn vader heeft. Deze ontwikkeling wordt subtiel opgebouwd en het is prettig om achteraf vast te stellen dat de ik-figuur volwassen is geworden en meer afstand van zijn vader heeft kunnen nemen. 

Recensies

"Helinski's debuut scheert langs de oppervlakte zonder diep te gaan, maar Bloemkool uit Tsjernobyl is een meeslepend, poëtisch verhaal dat het zeker verdient om verteld en gelezen te worden. " http://www.8weekly.nl/art...trant.html

"Juist deze vertellingen lopen synchroon met de vaderband; als de vertellingen eenmaal ophouden geloofwaardig te zijn, gaat het voorgoed kapot tussen vader en zoon." https://www.groene.nl/art...ntenbrille

"Helinski schiep een labyrint van feit en fictie waarin de verbeelding de hoofdrol speelt." http://www.volkskrant.nl/...byl-.html