Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2013
• 240 pagina's
• Uitgeverij: Atlas Contact

Flaptekst

Eerste zin

Zal ik ooit begrijpen wat er die nacht is gebeurd. Hoe het zo onherroepelijk mis kon gaan. Min leven was anders verlopen als Annette er nog was geweest. Dat weet ik wel.

Samenvatting

Deel een:  Nacht zonder einde
Dit eerste deel gaat in de tijd  terug naar 14 augustus 1985. Het wordt Maria-Hemelvaart op het Griekse eilandje Paros. Er zijn zes Hollandse meiden op vakantie en twee ervan, Annette Sierhuis en Judith Koelemeijer, besluiten hun laatste vakantienacht nog even te verlengen. Ze wil nachten zonder einde om feest te vieren. Judith (18) stapt achter op de motor bij de Griek Nikos en Annette (20) stapt bij een Duitse jongen achterop. Wanneer Judith merkt dat Annette niet achter hen aan komt, rijden ze terug en ze zien dan dat er een ongeluk is gebeurd. Een andere Duitse jongen is met zijn motor op de motor van Annettes bestuurder geknald. Zij ligt op het asfalt en wordt door een busje afgevoerd naar een dokter. Daar ziet Annette dat het heel slecht met haar gaat: het lijkt of ze in coma is. Ze moet worden overgebracht naar Athene met een helikopter, maar die komt maar niet. Als ze tenslotte wel wordt vervoerd, wordt het duidelijk dat Annette het niet gaat halen. Ze sterft, wat een erg vreemde gewaarwording is na een vakantie met alleen maar lol.  De andere vier vriendinnen moeten worden gewaarschuwd en de volgende dag (Maria Hemelvaart) moeten ze al van het eiland af. De Duitse motorrijder wordt opgepakt.

De beide meisjes zaten op dezelfde school in Wormerveer en hadden net vwo-6 gedaan. Annette is twee jaar ouder en had gevraagd of Judith ook meewilde naar Griekenland. De anderen hadden zich redelijk gedragen, maar Annette en Judith waren flink gaan stappen en hadden zich ook met Griekse jongens laten gelden.

Deel twee: Baarnse
Judith gaat uit Wormer  verhuizen naar Baarn om op kamers te gaan voor haar studie. Het is er erg stil en ze moet steeds terugdenken aan de vakantie en aan de 15e augustus. Het duurt nog twee weken, voordat het lijk kan worden overgebracht en de crematie geregeld kan worden.  De ouders (Rein en Corry) van Annette vinden dagboeken en gedichten van Annette die een erg originele levenswijze heeft: ze is politiek links en durft het tegen docenten op te nemen. Een gedicht  waarin ze over de dood spreekt, siert haar rouwkaart.

Daarna wordt het stil. Judith krijgt wel een brief van een Grieks vriendje Lefteris. Hij leeft nog steeds met het ongeluk in zijn hoofd. Nikos is echter zijn weg gegaan. Judith heeft een verhaal over het ongeluk en de vakantie geschreven, maar de andere meiden vinden dat het haar verhaal is en vinden zichzelf er niet in terug.

Judith krijgt het in Baarn flink benauwd: ze kan niet meer gewoon doorleven met de gevolgen van het ongeluk. Ze wil weten wat er is gebeurd. Ze bezoekt af en toe de ouders van Annette en ziet ook hoe hans, Annettes broer, lijdt onder het verlies van zijn zus. Zij denken dat de ziel van Annette nog op Paros is en willen terug naar het Griekse eiland. Ook Judith wil graag terug. Ze komt in een soort negatieve spiraal, snapt niet wat ze met haar studie aan moet en besluit terug te gaan naar het verleden.

Deel drie:  Mijn kleine odyssee
In 1987 gaat ze terug naar het eiland. Ze gaat o.a. met Hans Sierhuis ook naar de discotheek waar ze het laatste was geweest met Annette. Rein en Corry Sierhuis besluiten hun bestaan in Nederland in te ruilen voor een verblijf op Paros. Judith gaat ze ook een keer bezoeken. Alles staat bij hen in het teken van Annette. Bijzonder is wel  dat ze elkaar steeds hebben gesteund in het verdriet, wat bij andere ouders nog wel eens kan misgaan en op een echtscheiding kan uitlopen.

Judith gaat na haar kleine odyssee terug naar Nederlands en schrijft zich in voor een andere studie. Ze probeert  het verleden achter zich te laten en trouwt met een fijne man, Vuk, met wie ze goed kan praten over het ongeluk.

Pas in 2009 (24 jaar na de dood van Annette) ontmoet ze Hans Sierhuis weer: ze is helemaal van slag als hij vertelt dat Judith indirect schuldig is aan de dood van zijn zus. Omdat Judith haar tas zou zijn vergeten, zou ze terug gereden zijn naar de discotheek. Dat is geen goede voorstelling van zaken, maar de Sierhuisjes denken dat het zo gebeurd is. Ook Hans voelt zich schuldig: hij kampt met het syndroom van de overlevenden. Waarom is hij niet gedood? De moeilijke jongen voor zijn ouders, terwijl zijn zus het oogappeltje was en desondanks  een heleboel dingen uitvrat. Wanneer Judith nog een keer met haar vriendinnen van toen praat, blijkt dat ze er allemaal een eigen versie op nahouden. Ieder heeft zo zijn eigen herinnering van het ongeluk gemaakt. Judith wil nu graag de echte versie weten.

Deel vier: Dossier 531/1985
Judith gaat terug in 2010 naar het eiland om de officiële stukken op te vragen die gemaakt zijn door justitie. De Duitse jongen was namelijk opgepakt en de volgende dag al veroordeeld tot 18 maanden gevangenisstraf die hij echter had kunnen afkopen. Hij had niet gedronken en was eigenlijk niet schuldig. Met de nodige moeite kan Judith bij de tegenwerkende ambtenaren de beide dossiers (no. 531- de eerste behandeling) en twee jaar later (het hoger beroep) loskrijgen. Het is weer Maria Hemelvaart. 24 jaar eerder is Annette gestorven. In de papieren staat dat de Duitse jonge man Dieter Dunkelmann  de veroorzaker van het ongeluk is. Hij had niet gedronken volgens de politie, maar een bloedtest was er niet afgenomen. De Duitse jongens kenden elkaar nog niet lang. Ze vertellen min of meer allemaal het hetzelfde verhaal. Omdat de stukken in het Grieks zijn, heeft Judith in Nederland een Griekse Maria die alles voor haar heeft vertaald. Die vindt alles wel heel toevallig. Ook in Hoger beroep is Dieter veroordeeld tot een boete, maar er lijkt niet veel aan de hand.

Deel vijf : Dieter Dunkelmann
Via internet gaat Judith op zoek naar de Duitse jongens. Herbert Lange wil alleen telefonisch met haar spreken. Bij hem zat Annette achterop, maar hij kende haar nauwelijks. Omdat ze de weg niet wisten, waren ze gestopt en Dieter (een student) was bovenop hen geknald. In de tussentijd praat Judith ook nog met een van de vriendinnen Paulien, die een verhaal vertelt over de vijf tickets voor de boot die ze  destijds maar hadden kunnen krijgen. Vijf, terwijl ze met zijn zessen waren, dat was dus een voorteken.

In december 2010 krijgt Judith Dieter aan de lijn: hij is biochemicus aan een Universiteit en wil graag met Judith over het ongeluk praten: zijn vrouw vindt het minder geslaagd. Als ze in een park met elkaar erover praten, zegt hij dat hij zich wel schuldig voelt, maar dat het eigenlijk een stom noodlottig ongeval was. Ze hadden echt niet veel gedronken en waarom hij de motor waarop Annette zat niet meer had kunnen ontwijken, weet hij niet. Hij was opgepakt en veroordeeld. In hoger beroep was hij niet verschenen bij de Griekse rechtbank. Hij was veroordeeld, maar had nooit meer een rekening gekregen. Judith krijgt het gevoel dat ze een vergeefse zoektocht heeft gemaakt en een dwaalspoor heeft gevolgd. Er is gewoon geen reden voor het ongeluk te bedenken. Dieter heeft zich altijd schuldig gevoeld aan de dood van Annette maar had zich voorgenomen dat in zijn leven goed te maken met bijvoorbeeld het uitvinden van een medicijn tegen kanker, waardoor hij andere mensen het leven had kunnen teruggeven. Dat is tot nu toe niet gebeurd. Na het gesprek loopt Dieter uit Judiths leven weg.

Nawoord
In een nawoord vertelt Judith dat ze aan de ouders van Annette heeft gevraagd of ze het verhaal van het ongeluk van hun dochter in een verhaal mocht opschrijven. Die toestemming kreeg ze, maar de moeder van Annette krijgt longkanker en sterft voordat het boek is uitgekomen. Ze wordt in hetzelfde crematorium in Driehuis-Velzen als haar dochter 25 jaar eerder gecremeerd.

Personages

Annette Sierhuis

Annette Sierhuis is een meisje met twee gezichten. Op vakantie was het allemaal leve de lol en wilde ze feestvieren tot aan het inde van de nacht. Maar ze had ook een heel serieuze kant, waarbij ze wilde filosoferen en nadenken over de politieke wereld. Op zaterdag hielp ze op een manege gehandicapte kinderen paard rijden. Ze schreef dagboeken en gedichten. Haar broer vindt haar eigenlijk helemaal niet zo leuk, wat zij kan alles doen en mag alles van haar ouders en Hans mag heel weinig.

Judith Koelemeijer

Judith Koelemeijer is eigenlijk wel een serieus meisje dat goed studeert en bevriend raakt met Annette in het laatste jaar van het vwo. Ze mag mee naar Griekenland en zij hangt het meest met Annette de beest uit. Ze heeft in Nederland een vriendje. Judith wordt in één nacht volwassen, als Annette om het leven komt. Als in een roes handelt ze bepaalde dingen af. Maar ze kan zich nauwelijks iets meer herinneren. Na haar eerste studiejaar beginnen haar herinneringen te knagen en ze besluit om alles te achterhalen naar Griekenland terug te gaan. Daarna laat ze het verleden jarenlang rusten, totdat ze van Hans hoort dat zijn familie haar voor een deel de oorzaak van het ongeluk vindt (tasje vergeten). Dat kan ze niet verkroppen en omdat ook de andere vriendinnen een andere visie hebben, gaat ze 24 jaar later terug om de officiële dossiers te bekijken. Ook ontmoet ze daarna de Duitse dader, maar eigenlijk is er niet veel nieuws. De jongen heeft nauwelijks schuld: eigenlijk is het gewoon het noodlot dat heeft toegeslagen, anders niet.

Dieter Dunkelmann

Dieter Dunkelmann is een aardige Duitser, zowel in de Griekse vakantie als 24 jaar later. Hij wil graag met Judith van gedachten over het ongeluk wisselen. Hij voelt zich verantwoordelijk voor de gevolgen van het ongeluk, maar is niet echt schuldig. Hij is vastbesloten iets uit te doen in zijn leven waardoor hij de dood van Annette kan compenseren.

Hans Sierhuis

Hans Sierhuis is een paar jaar jonger dan Annette en heeft altijd tegen zijn zus moeten opboksen. Zij mocht alles van haar ouders: hij niets. Daar kan hij op den duur niet meer tegen en hij wordt echt recalcitrant. Wanneer Judith hem later ontmoet, vertelt hij gaar dat zij familie denkt dat zij een rol heeft gespeeld bij de oorzaak van het ongeluk. Ook vertelt hij aan Judith dat hij zich ook schuldig voelt: nl. de schuld van de overlevende. Waarom is hij niet omgekomen en zijn zus?

Quotes

"Op 15 augustus vieren de Grieken Maria-Hemelvaart en juist op Paros, waar een belangrijke aan Maria gewijde, orthodoxe kerk staat, verzamelen zich elk jaar hordes Griekse bedevaartgangers, “Santa Maria”, zei Annette – dat klonk ook goed. Pas veel later zou ik eigenlijk leren dat je helemaal niet kan spreken van Maria-Hemelvaart. Maria werd op 15 augustus door God in de hemel opgenomen en voer er niet zelf naar toe, zoals Jezus had gedaan." Bladzijde 17

"Toen gebeurde het. Iemand deed het hek open. “O hemel, nee toch”, hoorde ik Ellen zeggen. Er reeds een pick-up de kade op- hetzelfde vrachtwagentje als waarmee Annette die ochtend was vervoerd. In de open laadbak stond een doodskist. Een blankhouten doodskist. Het vrachtwagentje reed naar ons toe en bleef naast ons staan. Ik staarde naar de kist. Dat Annette daar in lag viel onmogelijk te bevatten." Bladzijde 76

"Zeventien was Annettes jongere broer. Op de “agogische opleiding” waarvoor hij zich had ingeschreven, had hij het maar een paar weken uitgehouden. Sindsdien leefde hij meer ’s nachts dan overdag. Vaak hadden Corry en Rein geen idee waar hij uithing. Z’n oude vrienden van het dorp zag hij steeds minder. Met wie hij nu omging, wisten ze niet. Ze hadden nog weinig grip op hun zoon en maakten zich zorgen." Bladzijde 111

"Ik vond het onthutsend. Zowel Joyce, Ellen als Yvonne had een eigen reden bedacht voor het ongeluk, een aanname die in de loop van de jaren voor henzelf realiteit was geworden. Hun verklaringen zeiden veel over ons verlangen naar betekenis, de wil om een verhaal “rond te maken en gebeurtenissen te voorzien van geldige oorzaken. Maar ze zeiden helaas weinig tot niets over de ware toedracht van de geschiedenis. " Bladzijde 156

Thematiek

Dood door schuld

Er is een motor ongeluk met haar vriendin gebeurd en Judith Koelemeijer wil graag weten hoe het allemaal precies gegaan is. Wie is schuldig aan het ongeluk? Als er een dode valt bij een ongeluk, rijst natuurlijk de vraag wie er schuldig aan is. Vaak blijkt dat verschillende mensen er verschillende visies op na houden. Dat is het geval bij de vriendinnen van Judith. Maar je kunt je ook schuldig voelen omdat je iets overleefd hebt. Dat is bij Annettes broer Hans het geval. Ook de veroorzaker van het ongeluk, Dieter Dunkelmann, voelt zich schuldig/verantwoordelijk, hoewel hem in feite niet veel verweten kan worden.

Motieven

Vriendschap

Annette en Judith waren sinds korte tijd met elkaar bevriend. Judith mag met enkele andere vriendinnen van Annette mee naar Griekenland. Daar blijkt dat ze het goed met elkaar kunnen vinden.

Queeste

De ondertitel geeft ook al aan dat er sprake is van een klassieke queeste: Judith gaat op zoek naar de waarheid achter het ongeluk.

Coming of age

Het verhaal gaat om jonge meiden die volwassen moeten worden. Na hun examen gaan ze vakantie vieren, maar in één nacht wordt Judith van meisje een vrouw.

Relatie tussen broer en zus

Het gaat hier vooral om de verhouding tussen Hans en Annette. In het begin kon Hans zijn zus haten, omdat zij alles van haar ouders mocht en hij niet. Later voelt hij zich schuldig omdat hij is blijven leven en zijn zus mocht sterven.

Ouder-kindrelatie

De ouders van Annette, Rein en Corry, proberen samen zo goed als het kan hun verdriet te verwerken. Ze denken dat de ziel van Annette nog op Paros is en vestigen zich jaren later op het eiland om dichtbij hun dochter te kunnen zijn. Ze hebben altijd al een zwak gehad voor Annette en minder oog gehad voor Hans, die hun dat later kwalijk neemt. De ouders van Judith komen nauwelijks in het verhaal voor.

Noodlot

Er is eigenlijk geen echte oorzaak voor het ongeluk aan te wijzen blijkt na de zoektocht van Judith. Het (Griekse) noodlot heeft gewoon toegeslagen. Niets alle is nu eenmaal te beredeneren in het leven.

Motto

Er zijn twee motto's. Het eerste is een Duits citaat van Rainer Maria Rilke (Uit: Buch der Binder).

Schlussstück
Der Tod ist gross
Wir sind die Seinen
Lachenden Munds
Wenn wir uns mitten im Leben meinen
Wagt er zu weinen
Mitten in uns

Dit motto verwijst naar de grillige rol die de dood in ons leven kan spelen. Je verwacht het niet dat hij zo onverwacht kan toeslaan. Dit motto verwijst dus naar het bizarre ongeluk van Annette Sierhuis.

 Het tweede motto is van Haruki Murakami (uit: Norwegian Wood).

“Van Naoko’s dood leerde ik dit: geen enkele waarheid kan het verdriet om het verlies van een dierbare helen […] We kunnen het verdriet over ons heen kunnen laten komen en er iets van leren, maar wat we ervan geleerd hebben zal bij het volgende onverhoopte verdriet geen enkele nut hebben.”

Dit motto heeft betrekking op de nabestaanden en vriendinnen van Annette Sierhuis. Rouwen om de dood van een geliefde went namelijk nooit.

Opdracht

Voor Milan en Jana, mijn kinderen.

(Jana werd geboren terwijl Judith Koelewijn met het schrijven van de roman bezig was.)

 

Trivia

Het is een autobiografisch gegeven waarvan Judith gewag maakt. Ze heeft met de ouders van Annette Sierhuis gesproken om te zien of ze het goed vonden dat ze er een roman aan zou wijden.

Van de opbrengst van het boek gaat een gedeelte naar een stichting die wordt opgericht met de naam van Annette Sierhuis die zorg wil dragen voor geestelijk gehandicapte kinderen. Annette hield zich met dit soort kinderen tijdens haar leven bezig.

Structuur & perspectief

Er zijn vijf delen die alle een titel hebben. Deze delen zijn weer onderverdeeld in genummerde hoofdstukken.

-    Deel een:  Nacht zonder einde (Ho 1-8)
-        Deel twee: Baarnse Blues  (Ho 9-17)
-        Deel drie:  Mijn kleine odyssee (Ho 18-21)
-        Deel vier : Dossier 531/1985 (Ho 22-26)
-        Deel vijf : Dieter   Dunkelmann (Ho 27-29)

Wat de vorm betreft verwijst de opbouw in vijf delen naar de klassieke Griekse tragedie, waarin altijd het noodlot een rol speelt. Vaak moet de mens het opnemen tegen een hogere macht. In dit verhaal slaat het noodlot ook in Griekenland toe. Annette moet het ook opnemen tegen een hogere macht.

Maar de Griekse inhoud van de tragedie (expositie - intrige - climax -catastrofe - peripetie) zie je eigenlijk niet in de inhoud terug. De catastrofe die zich voltrekt, wordt namelijk meteen al in deel Eén verteld. Judith vraagt zich af of de dood van Annette niet was voorbestemd (een verwijzing naar het Griekse Fatum). Nog steeds vroeg ze zich soms af of Annettes dood misschien ‘voorbestemd’ was geweest. Het bleef toch raadselachtig dat  het op het allerlaatste  moment was misgegaan (blz. 215).

Ook komt er een verwijzing in de tekst voor naar de reiniging (catharsis) die moet optreden na de afronding van de geschiedenis. (blz. 228) Ik voel geen klaarte, geen opluchting; niets van de mij door Maria in  het vooruitzicht gestelde catharsis. Alsof ik al die tijd een dwaalspoor heb gevolgd, een zoektocht die nergens toe leidt.

 De vertelster is het personage Judith Koelemeijer. Ze vertelt in de ik-vorm en doet dit afwisselend in de o.t.t en o.v.t.

In de tijdlaag van 1985 is de vertelster  18  jaar. Aan het einde van de roman in 2011 is ze 44 jaar.

Natuurlijk is het verhaal autobiografisch, maar toch moet je de ik-figuur Judith hier als een personage zien dat een roman vertelt en niet als de schrijfster. Het is namelijk geen non-fictie.

Decor

De vertelde tijd is van 14 augustus 1985 (Maria Hemelvaart) tot aan begin april 2011 wanneer Judith met Dieter Dunkelmann spreekt over het ongeluk. Er is daarom sprake van een behoorlijk tijdverdichting. Op een bepaald moment komt bij Judith de behoefte naar boven de waarheid te achterhalen, want diverse personages lijken er een andere versie op na te houden. Er zit echter een heel groot stuk tijdverdichting in.

Het belangrijkste decor is natuurlijk het Griekse eland Paros, waar het ongeluk heeft plaatsgevonden. Judith gaat er ook enkele keren naar terug (1987 en 2010) Verder komt haar periode van inzicht in de tijd dat ze in Baarn op kamers is voor haar eerste studie. Het is een tijd van droefenis en ze besluit haar studie te stoppen en een kleine odyssee te beginnen. Baarn is het tweede decor. Judith is geboren en getogen in Wormer en Annette in West-Knollendam, maar in de bovenbouw van het vwo zaten ze bij elkaar in de klas. 

Stijl

Judith Koelemeijer schrijft heldere taal en bouwt haar zinnen fraai op. Er is sprake van een serene verteltrant die overigens wel tot verder lezen aanzet. Het verhaal is geschreven nadat de vertelster zelf in een overzichtelijke periode in haar leven is gekomen.

Ik vind de mate waarin iemand zijn metaforen (beeldspraak) gebruikt vaak bepalend voor de stijl van een auteur. Zijn de opgeroepen beelden treffend en getuigen ze van originaliteit of is er sprake van clichébeelden?

Een aantal voorbeelden van de treffende beeldspraak van Koelemeijer:
-       (blz. 83) De ziel gaat te paard, zeggen ze. Je kunt zien, je kunt weten. Maar dit is iets anders dan begrijpen. Verdriet sijpelt slechts langzaam naar binnen. De dijken van zelfbescherming breken pas later door, vaak op een moment dat iedereen denkt “dat het wel weer gaat.”
-        (blz. 159) Sinds het bezoek aan Hans dacht ik weer veel aan Annette. Het was alsof hij met zijn ene opmerking “als die trut haar tas niet was vergeten, had ik mijn zus nog gehad", scherp als een ploegschaar, het verleden had omgewoeld, waardoor reeds lang toegedekte herinneringen braak waren komen te liggen.
-        (blz. 165) ’s Nachts had ik weinig geslapen. Een bijna kinderlijke opwinding hield me wakker, alsof ik een cadeau verwachtte, waar ik al jaren naar had uitgezien.
-        (blz. 207) Hij was nog met Nikos naar een apotheek gereden, vertelde Herbert onverstoorbaar. Een man met een slaperig gezicht gaf hen een rol verband, een zak infuusvocht, een paar pillen. Het was absurd. Alsof je probeerde een forse daklekkage met wat papier en hobbylijm te dichten.

Slotzin

Ik kijk Dieter na terwijl hij wegloopt. Daar gaat hij de hoek om, met zijn oude zelf verborgen in zijn zak, en verdwijnt hij uit het zicht.

Beoordeling

“Hemelvaart” is een mooi geschreven  queesteroman over vriendschap. In het verleden is een ongeluk gebeurd en zoveel jaar na data gaat een van de vriendinnen op zoek naar de waarheid achter het ongeluk. Het is typisch dat ongeveer in dezelfde tijd van het jaar (juni 2013) een roman van Bert Wagendorp (Ventoux) verschijnt, die hoewel in een variant hetzelfde thema beschrijft. Ook hier sterft een jonge vriend en gaan zijn vrienden zoveel jaar later terug naar het verleden om de waarheid te achterhalen. Beide boeken vormen dus een uitstekende combinatie op je literatuurlijst  voor havo en vwo.

Judith Koelemeijer werd bekend om haar non-fictieboeken (o.a. Anna Boom) en heeft zich met “Hemelvaart” in de fictie gestort, Omdat ze een autobiografisch gegeven beschrijft, is de grens met non-fictie erg dun gebleven. De roman die het uiteindelijk toch geworden is, is heel goed leesbaar voor eindexamenkandidaten van havo en vwo-niveau.

Recensies

"Ondanks het heftige onderwerp weet Koelemeijer het verhaal op een vlotte en luchtige manier te vertellen zonder dat het zwaarmoedig wordt. De terugblikken op de tijd voor het ongeluk zorgen voor een aangename afwisseling tussen de queeste en de onbevangen, vrolijke jeugd. Hemelvaart is – dankzij de schrijfkunsten van Koelemijer – een boek dat je het liefst in één adem uitleest." http://deleesfabriek.nl/2...emeijer-2/

"Hemelvaart, de dag waarop Annette overlijdt, laat zich lezen als een roman. De literaire kwaliteit schuilt in de geraffineerde compositie en thematiek, de heldere stijl. Daarnaast bewijst Koelemeijer zich opnieuw als een behoedzame verteller met een sterk expressief vermogen. Onvergetelijk is het beeld van de vriendinnen op de terugreis: gevijven staan ze aan dek. Met zes rugzakken en een doodskist. " http://www.volkskrant.nl/...vaart.html

"Voor non-fictieauteur Judith Koelemeijer was dit een verhaal dat moest geschreven worden, ooit, wanneer ze met voldoende afstand en een volwassen blik naar deze overdonderende ervaring kon kijken. Het is boeiend om vast te stellen dat de getuigen elk met hun eigen versie van de waarheid komen. Samen met anderen naar eenzelfde gebeurtenis kijken leidt tot van elkaar afwijkende – en soms zelfs tegenstrijdige – herinneringen." http://scriptor-boekrecen...vaart.html