Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2012
• 272 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

Het arbeidersvolk in de Bergportstraat lag al te slapen en het schorriemorrie van seksclub Isabelle voerde geheime gesprekken op straat, toen mijn oudste broer ruim na bedtijd, de longen uit zijn lijf schreeuwde op zoek naar onze vader.

Samenvatting

Bom Bili Bom (hoofdstuk 1-23)
In het eerste deel komen we alles te weten van de vroege jeugd van Eus, zoals hij in de buurt wordt genoemd. Zijn wieg staat in Deventer. Zijn vader Turis is een echte zuiplap die zijn kinderen uitbuit, door hen bijvoorbeeld een krantenwijk te laten nemen, de centen op te strijken en er vieux van te kopen. De moeder speelt een ondergeschikte rol.
De jongens halen veel kattenkwaad uit. Eus jat ook kranten die hij aan de buurtbewoners verkoopt. Op de middelbare school gaat het pikken verder: nu zijn de proefwerken aan de beurt en die worden aan andere leerlingen verkocht op het schoolplein.
Eus is qua intelligentie eigenlijk geschikt voor het vwo volgens de Cito-toets, maar de basisschooljuf vond dat niets voor een Turk en ze stuurde hem naar het vmbo. Hij slaagt met twee vingers in zijn neus en moet dan naar het mbo. Hij staat wel ingeschreven, maar hij gaat nauwelijks naar school. Wel ontmoeten zijn vriend en hij Nederlandse vriendinnen die het minder nauw nemen met de normen. Hij bezoekt een bioscoop met ene Levine, mag bij haar thuis komen en dat is blijkbaar het sein om haar te ontmaagden. Levine lijkt toch wel een beetje op een 'breezersletje'. Zijn vader vindt dat hij maar van school moet komen en dat Eus in een restaurant moet gaan werken als afwashulp. Maar hij strijkt natuurlijk nog wel de vergoeding van de studiefinanciering op.

Jack (hoofdstuk 24-44)
De naam van dit deel verwijst naar de Amerikaanse whisky Jack Daniel’s , die in dit tweede deel ruim genuttigd wordt door o.a. Eus. Hij werkt als afwashulp, en daar is Eus eerst een kneus, totdat hij ingewerkt is. Het restaurant is van een Assyrische familie, van Armeense afkomst en die bevolkingsgroep is door de geschiedenis van de Turkse genocide fel gebeten op de 'gewone Turk'. Na afloop van hun dienst drinken ze veel en eten lekker alvorens ze naar de disco gaan. Eus betrapt zijn vriendin Levine op een uitstapje met een andere Turk en na de vechtpartij met deze nieuwe vriend wordt hij opgepakt.

Vanuit het restaurant gaat hij om met een 'kamper', Kareltje. Hij merkt dat hij niet alleen een buitenbeentje bij de Turken is, ook bij de 'kampers' wordt hij niet echt geaccepteerd. Hij en zijn broer willen een origineel Turks feest in de disco organiseren, wat een groot succes wordt. Hij ontmoet daar Selma, een keurig net Turks meisje van ouders die de rituelen van het moslimgeloof in ere houden. Derhalve mag ze geen seks in de verkeringstijd. Het blijft echter wel een schelmenroman, want als Eus zijn rijbewijs heeft gehaald, gaat hij met 180 km een bocht in waartegen zijn auto niet bestand is. Ze rammen een lantaarnpaal.

In het restaurant wil de lelijke, maar fysiek goed gebouwde Haakneus (van de Assyriërs) wel met hem vrijen, maar voorlopig houdt hij de boot af. Selma heeft een plan om na 1 ½ jaar verkering toch door hem ontmaagd te worden en ze zoeken daarvoor een louche hotelletje uit. Maar het gaat niet helemaal zoals het hoort. De seks doet haar erg pijn en ze bloedt als een rund. Daarna is ze binnen een week verdwenen naar Turkije. Ze heeft het uitgemaakt, want Eus is toch niet Turks genoeg. Dat is eigenlijk wel een rare toestand, want hiermee eindigt deel II.

Femmes Fatales (hoofdstuk 45-67)
Eus gaat het huis uit, nadat zijn vader hem weer eens overhoop gescholden heeft. Hij besluit zijn vader in de rest van diens leven te negeren. In een bar ontmoet hij Daphne, een aardig en beschaafd meisje, dat echter veel te lief voor hem is. Hij verpest het door in een andere kroeg voor haar ogen een andere griet te zoenen om een weddenschap met Ata te winnen. Daarna krijgt hij in dit deel verkering met Meltem, een meisje dat wel erg gelovig is volgens islamitische normen, maar dat wel ook erg veel zin in seks heeft. Als zijn ouders op vakantie zijn, logeert hij in hun huis en neemt hij haar mee. Ze drinken veel te veel en dan is vrijen met de Turkse Meltem bepaald geen pleziertje (ze kotst namelijk alles onder). Later biedt ze zich weer aan en Eus vrijt haar met ware tegenzin. Dat doet hij uiteindelijk ook met Haakneus die zich ook steeds blijft aanbieden, maar als hij dat in haar kamertje gedaan heeft, is hij bang voor represailles van haar familie die immers niets van Turken willen weten. Een andere vrouw met wie hij seks heeft, is Inez, een studente. Die doet het met hem na heel wat Jack Daniel’s te hebben gezopen. Meltem blijft hem steeds maar lastig vallen. Ze is getrouwd geweest en wil bij haar man weg. Dat verklaart ook waarom ze per se zonder condooms wilde vrijen. Ze wil namelijk zwanger raken van Eus en zo de scheiding forceren.

Ata die er een handeltje in allerlei zaken op na houdt, wil schulden op gaan halen bij een boerderij. Hij neemt Eus mee. Als ze bij de boerderij komen, is de man van de boerin niet thuis. Ook zij biedt zich aan de jongens, maar dat willen de mannen niet. Ze willen geld en uiteindelijk nemen ze haar auto mee.
Broer Kosta heeft het inmiddels beter getroffen: hij heeft een rijke schoonfamilie getroffen van zigeuners van de Romafamilie. Hij gaat een keer met zijn broer naar het casino, waar hij geld wil witwassen, maar dat lukt niet.

Meltem die haar ex-man Osman wil ontwijken, komt weer bij Eus. Ze zegt dat ze zwanger is van hem. Eus wil geen kind en dringt sterk aan op abortus. Ze nemen nog geen beslissing om dat daadwerkelijk te doen.

Poquito Kapoet (hoofdstuk 68-91)
Meltem en Osman worden weer met elkaar geconfronteerd. Het wordt weer een vechtpartij waarbij Osman een mes trekt. De politie komt er aan te pas. Osman wordt echter weer snel vrijgelaten. Eus wordt toch wel een beetje bang. Hij gaat met Ata een reisje maken naar Turkije, maar ze beleven er niet zoveel. In de laatste week ziet Eus via zijn mail dat het Meltem gelukt is abortus te plegen. Hij is er nu wel klaar mee.

Hij gaat als hij terug in Nederland is, meteen naar het zuiden waar zijn broer Kosta woont. Hij kan de zigeunerfamilie goed van dienst zijn, want hij heeft een rijbewijs en de familie gaat regelmatig op rooftocht. Eerst vertrekken ze met twee auto’s naar Parijs, waar ze een hotelletje bezetten. De mannen willen naar de hoeren, maar dat wordt een mislukking: ze betalen geld, maar moeten zichzelf klaar maken. De rooftocht is daarentegen wel een succes. Eus krijgt zijn deel van 35.000 euro en hij mag ook even een leenauto uitzoeken. Hij kiest voor een oudere Mercedes.

De tweede strooptocht gaat naar Berlijn. Weer gaan ze naar de hoeren, maar Kosta krijgt een Mexicaanse hoer die na tien minuten keihard verkondigt dat Kosta niets kan klaarmaken ('Poquito Kapoet'). Vervolgens gaan de zigeuners weer op rooftocht. Het lukt weer heel goed en van de nieuwe bijdrage koopt Eus een nieuwe Opel Astra. Zijn moeder kan hij nog wijsmaken dat het ding maar 1000 euro kost. De bende wordt steeds onvoorzichtiger en ook Eus koopt maar raak van het gestolen geld. Europa wordt hun jachtgebied. Dat moet een keer fout gaan, want de politie houdt hen in de gaten. Hij wordt op een ochtend van zijn bed gelicht en hij wordt beschouwd als een lid van een criminele organisatie. Hij komt in de gevangenis en omdat de politie de bende al een tijd in de gaten houdt, zijn ook zijn vrienden Kareltje en Ata de klos. Hij wordt overgebracht naar de gevangenis in Scheveningen, waar je allerlei dingen kan kopen, maar Eus heeft geen cent op zijn bankrekening staan.

Een cipier vraagt later of hij boeken wil om te lezen en een notitieblok om te schrijven. Hij kan het nu wel betalen, want zijn moeder heeft de 114 euro die hij haar gegeven had, teruggestort op zijn rekening.

Personages

Eus

Eigenlijk draait het hele boek om zijn figuur. Hij is geboren als een lelijk dubbeltje en probeert een mooi kwartje te worden. Hij is intelligent, maar ook de basisschooljuf vindt dat het vwo niet voor Turken is. Zijn vader is een verschrikkelijke man, zijn moeder is volgzaam. Turis terroriseert zijn jongens en is bovendien alcoholist. Hij laat Eus van school gaan als hij op het mbo zit en laat hem werken in een restaurant. Daar krijgt hij vrienden als Kareltje (een kamper). Ze zuipen en neuken veel. Eus is eerst nog wat beduusd met meisjes (Selma, Levine, Daphne), maar na een bepaalde periode gaat hij er flink op los. Niet altijd zijn de meisje die hij heeft, mooi of sexy. Soms zijn ze zelfs liederlijk, zoals Melmet, die hem uitbuit, omdat ze haar huwelijk wil verlaten. Ze wil per se zwanger van hem worden, maar Eus wil zich niet binden. Hij dringt aan op een abortus. Hij is met Daphne ook niet zo zorgzaam, want door zijn gedrag verliest hij haar. Zo komen in het derde deel heel wat vrouwen aan de beurt. Bang is Eus voor de familie van Haakneus, die toch al de pest aan Turken heeft. Dat hij seks met haar heeft, is natuurlijk een grote schande. Na de abortus van Melmet voelt Eus zich vrij en gaat hij naar zijn broer Kosta. Bij de Romafamilie kan hij chauffeur worden als ze op rooftocht gaan. Eus blijft van bravoure houden, gaat naar de hoeren en strijkt met het stelen veel geld op. Maar omdat hij vroeger niet veel gewend is geweest, gaat hij het geld dat er met bakken inkomt, met bulldozers uitgeven. Doordat hij onvoorzichtig is, is hij ook gemakkelijk op te sporen. Het vele geld is hij snel kwijt en hij moet van zijn moedertje 114 euro krijgen om een boek en een notitieblokje te kunnen kopen. Iets anders wat bij Eus hoort, is dat hij een eenling is die eigenlijk nergens bij hoort. In zijn woonwijk hoort hij niet bij de Turken (hij is te slim). “Je weet dat ik ook een Turk ben, hè?” Hij maakte een wegwerpgebaar. “Doe normaal, wous. Je bent niet net als de batsen. Deze zijn echt vies. Ze gebruiken onze vrouwen gewoon. Smerig volk.” “Dat doe ik toch ook?” “Nee, man. Dat is anders. Ach, laat maar, wat een longlijertje ben je ook ….”. Bij de kampers van Kareltje wordt hij ook niet geaccepteerd en bij de Romafamilie van zijn broer wordt hij geduld, maar meer ook niet. Eus is dus een eenzame jongen tussen twee of drie culturen.

Quotes

"De bovenregionale recherche heeft in samenwerking met Interpol vanochtend vroeg meerdere invallen gedaan in het land. Daarbij werden dertien mensen gearresteerd van een beruchte zigeunerfamilie uit Amerika. Er is beslag gelegd op grote sommen geld, meerdere auto’s, twee wapens en twee huizen. Er werken 113 rechercheurs mee aan het onderzoek." Bladzijde 267

"“Je weet dat ik ook een Turk ben, hè?” Hij maakte een wegwerpgebaar. “Doe normaal, wous. Je bent niet net als de batsen. Deze zijn echt vies. Ze gebruiken onze vrouwen gewoon. Smerig volk.” “Dat doe ik toch ook?” “Nee, man. Dat is anders. Ach, laat maar, wat een longlijertje ben je ook ….”" Bladzijde 195

"“Ik ergerde me meteen dood aan die kneuzen. Het was stom, achterlijk volk, geteisem van de bovenste plank. Ze maakten domme grapjes, plaagden elkaar en dansten op straat de halay. Een godverdomse verschutting. De gozers leefden nog steeds in hun eigen Turkse wereld. Elke keer als ze in hun moerstaal iets vroegen, gaf ik antwoord in het Nederlands.”" Bladzijde 145

Thematiek

Coming of age

De schelmenroman gaat over een Turkse jongen die in armoede is opgegroeid en op straat zich staande moet houden. Het verhaal gaat over zijn baantjes, zijn ontmoetingen met al of niet mooie meisjes met wie hij seks heeft. Later komt hij ook in de criminaliteit terecht. Eus is dus een autobiografische coming of out, maar ook een coming of age. Hij is straat groot en volwassen geworden.

Motieven

Afkomst

Eus is van Turkse afkomst en dat is erg duidelijk in het verhaal. Hij wordt door Turken niet helemaal geaccepteerd, maar zeker niet door Nederlanders, zoals de 'kampers'. Ouders van een Nederlands meisje schamen zich ervoor dat zij met een Turkse jongen vrijt.

Seksualiteit

Eus wordt seksueel rijp op straat en hij heeft in zijn roman met veel vrouwen en meisje seks. Ook bezoekt hij in wereldsteden als Parijs en Berlijn hoeren.

Criminaliteit

Eus wordt op een zeker moment lid van een criminele organisatie. Witwassen van geld en het organiseren van rooftochten in Europa. Dat komt hem duur te staan, want hij loopt uiteindelijk tegen de lamp en wordt veroordeeld.. Maar in de gevangenis komt zijn belangstelling voor literatuur naar voren.

Discriminatie

Hoewel Eus op de bassischool een goede leerling is, en waarschijnlijk vwo-advies zou moeten krijgen, wordt hij naar het vmbo verwezen. Op school hoeft hij weinig te den en hij gaat later naar het mbo. Maar daar verschijnt hij weinig. Je kunt je afvragen hoe het et Eus zou zijn gelopen, als hij naar de basisschool wel naar het vwo was gegaan. De keuze van de basisschooljuffrouw is er toch een die naar discriminatie riekt. Nederlandse families zien niet graag dat Eus verkering krijgt met een meisje uit zo'n gezin.

Alcoholgebruik

Eus' vader is een alcoholist. Hij laat zijn zoons de kranten rondbrengen en strijkt daarvan het geld op om vieux te kopen. Er wordt in de roman erg veel gedronken. O.a. Eus geniet van Jack Daniel's whisky.

Motto

Het motto is afkomstig uit de novelle 'Dichtertje' van Nescio:

De duivel haalde even zijn schouders op en keek naar de stationsklok. Twee minuten over zevenen. Hij gaapte achter zijn hand. De eeuwigheid schoot niet op.

Opdracht

"Voor Roos."

Trivia

De schrijver is een 'boeffie' geweest dat in de gevangenis tot het besef kwam dat het anders moest met zijn leven. Daar leerde hij de literatuur kennen en toen hij uit de gevangenis kwam, besloot hij zijn leven anders in te richten. Hij schreef toen deze 'schelmenroman.' Je kunt het zien aan de stijl: er is een vreemde mengeling van zinnen met hoogdravende (lees literaire) woorden en zinnen met ordinaire straattaal.

Titelverklaring

Eus is de naam waarmee de hoofdpersoon in zijn jeugd werd aangesproken.

Structuur & perspectief

Er zijn vier grote delen in deze roman te onderscheiden:

1. Bom Bili Bom (ho 1-23)
2. Jack (ho 24-44)
3. Femmes Fatales (ho 45-67)
4. Poquito Kapoet (ho 68-91)

De delen worden daarna onderverdeeld in korte, genummerde hoofdstukken die geen titel hebben. Er zit soms wel enige tijdverdichting tussen de delen en de hoofdstukken, maar er is ook wel sprake van cliffhangers tussen hoofdstukken. De volgorde van de gebeurtenissen in het verhaal wordt eigenlijk strikt chronologisch gehandhaafd.

Eus vertelt als ik-verteller en doet dat als een achterafverteller in de o.v.t. De geschiedenis van zijn geboorte tot aan zijn arrestatie ligt allemaal al achter de rug.

Decor

Aangezien het verhaal (semi)autobiografisch is, kun je weten dat het verhaal start in 1984 met de geboorte van Eus. De eerste 17 jaar worden beschreven in deel I, waarvan de titel de naam van een straatspelletje is. In het verhaal worden verder geen data en jaartallen genoemd. Maar er is in de laatste delen sprake van geldbedragen in euro’s, waardoor het verhaal in ieder geval na 2002 moet spelen.

Het decor van de eerste drie delen is vooral Deventer. Eus is er geboren en groeit er op. Eigenlijk worden alleen situaties buiten de Koekstad beschreven, wanneer er verkeerde dingen worden uitgehaald. Dat is vooral het geval in deel IV wanneer Eus op rooftocht gaat naar o.a. Parijs, Berlijn, België en Oost-Europa.

Stijl

De stijl van de verteller is wel bijzonder. Je wordt geconfronteerd met zinnen die soms moeilijke, literaire woorden bevatten (die hij zich door zelfstudie o.a. in de gevangenis eigen heeft gemaakt) en flarden van platte straattaal.

Het is niet moeilijk van beide elementen voorbeelden te vinden in de roman:

-        “Ik had slecht geslapen. Mijn vader was definitief afgekeurd door de arboarts en vierde dat de vorige avond sjikker en in zijn blote komt op straat. Hij klopte op de ramen van onze buren, zijn voormalige collega’s, en spoorde hen aan zich ook arbeidsongeschikt te laten keuren. (blz. 22)

-        Schelden kom hij wel in het Hollands. Die hoer bewoog zich schuifelend naar de deur, bijna scheet ze zeven kleuren stront in haar kakibroek, terwijl mijn vriendjes en ik ademloos toekeken, we hadden er plezier in. (blz. 36)

-        “Na een hoop sms’jes over en weer kregen Levine en ik verkering, tot minachting van alle batsen op het mbo, die niet konden bevatten dat ik met zo’n “makkelijk Nederlands wijf” aanpapte. Als iemand er vol ongeloof naar vroeg, loog ik dat ze heel rijk was en dat ik echt wel andere meisjes te grazen nam. “(blz. 63)

-        “Ik weet het niet. Ze is wel fockable, maar dat meisje is vooral van het padje. Straks knapt er iets in die kutkop van haar en blijft ze me lastigvallen.“ (blz. 163)

Maar dus ook: “Schrokkerig werkte ik de whisky naar binnen. Een beetje knoeiend schonk ik nog eens in. Ad fundum deze keer. De koperen godendrank gleed door mijn lichaam. Het was alsof een engeltje in mijn bek scheet, zo lekker. Bijna orgastisch.”(blz. 257)

Slotzin

“Hoe kom je erbij, swa? Er staat money op je account." “Nee”, riep ik ongelovig. “Wie heeft dat gestort?” “Dat weet ik niet.” “Hoeveel is het?” “Honderdveertien euro en vijftig cent.”

Beoordeling

Een schelmenroman is natuurlijk een bijzonder genre: het wordt in onze tijd niet meer zo vaak beoefend. Het is een vorm van een avonturenroman, waarin romantiek en heldendom een rol spelen. In recensies en commentaren werd het boek van Özcan wel vergeleken met de beroemde schelmenroman uit de zestiger jaren van de vorige eeuw: Ik, Jan Cremer. Dat was ook een outcast die zuipend en “naaiend” door het leven ging. Daar komt bij de schrijver Akyol ook nog zijn afkomst bij.

Ik moet wel toegeven dat het verhaal in een meeslepende stijl met veel straattaal en met een enorme vaart geschreven is. Er komen natuurlijk nogal wat grove scènes in voor en het boek zal daarom wat meer aanslaan bij jongens dan bij meisjes. Verder heb ik weinig diepzinnige gedachten over de zin van het bestaan van de hoofdpersoon en literaire ingrepen kunnen ontdekken.
Wat je kunt constateren dat Özcan Akyol in ieder geval een begenadigd verteller is. Of hij een groot schrijver is, zoals enthousiaste tv-commentatoren als bijv. Matthijs van Nieuwkerk in DWDD ons willen doen geloven, kun je m.i. aan de hand van deze ene roman nog niet beoordelen. Onmogelijk is dat niet, maar het debuut kent daarvoor te weinig literaire verrassingen en te weinig diepgang. Niettemin zullen veel lezers het een leuk boek vinden om te lezen. Dat mag natuurlijk. Wil je het als scholier op je literatuurlijst zetten, dan moet je dus wel bedacht zijn op het feit dat de schrijver geen blad voor zijn mond neemt.
Literaire waardering: twee punten (= gemiddeld). Amusementswaarde voor scholieren: vrij hoog.

Recensies

"Dit is geen roman over multiculturalisme, geen successtory van een arme sloeber die zich opwerkt tot invloedrijke ondernemer of het sentimentele relaas van een crimineel die weer op het rechte pad komt." http://www.nrclux.nl/eus-...ct/980976/

"Nu is het wachten op nieuw materiaal van zijn hand, want ik vermoed dat deze literaire belofte best wel uit zou kunnen groeien tot iets heel groots." http://www.pinkbullets.nl...akyol-6811

"Toch, hoeveel er vanuit artistiek perspectief ook op deze roman valt af te dingen, is het zonder meer een typisch geval." http://www.volkskrant.nl/...2/Eus.html

Bronnen

Bronnen met o.a. interviews over Akyol.

www.ozcanakyol.nl

Interview met Akyol.

http://www.metronieuws.nl...an-akyol-s