Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2012
• 249 pagina's
• Uitgeverij: Querido

Flaptekst

Eerste zin

Aan de rand vanwaar wij wonen, het dorp uit, maar nog niet bos in, staat een houten paal met daarop een soort vogelhuisje zonder voorkant. En een beeldje erin. Het stelt u voor. Dat heb ik altijd geweten.

Samenvatting

Het is de zomer van 1966. De 11-jarige Tedje van wie de vader enige tijd ervoor overleden is aan een hartaanval, schrijft in juni/juli zijn eerste van achttien brieven aan het Mariabeeldje dat in een huisje langs de Zandakkerweg staat. De jongen kwam daar al vaak langs, maar hij merkt ineens dat het huisje van Maria sinds enige tijd wordt schoongehouden. Hij ontmoet daarna een man die hem herkent van een tekenwedstrijd in het dorp waarvoor Ted een paard heeft getekend. De man heeft een hond die hij regelmatig uitlaat, waardoor Ted hem vaak tegenkomt. Hij volgt de man een keer en ziet dat hij aan de Watermolenweg 9 woont. Ted zet daarna bloemen neer in het huisje  van Maria en dan ligt er een briefje met daarop een boodschap “Bedankt voor de bloemen.”

Op zaterdagmorgen  mag Ted met de bakkersknecht Kasper brood bij de mensen in het dorp bezorgen en ze komen ook bij de Watermolenweg 9. Het is het huis van meneer Timmermans. In de garage ziet Ted een speelgoedtrein staan. Hij krijgt een uitnodiging van de meneer om ’s middags terug te komen en Ted gaat op die uitnodiging in. Samen gaan ze een kasteel van Legosteentjes bouwen. Zijn moeder is er wel nieuwsgierig naar waar hij heengaat en zondags in de kerk wijst hij meneer Timmermans aan. Er is ook een mevrouw Timmermans. De volgende zaterdag gaat hij weer naar het huis: mevrouw is er niet. Meneer Timmermans zegt dat hij reclametekenaar van beroep is. Later die middag gaan ze  het maïsveld in. Ted zingt een verkeerde versie van het hitje Middellandse Zee. De meneer verbetert hem, maar heeft tranen in zijn ogen. Ook gaan ze nog tekenen in het huis en de man laat een afbeelding van een naakte man uit een boek zien. In een soort paniekaanval vergeet Ted te tekenen. Bij de volgende keer komt de man uit de douche en Ted ziet voor het eerst het geslachtsdeel van de man. Het is groot, harig en bezaaid met aders.  Hij biecht deze doodzonde op in de brief aan Maria en hij vraagt haar hem een teken te sturen met behulp van de beeldjes uit de kerststal die hij in het Lego-kasteel heeft gezet.

In de zomervakantie die volgt heeft hij nog geen teken van Maria gekregen. Hij gaat een keer op maandag naar meneer Timmermans. Weer gaat die zich uitkleden en hij geeft Ted opnieuw  het gevoel heel bijzonder te zijn. Meneer wil hem laten paardrijden: ze gaan naar de manege maar die is op maandag gesloten. Vervolgens gaan ze weer tekenen: op zijn onderbroekje na kleedt Ted zich ook uit. Dat doet hij later toch  ook uit, als meneer Timmermans hem weer het gevoel geeft heel bijzonder te zijn. Over zijn moedervlek praten ze als “het stempeltje van God.”

Ze blijven elkaar in die vakantie steeds ontmoeten: mevrouw Timmermans is namelijk met een vriendin naar het buitenland op vakantie. Nog altijd is er geen teken van Maria en daarom wil Ted zelfs het Mariabeeldje uit de kerststal in het Lego-kasteel plaatsen. Teds moeder vindt het vreemd dat hij zo vaak op bezoek gaat bij die nieuwe meneer: ze gaat een keer naar het huis van Timmermans voor  controle. Daarna wordt meneer wel voorzichtig en hij draait daarom de sleutel om wanneer ze samen zijn. Moeder vindt de man wel aantrekkelijk. Ze heeft in huis een onderhuurder, meneer Melchers die voor de nodige inkomsten zorgt. Ze is natuurlijk jong weduwe. Het gaat een beetje langs Ted heen, maar hij vertelt onbewust aan de lezer dat ze af en toe seks met die Melchers heeft.

Intussen gaat meneer Timmermans steeds  verder. Na het uittrekken van de kleren en het poseren komt er ook een moment van aaien en strelen, waarbij ook de piemel van Ted wordt aangeraakt. Wanneer meneerweer  gaat douchen, wil Ted ook de pik van meneer Timmermans aanraken. Die vindt dat wel lekker. Wanneer hij die middag terug naar huis loopt, wordt hij ingehaald door meneer Melchers bij wie hij achterop de fiets mag zitten. Wanneer hij die man vasthoudt, heeft hij niet zo’n prettig gevoel als bij meneer Timmermans.

De volgende keer dat hij weer op bezoek is, praat meneer over de profeet Mohammed die immers ook een heel jong vriendinnetje had: Aisha van 9. Hij gaat in de vakantie met zijn moeder een weekend naar Noordwijk aan Zee en denkt daarbij aan zijn vader. Na het weekend heeft hij weer lichamelijk contact met zijn meneer. Hij geeft zelfs kusjes op diens pik. Na de kerkdienst op de volgende zondag  ziet hij zijn meneer met zijn handen in zijn zak staan. Dat geeft Ted een bijzonder gevoel. Ted herkent dat gevoel niet bij andere mannen zoals Melchers en Kasper. Timmermans en Ted bezoeken eerst een museum en gaan daarna weer naar het huis van meneer. Op de divan liggen ze weer elkaar te aaien en komt het opnieuw tot seksuele handelingen.

Bij een volgend bezoek liggen ze weer in het maïsveld en meneer Timmermans zegt nadat ze hebben gesproken over zijn dode vader, de hemel en de hel, dat hij zich een soort vader voor Ted voelt. Dat vindt Ted niet leuk (hij wil geen nieuwe vader maar iemand die van hem houdt) en hij wacht een paar dagen voordat hij weer op bezoek  gaat. Wanneer hij na het  bezoek weggaat, ziet hij dat er ook een ander jongetje uit zijn klas op bezoek komt, die ook van de speciale ingang gebruik maakt. Ted is meteen stikjaloers. Thuis kijkt hij stiekem via een raampje  naar de piemel van de blote meneer Melchers die in bad gaat. Die heeft een heel andere pik dan meneer Timmermans.

Na een paar dagen gaat Ted weer naar meneer. Die is heel blij met zijn komst, maar gaat vervolgens veel te ver in zijn handelingen. Hij gaat boven op Ted zitten , trekt zich af en komt klaar in het gezicht van Ted. Die vindt dat vies. Hij moet het natuurlijk wel schrijven aan Maria.

In de zestiende brief vertelt Ted dat er die dag iets gebeurd is in het bos, dat daarna is afgesloten. Een klasgenoot vertelt dat er een lijk gevonden is. Ted piekert wel over de mogelijke kinderlokker. Ted die boos is op zijn meneer, vernielt bij de volgende keer brood bezorgen op zaterdag het kasteel. Kaper wordt boos daarover en zegt dat hij voortaan niet meer mee mag. Wanneer hij thuiskomt, is ook zijn moeder bedroefd, want meneer Melchers vertrekt. Ze mist daardoor inkomsten maar waarschijnlijk ook seks. Ted twijfelt eraan of hij naar de politie moet gaan om te vertellen wat hij weet over meneer Timmermans en het mogelijke lijk in het bos, maar die zal hem niet geloven.

Bij het laatste bezoek op zondag weet hij na het kerkbezoek dat er geen lijk in het bos ligt, maar een omgevallen boom. Hij ziet ook  dat het kasteel helemaal afgebroken is. Ted neemt afscheid van zijn meneer en van zijn onschuld. Hij gaat naar het Mariabeeldje om zijn verhaal op te biechten.

Personages

Meneer Timmermans

Meneer Timmermans is pedoseksueel. Hij weet Ted het gevoel te geven een bijzondere jongen te zijn. Hij koopt extra Legosteentjes voor hem, gaat met hem het maïsveld in, en pakt de jongen op een slimme manier aan. Dat verschijnsel heet “grooming” en de term is afkomstig uit de wereld van de paarden. Een groom zorgt ervoor dat een paard verwend wordt. Timmermans gaat steeds verder en hoewel Ted het in zijn nawoord niet echt veroordeeld , is de manier waarop Timmermans de grenzen van zijn gevoelens voor de kleine jongen overschrijdt ver te buiten gegaan. Hij verkracht de jongen net niet, maar hij randt Ted wel aan, wanneer hij zijn zaad in het gezicht van de jongen spuit. Uit het verhaal blijkt bovendien dat Ted niet de enige jongen is die hij bij hem thuis laat spelen. Uit het oogpunt van een normale opvatting over seksualiteit is datgene wat meneer Timmermans bij Ted doet te verwerpen,.

Ted

Ted is een onschuldig katholiek jongetje van elf jaar. Zijn vader is niet lang ervoor overleden en hij wordt dus misschien niet zo goed beschermd. Dan mag hij met Kasper brood bezorgen en hij komt o.a. in aanraking met een meneer die erg aardig voor hem is. De man zoekt contact met het Mariahuisje langs de Zandakkerweg. Dat moet Ted een veilig gevoel geven. Hij geeft toe aan de wensen van meneer Timmermans omdat die hem het gevoel geeft dat hij heel bijzonder is. Wel wil hij heel graag van Maria ene teken dat het goed is wat hij doet. Maar Ted is ook jaloers, wanneer er een ander jongetje uit zijn klas ook bij meneer Timmermans op bezoek gaat. Blijkbaar is hij dan niet zo bijzonder meer. Ted is ook een twijfelaar die niet goed weet wat hij moet doen. Wanneer meneer Timmermans zijn zaad spuit in het gezicht voelt hij zich vies en gaat hij niet meer op bezoek. Hij neemt afscheid van Timmermans en hij biecht alles nog een keer op aan Maria. Ted is ook een twijfelaar.

Moeder van Ted

Moeder van Ted lijkt het vooral moeilijk te hebben met zichzelf na het overlijden van haar man. Ze heeft waarschijnlijk geld nodig en ze heeft daarom een onderhuurder in huis genomen. Maar deze meneer Melchers zorgt waarschijnlijk ook voor lichamelijke ontspanning. Daarom is ze dubbel zo verdrietig als die weggaat. Op een bepaald moment vertrouwt ze de relatie toch niet helemaal en ze gaat dan ook poolshoogte nemen, maar ze is snel overtuigd van het feit dat het allemaal wel meevalt. Dat is waarschijnlijk het geval omdat ze het te druk heeft met zichzelf. Ze speelt dus slechts een rol op de achtergrond.

Quotes

"Volgens mij vindt hij mij bijzonder, omdat hij het zelf ook is. En hij vindt mij niet zo kinderachtig als andere jongens van mijn leeftijd. Dat heeft hij tenminste een paar keer gezegd. Ik denk dat hij daarom zo bevriend met mij wil zijn." Bladzijde 67

"U zei dat ik niet lijk op andere jongens” Daar heb je gelijk in. Jij bent bijzonder. Ik wist alleen niet dat je bijzonder bent in alles. Nou dat ben ik wel”, zei ik." Bladzijde 109

"Ik keek naar zijn piemel. Ik zag dat die bewoog. Met kleine schokjes alsof een fietspomp er steeds een beetje meer lucht in blies, werd die groter en langzaam kwam ie omhoog. Het idee dat dit door mij kwam maakte me ongelooflijk trots. Dat ik in staat was om ervoor te zorgen dat een grote man een stijve kreeg, dat was een soort wonder. Er zijn geen andere kinderen die dat kunnen, dacht ik." Bladzijde 177

Thematiek

Seksualiteit

In deze roman die autobiografisch is, draait alles om het thema van de pedofilie. Al eerder heeft Ted van Lieshout over dit thema geschreven en eigenlijk wil hij niet dat er met een streng straffende vinger naar zijn grote volwassen liefde wordt gewezen. In zijn nawoord stelt hij dat de liefde natuurlijk wel invloed op zijn leven heeft gehad, maar dat hij nog niet weet of dat negatief is geweest. De schrijver laat ons het standpunt zien van uit het jongetje en dat is inderdaad veel minder negatief dan je zou mogen verwachten. Ted die zijn vader heeft verloren aan een hartaanval, krijgt op die manier een tweede vader (hoewel hij dat liever niet zo ziet). Hij valt voor de charmes van meneer Timmermans, omdat die hem het gevoel geeft heel bijzonder te zijn. Hij wordt ingepakt door de handelingen van meneer Timmermans: een verschijnsel dat in de wereld van de seksualiteit “grooming” wordt genoemd.

Motieven

Fantasie en werkelijkheid

Ted fantaseert over het mariabeeldje en schrijft brieven naar de denkbeeldige vrouw.

Coming of age

Ted wordt volwassen(er) in het boek. Hij wordt onder andere seksueel ingewijd.

Godsdienst

Het verhaal speelt zich af tegen een Christelijke achtergrond; ze gaan vaak naar de kerk.

Jaloezie

Als Ted merkt dat meneer Timmermans er nog een ander jongetje op na houdt, wordt hij jaloers.

Moeder-zoonrelatie

De moeder van Ted heeft niet in de gaten wat er gebeurt; hoewel ze meneer Timmermans wel een beetje wantrouwt. Ze lijkt vooral met zichzelf en de dood van haar man bezig te zijn.

Dood

Teds vader is kort daarvoor overleden.

Pedofilie

Meneer Timmermans is pedofiel.

Trivia

“Mijn meneer” is een autobiografische roman over een pedoseksuele relatie van de elfjarige Ted (van Lieshout) met een man die hij in het verhaal “mijn meneer” noemt. In een nawoord heeft de schrijver er behoefte aan duidelijk te maken dat hij geen felle verwerping van het verschijnsel pedofilie voor ogen heeft. Hij heeft met een jaren eerder verschenen gedichtenbundeltje echter gemerkt hoe zwaar het thema voor mensen te verwerken is. Hij heeft destijds veel kritiek gekregen. Daarom heeft hij nu namen en feiten moeten verzwijgen, want het is opnieuw niet zijn bedoeling die relatie zwaar te veroordelen. In “Mijn meneer” vertelt hij het verhaal voor volwassenen. Althans, met de vrijheid van de fictieschrijver: Van Lieshout heeft de werkelijkheid naar zijn hand gezet om de identiteit van zijn meneer te beschermen en te voorkomen dat de lezer over zijn nek gaat.

Titelverklaring

“Mijn meneer” is de aanduiding van Ted voor de man die Meneer Timmermans wordt genoemd en met wie hij een liefdesrelatie heeft gehad. Het personage wordt door hem steeds aangeduid met meneer.

Structuur & perspectief

De roman is een briefroman. De 11-jarige Ted schrijft in totaal 18 brieven aan het Mariabeeldje dat vlak bij zijn huis in een soort vogelhuisje is afgebeeld. Hij vertelt in die brieven hoe zijn relatie met “meneer”ontstaan is en wat hij met ”meneer”uithaalt. Tegelijkertijd spreekt hij Maria met “u”aan en vraagt hij van haar een teken of hij op die misschien zondige weg moet doorgaan.

De eerste brief is vrij lang (er word namelijk terugverteld naar de maand mei; de latere brieven zijn heel wat korter, omdat ze vaak zijn geschreven op de dag dat Ted iets meemaakt.)

Aangezien het brieven van Ted aan Maria zijn, is er sprake van een ik-verteller Ted die bijna samenvalt met de schrijver Ted van Lieshout op 11-jarigeleeftijd, maar toch moeten we in dit boek ook uitgaan van fictie. De schrijver zegt in zijn nawoord dat dit ook nodig is, want hij is in de tussentijd heel wat feiten vergeten en die heeft hij in zijn fantasie  ingevuld.

Decor

Wat de tijd betreft hoeft er geen misverstand te zijn. Na het titelblad schrijft Van Lieshout dat het zomer 1966 is. De brieven zijn van juni tot en met augustus 1966. De vertelde tijd van de eerste brief gaat terug naar mei 1966.

Er worden geen gegevens verstrekt over plaats (het dorp) waarin het verhaal zich afspeelt. De reden daarvan geeft Van Lieshout ook in zijn nawoord. Hij wil niet dat het personage dat model staat voor zijn “meneer”met de vinger wordt nagewezen.

Maar het huisje van Maria staat aan de Zandakkerweg, de woning van “meneer” ligt aan de Watermolenweg nr. 9 . Het lijkt erop dat het verhaal zich in het zuiden van Nederland afspeelt (het Mariabeeldje aan de kant van de weg kan als bewijs daarvoor dienen)

Stijl

Opvallend in deze roman is de manier waarop Ted van Lieshout zijn 11-jarige personage denkbeeldige gesprekken laat voeren. Op een vraag van iemand, denkt het jongetje dan dat hij een bepaald antwoord kan geven en hij vertelt dan verder wat het andere personage daarop zou antwoorden of doen. Als dat voor hem negatief uitpakt, zegt hij al snel “daarom  zeg ik het maar niet.” Tedje twijfelt er  dus voortdurend aan  wat hij moet zeggen en een stijlkenmerk is dan hij die twijfel steeds weer onder woorden brengt.

Verder zien we het verhaal echt door de ogen van een elfjarig jongetje en dat maakt het erg prettig om het verhaal te lezen.

Slotzin

De slotregels zijn een dialoog tussen Ted en het Mariabeeldje. “Waarom praat je dan tegen mij?” “Omdat er niemand anders is.” “Ik ben er altijd.” “Ik ook.

Beoordeling

Bij het lezen van deze roman wordt je waarschijnlijk overvallen door een tweeslachtig gevoel. Aan de ene kant ben je boos op de stiekeme meneer Timmermans die steeds meer grip op de 11-jarige Ted krijgt.  Dan bekruipt je het Janklaassengevoel, waarbij je als lezer het personage wil waarschuwen voor wat er buiten zijn gezichtsveld aan de hand is. Aan de andere kant beschrijft Van Lieshout op integere wijze de gedachtewereld van een kleine jongen die zich gewaardeerd weet door een volwassen persoon. Op het moment dat de volwassenen meneer  seksueel misbruik maakt van Ted door zich te bevredigen boven het gezicht van de jongen ging bij mij de deur dicht. Gelukkig gebeurde dat ook bij Ted die daarna toch veel meer afstand neemt van  zijn Grote Liefde. 

Het is echter bewonderenswaardig dat Ted van Lieshout het zeer gevoelige onderwerp durft te beschrijven.  Dat is natuurlijk wel de functie van literatuur. Hoewel ik ver wil blijven van de thematiek (net zoals slachtoffers van seksueel misbruik, bijvoorbeeld van de dienaren van de Rooms-katholieke kerk ) besef ik wel de waarde van de roman. Maar niet iedereen zal dit verhaal met een gerust gemoed kunnen lezen, vooral niet in gezinnen waarin seksueel misbruik is voorgekomen.

Literair gezien is het echter alleszins de moeite waard. Knap is de wijze waarop je als lezer alles door de ogen en de twijfels van de kleine Ted ziet.  Dat maakt dat het boek “echt bij je binnenkomt.” Daarom is de puntenwaardering: 3 punten.

Recensies

"Het enige waar ik iets over kan en wil zeggen, is de kwaliteit van het verhaal en dat is briljant." http://www.pinkbullets.nl...shout-6196

"De gezochte nuance heeft Van Lieshout gevonden, met een roman die er literair en maatschappelijk toe doet." http://thomasdeveen.wordp...jn-meneer/

"Het resultaat is een behoedzaam portret van een verboden eerste liefde, dat qua openhartigheid, heldere stijl en directe dialogen niet eens zo ver af staat van Van Lieshouts tienerroman Gebr. (1996). Over je nek gaan is er niet bij." http://www.twenteuitdekun...ste-liefde

Bronnen

Interview met Ted van Lieshout over het boek

http://www.twenteuitdekun...liefde-was