Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2013
• 448 pagina's
• Uitgeverij: De Eenhoorn

Flaptekst

Eerste zin

“Het wordt een korte oorlog”! riep Dré tegen het glas in zijn hand. Simon knikte en glimlachte maar half. “Ik heb het altijd voorspeld”, zei zijn vader. Hij lachte en dronk.

Samenvatting

In het eerste deel leren we Nelle kennen. Zij is de ik-vertelster in een veldhospitaal in de Eerste Wereldoorlog. Dat besluit heeft ze genomen tegen de zin van haar vriend Simon in. In de andere hoofdstukken is hij de hij-verteller  die nog samen met Nelle droomt van een liefdevolle toekomst, want hij wil eigenlijk de oorlog helemaal niet in. Hij werkt in de bakkerij van haar vader. Nelle wil iets zinvols doen in de oorlog, maar Simon denkt daar heel anders over. Hij denkt ook niet dat de oorlog snel voorbij is. Hij heeft een schoolvriend Kamiel die graag de held wil uithangen en Simon wil overhalen als vrijwilliger dienst te nemen in het leger. Simons vader scheldt op de lafaards die dat niet doen, maar zelf heeft hij een excuus. Een koe heeft ooit zijn hand verbrijzeld. Ze willen vluchten  voor de oorlog, en duiken onder bij tante Kee. Vooral Simons moeder is bang voor de oorlog.  Om zijn vader een plezier te doen, gaat Simon zich melden. Nelle heeft in die periode al heel veel gesneuvelde soldaten gezien en jongens die hun ledematen hebben verloren.

In deel 2 wordt ook duidelijk dat de dokter bij wie Nelle werkt eigenlijk een charlatan is. Deze Daelemans doet het meer ter eigen eer en glorie. Hij heeft een masker gemaakt voor een soldaat met een weggeschoten gezicht, maar het is erg lelijk geworden en bovendien gaat de soldaat dood. Daelemans is woedend, alles voor niets geweest.

Simon heeft zijn oude vriend Kamiel weer bij zich en ze moeten in het begin loopgraven maken: een vervelend karwei, waar geen eer voor Kamiel mee te behalen is.  Later komen ze meer in de vuurlinie te liggen, omdat Kamiel stoer wil doen. Ze ontsnappen voorlopig aan verwondingen, maar vele jonge soldaten niet. De Duitsers gaan ook mosterdgas inzetten, waardoor er nog meer slachtoffers vallen. Kamiel lijkt wel drugs te gebruiken zo overmoedig is hij. Simon krijgt een granaatscherf in zijn hand en laat zich in een veldhospitaal behandelen. Zijn verwonding is gering en dat vinden ze niet leuk als soldaten lijken te veinzen. Hij hoort dat Nelle ook in dat hospitaal is geweest, maar is meegegaan met Daelemans. Nelle ontmoet een soldaat met mooie ogen aan wie ze vertelt dat haar lief Simon het heeft uitgemaakt, omdat ze de oorlog inging. Hij vertelt haar over zijn eigen liefde die het heeft uitgemaakt. Het is duidelijk dat de soldaten tippelen op de verpleegster en dat die weer lonken naar de artsen. Van een leuke, jonge arts Nothomb  mag ze mee naar Parijs, waar de bekende Madame Curie een lezing zal geven over röntgenstralen wat een uitkomst zou betekenen in de oorlog. De andere verpleegsters zijn stikjaloers op haar. Tegenover de dokter bekent Nelle dat ze later verpleegkundige wil worden, tot grote vreugde van de dokter. Als ze in Parijs is, zoekt Simon haar in het hospitaal op . Hij heeft haar adres van Kamiel, maar als hij in het hospitaal is, verblijft  Nelle in Parijs. Simon wordt jaloers.

In deel 3 gaat Kamiel steeds gevaarlijker toeren uithalen. Het lijkt weer alsof hij gedrogeerd is. Hij gaat ’s nachts naar de  Duitse linies om soldaten te doden. Heldendom erotiseert en ze gaan een keer samen stappen in een Vlaams stadje, terwijl ze doen alsof ze gewond zijn. Kamiel heeft seks met een barmeisje. Simon verlangt naar Nelle en gaat haar weer met een smoes opzoeken. Hij heeft weer een lichte verwoning (zichzelf in de hand geschoten) en voert moeilijke gesprekken met Nelle  over hun liefde. Hij weet ook dat ze de gezichten van gesneuvelde soldaten tekent en dat ze ook tekeningen van hem heeft gemaakt. Zou de liefde van Nelle voor hem over zijn?

Deel 04 begint met een briefwisseling tussen Simon en zijn ouders en Nelle en haar ouders. Simons ouders zijn naar Nederland gevlucht en worden daar goed opgevangen, maar zijn moeder blijft in de kelders zitten. Ze is te bang voor de oorlog. Nelles ouders zijn naar Engeland gevlucht waar haar vader weer in een bakkerij werkt. Simon krijgt nu ook morfine van ene dokter en hij wordt overmoedig in zijn daden. Hij gaat vaak naar Nelle toe. Hoewel hij vies op zijn lichaam is is, vrijen ze  en bevredigt ze hem. Nog overmoediger geworden  (seks en morfine) keert hij terug naar het front, waar hij op een avond Duitse granaten  terugwerpt. Maar hij is een keer te laat en hij wordt zwaargewond (gezicht en hand weggeschoten) naar het hospitaal van Nelle gebracht.  Die zorgt ervoor dat ze hem ver weg in Frankrijk een behandeling bij een plastisch chirurg laat ondergaan. Simon pakt dat verkeerd op, maar Nelle wilde hem uit handen houden van dokter Daelemans die ze een kwakzalver vindt. Hij krijgt een heel nieuw gezicht. Tussen de verpleegsters is het ook hommeles. Yolande verwijt Nelle dat ze op dokter Nothomb uit is, maar Nelle ontdekt dat ze seks heeft met gewonde soldaten en op een dag merkt ze dat Yolande zwanger is. Simon heeft ook nog eens loopgraafvoeten opgelopen en dat betekent dat  hij zijn voeten zal kwijtraken. Hij wil niemand meer ontmoeten. Toch komen Kamiel en Nelle hem bezoeken.  Hij durft haar nauwelijks aan te kijken. Yolande brengt een dood kind ter wereld en ze zal zelf ook kort daarna sterven.

In het korte slotdeel is Simon thuis, verminkt en wel. Zijn moeder verblijft weer vaak in de kelder vanwege haar angsten.  Nelle zoekt hem op. Ze zoent hem op zijn mond en vertelt hem dat hij naar Frankrijk moest voor een chirurg die hem beter zou kunnen helpen. Ze mist ook haar linkerhand die ze vanwege een infectie heeft laten wegrotten om het ziekenhuis te kunnen verlaten. Kamiel is een keer te moedig geweest en daardoor gesneuveld door het inademen van mosterdgas. Simon blijft jaloers op de onbekende dokter Nothomb. Nelle bekent aan de lezer dat ze Simon in het begin van de oorlog bedrogen heeft met Free. Ze was boos op Simon omdat die niet wilde dat ze de oorlog inging. Free staat haar nu weer op te wachten: ze maakt het echter uit met hem. De vrede begint dichterbij te komen, maar met Simon gaat het heel  slecht: hij hallucineert vanwege de morfine, herkent soms Nelle niet meer die aan zijn bed zit en hij zal ook nog zijn voeten moeten missen. Maar de liefde van Nelle voor hem is groot. Ze besluit dat ze bij Simon zal blijven en verpleegster in Ieper wil worden. Daarmee heeft het verhaal een open einde gekregen.

Personages

Nelleke

Nelle is een dapper meisje dat in de oorlog wil helpen de slachtoffers te verzorgen. Ze heeft een bijzonder tekentalent en moet in de toekomst twijfelen tussen een leven als kunstenares en een levens als verpleegkundige. Voordat ze het hospitaal inging, is ze boos geworden op haar vriendje Simon en ze heeft hem bedrogen met Free. In het ziekenhuis heeft ze veel bewonderaars, zoals soldaten en doktoren. Ze vindt het jammer dat ze Simon is kwijtgeraakt: hij is haar nooit komen opzoeken. Ze tekent soldaten en Simon. Ze mag mee naar Parijs, maar blijft uit de buurt van de dokter die verliefd op haar is. Later ontmoet ze Simon weer die verwondingen simuleert of zelf veroorzaakt. Ze moet zich verantwoorden voor haar gedrag ten opzichte van de andere mannen. Ze is een menslievend persoon en besluit in de oorlog verpleegster te worden. Aan het einde van de oorlog blijft ze haar grote liefde trouw, hoewel die verminkt is.

Simon

Simon is geen held. Hij wil helemaal niet in de oorlog dienen, maar onder druk van de sociale omgeving (vooral zijn vader) gaat hij zich melden. Hij wilde Nelle ook uit de oorlog houden en als dat niet lukt, laat hij haar vallen. Met de veel stoerdere Kamiel wordt hij gedwongen stunts uit te halen die hij liever niet wil doen. Simon wil toch graag weer naar Nelle en hij krijgt het adres van Kamiel. Maar Nelle is dan net in Parijs met de dokter. Simon is stikjaloers. Hij blijft enkele wonden veinzen of soms zelf te veroorzaken om Nelle te kunnen bezoeken. Hij wordt door morfine die hij van een dokter krijgt overmoedig en hij raakt zijn gezicht en hand kwijt. Nelle stuurt hem naar een capabele dokter, maar Simon pikt dat verkeerd op. Na zijn operatie wil hij niemand meer zien, maar Nelle blijft hem bezoeken.

Kamiel

Kamiel is de held van het dorp. Hij is moedig en overmoedig. Waarschijnlijk gebruikt hij drugs (morfine, cocaïne). ’s Nachts wil hij de Duitsers te lijf gaan en hij gaat naar de vijandelijke linies. De eerste keren komt hij er goed door heen, wat hem aanzien oplevert. Macht erotiseert en in een dorp slaat hij een barmeisje aan de haak. Dat moet een keer verkeerd aflopen en dat gebeurt ook. In het slotdeel wordt verteld dat hij door een aanval met mosterdgas om het leven is gekomen. Kamiel is het symbool van de vele jonge mannelijke soldaten die onwetend en aangelokt door propaganda in de Grote Oorlog zijn gesneuveld. Een Grote Oorlog die een zinloze oorlog is geweest.

Quotes

"Maar ook die mannen zijn er slecht aan toe. Soldaten met loopgraafveten hebben pikzwarte tenen die soms geamputeerd moeten worden. Dat doen Daelemans en zuster Justine op rustiger momenten en met een gemak alsof ze een rot stuk uit een appel snijden. De helft van de mannen met longontsteking hoest blauw bloed op en hun vingers en lippen zien blauw." Bladzijde 103

"Als we ’s avonds kaarten of kletsen of drinken zit Kamiel stil in een hoek. Hij is een wapen dat aan de kant staat te wachten tot het opgepakt wordt als er weer wordt gevochten. Maar Kamiel is gevaarlijker dan welk ander wapen ook, want het is er een van ogen en oren en wacht niet tot het over een schouder wordt geworpen of geladen wordt. Het gaat er zelf vandoor en laadt zichzelf." Bladzijde 194

"De bakkerij is net als de rest van Ieper in de as gelegd”, zegt hij. Ik voel steken in mijn hart, als hij dat zegt. “Alles is in de as gelegd”, zegt hij. Ook wij, denk ik. Alles wat wij waren is vergaan. “Van wie wist je het?” “Wat?" “Dat ik naar Parijs was met dokter Nothomb” “Van een verpleegster”. Ik knik en denk: vast zo’n jaloerse trut. Een van de nieuwe die allang terug bij mama is." Bladzijde 329

"Nelle kende de verhalen. Verhalen van mannen die wilde ontsnappen aan hun voorspelbare leventje. Mannen die een stukje van de wereld wilden zien en ja, ook heldendaden zouden verrichten en daardoor aanzien zouden krijgen in hun dorp. Nelle kotste ervan. Maar ze werd vooral misselijk van de gedachte dat zij om precies dezelfde reden in dit hospitaal wroette tussen opengereten lichamen. Nelle op avontuur." Bladzijde 364

Thematiek

Oorlog: algemeen

Het thema van deze Young Adult roman betreft natuurlijk de verschrikkingen van een oorlog. In Nederland is de eerste Wereldoorlog wat minder vaak beschreven in boeken, omdat Nederland in deze oorlog neutraal bleef, maar in België zijn de laatste jaren belangrijke romans over deze grote Oorlog verschenen. In 2014 is het precies 100 jaar geleden dat deze oorlog begon. Het was in feite een zinloze loopgravenoorlog, waarbij de vijandelijke legers elkaar jarenlang vanuit loopgraven bestookten met granaten en bommen. In de koude winters was het daarna prijs wat betreft het aantal gewonden en doden. Duitsland heeft bovendien mosterdgas ingezet om het aantal doden te verhogen. Jonge mensen werden vaak ook onder invloed van drank en drugs de dood ingejaagd. Het boek geeft een goed beeld van de zinloosheid van de oorlog. De gevechten rondom de Belgische plaats Ieper zijn genadeloos geweest.

Motieven

Moeizame liefdesrelaties

Positief is dat ondanks de bizarre oorlog ruimte blijft voor de liefde. Alles gaat gewoon door in het leven in oorlogstijd (zie titel) maar dat geldt ook voor het fenomeen van de liefde tussen jonge mensen. In deze roman betreft dat de liefde tussen Nelle en Simon. Hij wil niet graag aan de oorlog deelnemen en hij wil ook niet dat zijn geliefde dat doet. Dat zorgt eerst voor enige verwijdering, maar in d e oorlog komen ze weer tot elkaar. Jammer genoeg raakt Simon ernstig gewond nadat een granaat in zijn hand is ontploft. Hij krijgt een nieuw gezicht in Frankrijk. Hij knapt er niet echt van op, maar Nelle besluit bij hem te blijven.

Seksualiteit

In oorlogstijd waarin de doden als rijke appelen uit de loopgraven vallen, blijft de behoefte aan liefde /of seks bestaan. In het ziekenhuis verlangen de soldaten naar seks met de verpleegsters, de verpleegsters naar seks met de dokters en Simon naar seks met zijn geliefde.

Coming of age

Het gaat in dit boek over opgroeiende jonge mensen in oorlogstijd. Zij moeten hun weg naar de volwassenheid vinden.

Jaloezie

In de liefdesrelaties in oorlogstijd speelt jaloezie. De verpleegsters zijn jaloers op elkaar wanneer een van hen een dokter weet in te palmen (vgl. de situatie van Nelle met dokter Nothomb). Simon is echter heel jaloers op hem, want hij denkt dat Nelle iets me hem heeft. Die jaloezie wordt expres aangewakkerd door de collega-verpleegsters van Nelle. Simon denkt ook dat Nelle hem heeft gestuurd om uit haar buurt te zijn zodat ze haar gang kon gaan, maar Nelle heeft hem weggestuurd naar de beste dokter uit die tijd.

Psychische afwijkingen

Het is natuurlijk niet gek dat talloze soldaten na deze oorlog een PTSS-syndroom hebben gekregen. De ervaringen van de meestal jonge jongens moeten verschrikkelijk zijn geweest, waardoor ze aan hallucinaties, nachtmerries, angstaanvallen hebben geleden. Ook de moeder van Simon lijdt aan een oorlogssyndroom: ze durft de schuilkelder niet uit.

Drugs(gebruik)

Het is een bekend feit dat in de Eerste Wereldoorlog soldaten onder invloed van drank en drugs naar de vuurlinie werden gedirigeerd. Dat lijkt zowel Kamiel als Simon te overkomen.

Motto

Er zijn vier delen en een slot. Elk deel begint met een motto. Het motto van zo’n deel  geeft het verloop van de oorlog die in het boek beschreven wordt weer.

Deel 01 (Volksrijmpje)
“De Belgen vloeken en zweren, De Fransen drinken en smeren,
De Britten wassen en scheren, De Duitsers vechten als beren.
En allen zien de meisjes geren.”

Aan het begin wordt de oorlog nog niet zo somber ingezien. Simons vader zegt dat het maar een korte strijd zal zijn. En seks speelt in de oorlog altijd wel een rol.

Deel 02 (Brief, Colwyn Philipps, Captain Royal Horse Guards )

“Shrapnel kan ons niet schelen, zolang er maar loopgraven zijn – in het open veld is het afschuwelijk. Gewoonlijk hebben de mannen eerst geen zin om te graven, maar na een paar beschietingen slaat dat helemaal om. Dan moet je er zelfs op letten dat ze de loopgraaf niet te diep maken.”

In het begin van de oorlog worden de loopgraven nog als iets beschermends gezien.

Deel 03 (Interview Jules Leroy, 3^de rgt Carabines)
“In ’t eerste van een oorlog, als er iemand geschoten is- je moet hem nog niet kennen van naam- je zijt daarvan aangedaan, je gaat dat bekijken. Maar als je verhard zijt daarin, je gaat zelfs niet meer uit de weg als hij in de weg ligt.
De eerste doden schrikken je nog af, maar als er zoveel slachtoffers vallen, raak je eraan gewend. Dat geldt voor Simon en Kamiel, maar eigenlijk ook voor Nelle.

Deel 04 (brief Paul Nash, officieel oorlogskunstenaar)

“Ik kom net terug van een nachtelijk bezoek aan het brigadehoofdkwartier aan het front. Dit vergeet ik van mijn leven niet meer. Als in een vreselijke nachtmerrie zag ik een landschap dat meer thuishoort bij Dante of Poe dan in de natuur.”
Het slagveld begint min of meer op de hel (Dantes Inferno) te lijken.

Slot (Toespraak Winston Churchill, oorlogsminister)
“Ik zou graag heel Ieper als ruïne verwerven. Voor het Britse volk bestaat er nergens ter wereld een plaats die heiliger is.

Er is zoveel gebeurd rondom Ieper met de Britse militairen, dat het een plaats is waar je als het ware een museum voor de Britten zou moeten kunnen inrichten. In de werkelijkheid is dat ook zo: in Ieper is een beroemd oorlogsmuseum dat veel toeristen trekt gevestigd. In de omgeving van de stad zijn veel militaire kerkhoven te zien.

Trivia

In 2014 is het honderd jaar geleden dat de eerste Wereldoorlog begon. In Vlaanderen heeft dat veel meer indruk gemaakt dan in Nederland, omdat Nederland in de Grote Oorlog neutraal bleef. Maar rondom de plaats Ieper heeft een verschrikkelijke loopgravenoorlog gewoed, waarin honderdduizenden jonge mensen aan beide kanten zijn gesneuveld. Ook werd er bijvoorbeeld mosterdgas gebruikt. Door romans/jeugdboeken over dit onderwerp te lezen, kunnen ook Nederlandse scholieren een beeld krijgen van de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog.

Titelverklaring

De verklaring van de titel is niet zo moeilijk. Brood is een van de levensbehoeften van mensen. Onder de erbarmelijke omstandigheden van de Grote Oorlog moeten mensen toch brood blijven kopen. Je moet immers blijven eten. Ook al vallen er doden om je heen. Nelle is bovendien  de dochter van een broodbakker. Met de titel wordt zo aangegeven dat het leven onder alle omstandigheden blijft doorgaan. Eigenlijk is dat een hoopvolle gedachte.

Er zijn in de roman ook enkele directe verwijzingen naar de titel te vinden:
- (blz. 336) Iedereen bleef brood eten (letterlijk naar de titel verwijzend).
- (blz. 30) Is het gepast om brood te leveren en op het geld te wachten/is het een belediging. Eten mensen  brood bij zo’n tragedie?
- (blz. 61) Hij zocht Nelle, maar er moest natuurlijk brood gebakken worden. Veel brood. Want iedereen blijft brood eten, oorlog of niet.
- (blz. 118) “Zolang mensen brood blijven eten, is alles goed,” zei Nelles vader in zijn hoofd.
-(blz. 173) De winkel stond nog overeind. Er werd nog gebakken. Ze verkochten zelfs nog taartjes en gebakjes.
- (blz. 331) Meer zelfs. Iedereen eet brood. Ook tijdens zo’n rotoorlog als deze.
- (blz. 403) Soms at hij alleen het brood. Simon hield nog steeds van brood.

Structuur & perspectief

Het boek heeft vier delen een en slotdeel. Elk deel begint met een moto. In het eerste deel lopen heden en verleden nog door elkaar. Nelle en Simon die (als Simon de verteller is) nog bij elkaar zijn en de hoofdstukken waarin Nelle de vertelster is, vertellen dat Nelle als bij Simon is weggegaan om zich als verpleegster te melden in het hospitaal. In alle andere delen wisselen Nelle en Simon elkaar in de hoofdstukken al als verteller. In alle delen doen ze dat afwisselend in de ik-vorm en de hij-vorm. Het voordeel van dit meervoudige perspectief is dat de lezer weet wat Simon en Nelle zelf van de oorlog vinden en ook hoe ze tegen elkaar aankijken.

 

Decor

De tijd en het decor van de handeling  

De tijd die in dit verhaal beschreven wordt, is precies de tijd van de Eerste Wereldoorlog. Deel I speelt aan het begin van de oorlog wanneer Simon en zijn vader vooral denken dat het allemaal zal meevallen. Het slotdeel speelt aan het einde van de Grote Oorlog in 1918. Simon is oorlogsinvalide en ook Nelle is niet ongeschonden uit de strijd gekomen. Daaraan kun je zien dat de vertelde tijd een kleine vier jaar is.

Her decor is de streek van de heftige gevechten rondom de Vlaamse stad Ieper. Er heeft in de oorlog een felle strijd geworden in de vijandelijke  loopgraven die tegenover elkaar lagen en van waaruit de soldaten elkaar bestookten. In de streek rondom Ieper zijn de meeste doden gevallen en de stad is geruïneerd.  Een hoofdstuk verplaatste de handeling zich naar Parijs waar Nelle met de jonge dokter heengaan om Madame Curie te bewonderen.

Stijl

De stijl van Do van Ranst is goed afgestemd op zijn publiek van  voornamelijk jongere lezers. De dialogen zijn vlot en modern. Het verteltempo is hoog en dat maakt zeker dat je het boek achter elkaar wilt uitlezen. Uitvoerig vertelt Do van Ranst over de verschrikkingen van de oorlog, waarin seksualiteit zeker een rol speelde, maar hij geeft geen expliciete beschrijvingen van seksuele situaties. In die gevallen suggereert hij voornamelijk wat er gebeurt/is gebeurd. Het is een uiterst leesbaar boek geworden, niet in de laatste plaats door de aansprekende stijl.

Slotzin

Waarop ik hem wil vragen of gij weet hoe de hond heet, maar hij zei het toch net. In plaats van domme vragen te stellen, sla ik mijn armen om hem heen en kus hem. Ik besluit dat ik hem nooit of nooit meer loslaat. Niet hier, niet tussen een bende Britse soldaten, nergens! “Simon”, fluister ik, “Mijn Simon.”

Beoordeling

Ik vind “Iedereen bleef brood eten” een van de indrukwekkendste jeugdromans over de Eerste Wereldoorlog die ik ooit over dit thema  gelezen heb. De inhoud van het boek geeft een goed beeld van de zinloosheid van deze Grote Oorlog, maar is ook hoopvol over de liefde die in een oorlog kan blijven bestaan.  Niet alleen voor jongeren is het boek goed om te lezen, ook volwassenen zouden het moeten lezen. Het is uitstekend geschikt voor leerlingen van havo en vwo-niveau en ik zou docenten Nederlands zelfs willen aanraden het boek voor de literatuurlijst van het examen havo en vwo op te nemen.

Recensies

"Zo dringt de oorlog door in alles, zelfs in de beeldspraak. Het tekent hoe compleet de roman is, hoe zorgvuldig geconstrueerd (en des te storender is het dat uitgeverij De Eenhoorn kennelijk geen bureauredacteur heeft die pijnlijke slordigheden voorkwam: ‘Hij mistte een been’, staat er ergens). De titel Iedereen bleef brood eten mag dan suggereren dat het gewone leven doorgaat, ondertussen verandert alles – brood eten is misschien wel het enige dat iedereen blijft doen. En er is dat andere: iedereen blijft verlangen. De jonge verpleegsters naar de dokters, de soldaten naar de barmeisjes, Simon naar Nelle en zij naar hem. (5 sterren toegekend)" http://www.nrclux.nl/iede...t/1106373/

"Do Van Ranst focust op het leven van Nelle, Kamiel en Simon. Kamiel is de beste vriend van Simon, en Nelle is Simons lief. Het is in het begin wel een beetje verwarrend omdat je als lezer onmiddellijk meerdere verhaallijnen moet volgen. Maar langs de andere kant kom je ook te weten hoe beide hoofdpersonages de oorlog zelf ervaren en wat hun kijk erop is. Dit is één van de meest, voor mij persoonlijk, interessantste dingen aan het boek: de oorlog is voor iedereen verschillend en wordt door iedereen op een andere manier bekeken." http://deleesfabriek.nl/2...van-ranst/

"Iedereen bleef brood eten is zo mooi omdat Van Ranst er in slaagt de sobere verteltrant vast te houden. Er zit iets onverzettelijks in zijn stijl. Die repeterende nutteloosheid van de gevchten, de dagen die op elkaar lijken, de tonnen met ledematen die iedere dag weer geleegd moeten worden. Dan is er het ontroerende en subtiele einde waarmee er toch weer hoop gloort. Want het leven gaat door, zo banaal is het." http://www.jaapleest.nl/r...-de-oorlog

"De Grote Oorlog mag op sommige terreinen dan echt historisch zijn, zoals de gevechten in de loopgraven, de ellende die een oorlog met zich meebrengt, en vooral het gebruik van gifgas, is akelig van deze tijd. Voor gas kun je je niet verstoppen, zegt Simon. Toch is het niet alleen narigheid en ellende want de meest dagelijkse dingen gaan altijd door; zoals liefde en vriendschap, en heel basale zaken zoals het eten van brood. Wat mij betreft is dit een kandidaat voor de Thea Beckmanprijs van volgend jaar. Dit boek is het meer dan waard. " http://www.boekenbijlage....-ya-roman/