Flaptekst

Eerste zin

De winter kwam vroeg dit jaar.

Samenvatting

Deel 1: Vroege winter
De 47-jarige Bas de Bruin (ex-docent filosofie aan de Amsterdamse universiteit) rijdt op een vrijdagochtend (in november 2010) naar zijn gerestaureerde kraakpand in de Amsterdamse binnenstad. Hij is jarenlang bezig geweest met een proefschrift over de verhouding tussen geest en brein, maar heeft het niet kunnen voltooien en is daardoor in de afgelopen zomer ontslagen. Zijn huwelijk met Anna staat helemaal droog (zowel wat conversatie als seksualiteit betreft) en ze blijven alleen bij elkaar voor de tweeling (Wouter en Sven, 17 jaar). Anna belt Bas op met het verwijt dat hij die morgen is weggegaan en nu helemaal niets doet aan de voorbereiding van het aanstaande weekend dat ze zullen doorbrengen met vrienden in Drenthe. De vriendenclub (“Nil Desperandum - Gij zult niet wanhopen”) bestaat namelijk 25 jaar. Bas is echter het liefst alleen om te kunnen werken. Hij belooft Anna niet te laat thuis te zijn. Hij heeft het opgegeven zijn proefschrift ooit af te maken en gaat zich nu werpen op het schrijven van een essay over hetzelfde onderwerp (“Voorbij het brein”).

Vervolgens maken we kennis met Reindert Oudemans die drie jaar geleden een scheiding achter de rug heeft. Zijn ex-vrouw Medy probeert hem kapot te maken, o.a. doordat ze zijn dochters (Tamar en Rosa) verbiedt bij hun vader langs te gaan. Ook wil ze veel geld zien. Hij heeft een leuke relatie (Ella) ontmoet die ook mee mag naar het weekendje weg. Het huis heeft hij speciaal aangepast zodat zijn dochters kunnen blijven slapen. Ella heeft een kind Tobias (14 jaar). Haar ex-man Bernt woont in Amerika.

Zijn zus Iris heeft een goed “nahuwelijk”. Ze is gescheiden van de neurochirurg Johan van Doesburg, een man met een groot libido, maar ze gaat goed met hem om. Ze hebben samen een dochter Eline (20 jaar). Iris ziet het leven niet zo vrolijk meer in. Ze baalt van alles en heeft een houding ontwikkeld waarbij ze het vertikt om dingen die kapot zijn opnieuw aan te schaffen. Ze ergert zich aan mensen die steeds maar alles nieuw willen hebben (bijv. iPhones).

De zoon van Bas, Wouter, komt geld bij zijn vader halen. Hij wil in een tussenuur verse broodjes kopen en hij vraagt meteen of hij dat weekend met zijn broer in het kraakpand mag zitten. Maar Bas verbiedt het. Bas ervaart dat zijn twee zoons totaal verschillend zijn en daarmee bewijst hij voor zichzelf dat bij de menselijke ontwikkeling milieufactoren net zo belangrijk kunnen zijn als erfelijke factoren. Wouter heeft oog voor meisjes o.a. voor Tamar, de dochter van Reindert. Daarmee is Bas niet zo gelukkig, want dat schept meer complicaties.

Det van Vliet, die in haar vrije tijd dichteres is, heeft haar ouders verloren toen ze op een wereldreis gingen en daarvan nooit meer terugkeerden. Ze is niet getrouwd en heeft ook geen kinderen. Ze haalt medailles op, die ze hebben laten maken voor het 25-jarig lidmaatschap van de filosofieclub. Daar ontmoet ze Mariska, een ex-vriendin van Johan.

Deel 2: Onderweg
Zoals in de titel van dit deel wordt aangegeven, zijn de stelletjes in drie auto’s onderweg nar Drenthe. Bas is met Anna onderweg, maar ze spreken geen woord tegen elkaar. Anna beseft dat het niet langer kan doorgaan zo. Hun huwelijk is leeg.

Reindert is met Ella onderweg. Achterin zitten Tobias (haar zoontje) en een vriendje van hem, die mee mag naar Drenthe. Reindert heeft het er moeilijk mee dat zijn dochters Ella niet accepteren. De vader van Tobias, Bernt, is opzij gezet door zijn Italiaanse vriendin en overweegt naar Nederland terug te keren. Maar Medy is een echt serpent: ze zet haar dochters op tegen Reindert.

Det zit achterin de auto bij Iris en Johan. Ze bewondert hen omdat ze na hun huwelijk zo goed met elkaar omgaan. Johan had Iris destijds verlaten, omdat zijn vriendin Mariska zwanger was, maar na de bevalling wilde hij terugkeren bij Iris, toen hij zag dat het jongetje zwart getint was en dus geen kind van hem kon zijn. Dat ging mooi niet door. Maar ze lijken het wel voor elkaar te hebben. Hun dochter Elin heeft op het laatste moment afgezegd om mee te gaan naar Drenthe. Johan baalt daarvan, maar Iris zegt dat hij meer begrip voor haar moet hebben. Ze is zijn vele vriendinnetjes intussen wel zat.

Rosa, de dochter van Reindert, heeft op vrijdagmiddag iets uitgehaald met Ella. Bij een museumles in het Van Goghmuseum is ze met een vriendinnetje doorgelopen naar de kamer van Ella en heeft daar iets vervelends gedaan. Het wordt de lezer nog niet meteen duidelijk wat.

Deel 3: Geen bereik
Op vrijdagavond is iedereen in het vakantiehuis aanwezig. Bas ergert zich aan Johan met zijn opgewekte, platte geilheid. Hoe komt hij het weekend door? Er is gelukkig voldoende wijn meegenomen. Vervelend voor Reindert en Johan is dat er geen mobiel bereik is in het huis. Daarvoor zullen ze naar buiten moeten voorbij een flinke heuvel. Zowel Johan als Reindert hebben er behoefte aan om contact te hebben met de buitenwereld: Johan met een geheime relatie en Reindert met zijn dochters om te weten te komen of ze zondag inderdaad bij hem langskomen. Er komt een discussie op gang tussen Bas en Johan die altijd al elkaars rivalen zijn geweest. Johan die hersenchirurg is, gelooft niet in het verschil tussen geest en brein en hij is het eens met de publicatie van het boek van Dick Swaab over de toestand van het brein. Bas denkt dat er meer is tussen geest/ziel enerzijds en brein anderzijds. Hij houdt zich altijd bezig met de vraag waar de herinneringen in het brein zetelen. De mens moet meer zijn dan een aantal hersencellen die het brein vormen. Aangezien Johan steeds plattere uitspraken doet, gaat hij zich steeds meer ergeren. Johan maakt bijvoorbeeld een opmerking in de richting van Det, dat zij op seksgebied toch ook geen klagen heeft. De rest van de aanwezigen weet blijkbaar iets niet. Het geheim blijft nog even verborgen.

Johan en Reindert gaan naar buiten om hun mobiel te checken, maar beiden hebben ook geen berichten buiten ontvangen. Daarna discussiëren ze met elkaar over het puberbrein. Dat werkt volgens Johan, de neurochirurg, met belonen en straffen. Als Reindert wil dat zijn dochters komen logeren, moet hij hen belonen bijv. door tickets voor Lowlands te regelen. Ze besluiten samen nog een afzakkertje te gaan halen bij een jachthut. Daar krijgen ze echter woorden met de autochtone bevolking en ze rijden weer snel weg. Onderweg botsen ze ergens tegen aan.

De rest is thuis gebleven. Bas wordt niet lekker als hij houtblokken in de kelder moet halen. De vrouwen ontfermen zich over hem. Hij beschouwt zich als een mislukkeling (vgl. zijn mislukte promotie, baan, huwelijk). Maar ook Anna, die ooit zangeres was, ziet haar huwelijk niet meer zitten. Ook de andere vrouwen hebben niet het idee dat ze alles hebben waargemaakt van vroeger.

Johan en Reindert hebben een ree aangereden, die ze meenemen. Ze besluiten het dier te slachten en ze doen dat in de schuur van Bas. Voor Johan is het een koud kunstje, die is wel gewend in vlees te snijden, maar hij krijgt ook Reindert zover dat hij een scherp mes in het lichaam van de ree zet. Bas betrapt hen erop dat ze bezig zijn: hij zegt dat het stroperij is en dat ze voorval bij de politie moesten aangeven. Ze moeten van hem alle sporen wegwerken.

Deel 4: Naar buiten 
De volgende dag op zaterdag gaan de vrouwen met zijn allen naar de sauna en de mannen met de twee jongens gaan een boswandeling maken naar het onderduikershol.

Reindert denkt na over zijn opvoeding. Zijn moeder heeft partij getrokken voor zijn ex-vrouw Medy en hij vindt dat heel erg. Met Iris heeft hij wel een goede band gehad en een andere broer David was helaas enkele jaren geleden aan aids gestorven. Iris die een weemoedige levensinstelling heeft, vindt dat daar tegenwoordig heel verkeerd mee wordt omgegaan. Wie nu weemoedig is, krijgt meteen pillen tegen depressiviteit. Maar weemoed is de bron van creativiteit (vgl. schrijvers en schilders).

De vrouwen gaan naar de sauna en voordat ze zover zijn is er het probleem van het ontharen. Iris laat altijd alles groeien: op het been en venusheuvel en in de oksels. Det wil zich scheren en vraagt aan Anna of ze het mesje van Bas mag gebruiken. Ze praten samen over de liefdes die ze voor een vrouw hebben (gehad). Anna is verliefd geweest op een muzieklerares en Det geeft nu toe dat ze een relatie heeft met een echtpaar: zowel met de man als de vrouw heeft ze seks. Daarover had Johan de avond ervoor een zinspeling gemaakt. Ze vindt het een geweldige ervaring. Later blijkt dat ze altijd een voorkeur heeft gehad voor een relatie met drie personen.

Bas denkt na over zijn onplezierige ervaring van de avond ervoor, waardoor was hij niet lekker geworden? Was de herinnering aan een kelder geweest? Hij was op zijn tiende ooit mishandeld door zijn vader: geslagen in een kelder. De herinnering was nu dwars door alles heen gebroken: een bewijs voor zijn opvatting dat de geest meer is dan alleen het fysieke brein. De geest kan dan door het brein heen breken. Hij had er angst voor zijn vader aan over gehouden. Bas was in de rest van zijn leven altijd een beetje bang geweest: o.a. voor Johan. Hij had immers ook Iris aan hem afgestaan, omdat hij “sneller” was. Maar nu hij beseft wat er de avond ervoor gebeurd is, staat hij sterker in zijn schoenen. Hij durft de confrontatie o.a. met Johan weer aan.

De mannen maken de boswandeling. Reindert raakt met de jongens achterop. Hij denkt aan de eerste keer met Ella: hoe hij haar ontmoette en hoe hij seks met haar had. Eerst was het overspel wat stiekem gegaan, maar hij was een keer onvoorzichtig geweest, waarna Medy het ontdekt had. Hij daagt de jongens uit om een hardloopwedstrijdje te doen om de andere mannen in te halen, maar hij verliest en wordt een ogenblik onwel. Ze bereiken het onderduikershol in het bos. In de oorlog heeft het verzet daar een schuilplaats in het bos gemaakt, maar door verraad waren de Duitsers erachter gekomen en waren alle verzetslieden opgepakt. Later had men het hol in de oude staat teruggebracht. Bas weet aan de beide jongens het verhaal boeiend over te brengen. Daarna discussiëren ze over helden en of slachtoffers (vgl. de schrijver Armando die op 14-jarige leeftijd een Duitse soldaat had vermoord en er zijn hele leven over blijven nadenken en schrijven was). Er staat in het hol nog een Bijbeltekst waarin staat dat “vluchtelingen” altijd beschermd moeten worden. Johan en Bas redetwisten over de status vluchtelingen. Johan vindt dat ze gewoon goudzoekers zijn die beter in hun eigen land kunnen blijven, Bas stelt zich veel humaner op.

De meiden in de sauna kijken naar elkaars lijven en naar de andere vrouwen. Wanneer een oude vent met een mooie, jonge meid voorbij komt zetten, spreken ze er schande van. Det vindt dat ze Iris op de hoogte moeten brengen van iets wat met Johan te maken heeft. Maar er is gewoon geen tijd voor, want de vrouwen krijgen een discussie over de nadelen van het vrouw-zijn (het altijd moeten concurreren, het ongesteld worden, de bevallingen, de overgang en daarna aan de kant geschoven worden voor een jonger model). Het is geen vrolijke discussie, waarbij de kans dat Iris op de hoogte wordt gesteld van Johans misstap wordt gemist. Grappig is wel dat Ella in de infraroodsauna een ongekend heftig orgasme beleeft.

In Amsterdam maakt Tamar ruzie met haar moeder Medy. Die heeft voor zondag een uitje geregeld naar oma (de moeder van Reindert en Iris) om de dochters weg te houden bij Reindert. Tamar is woest en de uitlatingen van Medy over de hoer van Reindert en het gedrag van hun vader zijn niet mals. Tamar zegt dat ze die avond gaan stappen en dat Rosa ook gewoon meegaat.

Deel 5: Aan tafel
Na de wandeling en de sauna is iedereen weer bijeen in het vakantiehuis. Johan heeft zich uitgesloofd met eten door de ree klaar te maken. Als hij het maal aan het voorbereiden is, denkt hij aan de seks met zijn nieuwe jonge vriendin. Ze is een studente van hem en heet Sabine. Hij beschrijft hoe ze elkaar bevredigen. Hij zal morgenavond direct naar haar toegaan om de schade van twee dagen geen seks in te halen. ’s Avonds wordt een grote bus rozen gebracht. Die is voor Det, want haar laatste dichtbundel is genomineerd voor de Vasalispoëzie prijs. De rozen zijn van het echtpaar met wie ze een seksuele relatie heeft.

De kinderen (Tobias en zijn vriendje) mogen van Ella wel boven eten, zodat ze de discussie aan tafel niet hoeven te volgen. Maar als de anderen eten, gaan de jongens naar buiten met de bedoeling in te breken in een ander vakantiehuisje. Omdat ze nergens naar binnen kunnen, gaan ze zitten blowen in de schuur van Bas, waar ze later worden betrapt.

Dan moeten de leden van “Nil Desperandum” allemaal hun zegje doen tijdens de maaltijd en Anna zal ten slotte ook gaan zingen. Det komt eerst aan met de medailles aanzetten om ze uit te reiken aan de leden van de 25-jarige club. Johan neemt het woord en wil voorstellen om van hun vriendenclub een epicurische club te maken waarbij het behalen van zoveel mogelijk genot het ideaal wordt. Volgens hem mag je je lusten ongeremd volgen, wanneer je anderen geen schade berokkent. Bas zit zich weer te ergeren. Iris vindt juist dat de club zich veel meer met ernstiger zaken moet bezighouden, zoals ze dat in het begin deden. Ze vindt iedereen nu veel te oppervlakkig: de idealen van vroeger zijn verdwenen. Ze vertelt over een droom waarin ze allemaal in een bus zaten die zonder chauffeur en Tomtom naar iets op weg was, maar waarheen wist niemand (vgl. de titel).

In Amsterdam valt het feestje van Tamar en Rosa tegen. Ze bellen Wouter en Sven op om te vragen of die zin hebben om naar het tuinhuis van Reindert te komen. Seks en wiet ligt hier op de loer.

Bas en Johan staan weer tegenover elkaar. Bas onthult dat Johan iets heeft met de beste vriendin van zijn dochter, de studente Sabine en hij vindt dat moreel drie keer verwerpelijk (de leeftijd, de beste vriendin van zijn dochter en de macht over een studente). Iris hoort het geheim nu voor het eerst en is woedend. Ze wil het nahuwelijk meteen verbreken als Johan blijft doorgaan met Elines vriendin te neuken. Reindert is al naar buiten gelopen om een sigaret te roken. Hij checkt zijn mobiel. Er is een sms’je van Tamar die zegt dat ze zondag niet komen logeren, want ze moeten naar oma (tegenvaller 1), een voicemalbericht van zijn advocaat dat Medy de zaak gewonnen heeft en hij dus geld moet dokken (tegenvaller 2) en een bericht van een collega van Ella dat Rosa vrijdagmiddag haar bureau en computer heeft vernield en dat hij haar tot dinsdag beter kan weghouden uit Amsterdam (tegenvaller 3). Dat is teveel voor Reindert die het helemaal gehad heeft met Medy en woedend in zijn auto stapt. Hij wil iets gaan rechtzetten. Zijn mobiel verliest hij in de sneeuw.

Deel 6: Tussen droom en daad
Johan vindt de mobiel van Reindert en luistert de berichten af. Hij snapt de ernst van de zaak en hij kan Reindert wel begrijpen. Hij is bang dat Reindert op Medy wraak wil nemen in Amsterdam. Hij vertrekt met Ella en de twee jongens ook meteen naar Amsterdam. Onderweg rammen ze een paard en dat levert hem een deuk in zijn portier op. Ella is erg van de kaart omdat Reindert zomaar weg is gegaan en ze vraagt Johan wat hij weet. Schoorvoetend vertelt hij wat er aan de hand is: ook de vernielingen op het bureau van Ella vertelt hij. Ella belt op naar Tamar. Die luistert naar haar vraag en verbreekt daarna meteen de verbinding.

Tamar zegt in het tuinhuis waar ze met Rosa, Wouter en Sven de koude nacht doorbrengt met het aansteken van de potkachel, dat die hoer van Ella haar heeft gebeld. Sven die Ella kent van een etentje bij hen thuis, neemt het voor haar op en dat resulteert in een ruzie tussen hem en Tamar. Sven neemt zijn woorden niet terug en zegt dat hij Ella een leuke vrouw vindt. Rosa wordt woedend en begint met kussens te smijten naar Sven. Ze vallen op de kaarsen.

Iris praat met Anna en Det na over het geheim van Johan. Waarom hebben ze het haar niet eerder verteld? Weet Eline het al? Anna denkt van wel, omdat Wouter het wel verteld zal hebben. Bas grijpt zijn kans en adviseert Iris nu toch wel de band met Johan te verbreken: dat mag ze haar dochter Eline niet aandoen dat hij haar vriendin blijft bevredigen. Wanneer Bas en Anna naar bed gaan, vraagt Anna aan hem hoe het staat met hun huwelijk. Hij geeft nauwelijks antwoord op haar vraag of hij nog van haar houdt. Ze wil zo niet langer doorgaan, zegt ze. Wanneer hij blijft zwijgen, besluit ze in een andere kamer te gaan slapen en ze zegt ook dat ze de scheiding zal aanvragen. Bas vraagt haar nog even daarmee te wachten.

Reindert heeft benzine onderweg gekocht: in een jerrycan. Nu hij toch de rechtszaak heeft verloren en Medy zal moeten betalen, heeft hij besloten het tuinhuis in de fik te steken. Dan zal Medy er ook geen plezier van hebben. Wanneer hij op het park aankomt, ziet hij dat zijn huisje al in de fik staat (de kaarsen van Rosa!). Rosa gilt dat Sven nog ligt te slapen. Reindert gaat het brandende huisje binnen, vindt Sven en draagt hem naar buiten, maar hij valt over de kussens en het dak stort in.

Deel 7: Nil Desperandum
Het stuk begint met een krantenartikel uit het Parool dat er brand heeft gewoed op een huisjescomplex en dat er twee zwaargewonden zijn (een 48-jarige man en een 17-jarige jongen).

Het laatste deel wordt verteld door de ogen van ik-verteller Sven. Hij beschrijft wat hij ziet van bovenaf (de geest bestaat blijkbaar toch, wat zijn vader altijd heeft beweerd). Hij ziet het verdriet van zijn moeder om zijn dood. Hij wil tekenen geven dat hij geestelijk aanwezig is. Hij weet dat Sabine Johan verlaten heeft. Hij zweeft naar het ziekenhuis waar Reindert tegen de dood aan het vechten is. Rosa en Tamar zitten met schuldgevoelens naast zijn bed. Hij geeft toe dat hij zowel op Tamar als op Rosa verliefd is geweest en dat zijn grote droom was dat ze ooit met zijn vieren zouden voortleven, zoals vroeger in de boomhut die Reindert voor hen in Drenthe had gemaakt. Daar had hij zich erg gelukkig gevoeld. Hij ziet dat Ella de ziekenhuiskamer binnenkomt. Ze fluistert hem in zijn oor hoe fijn hun vakanties waren. Dan verdwijnt hij weer naar zijn ouderlijk huis, waar zijn moeder op de vloer ligt te gillen. Hij wil haar nog iets zeggen. Dan grijpt zijn broer Wouter zijn gitaar en speelt een nummer van Jimmy Hendrix. Dat gaat wel goed komen met hem. Hij ziet dat zijn vader Bas zijn moeder Anna van de grond raapt en in zijn armen wegdraagt.

Personages

Bas de Bruin

Bas de Bruin is een 47-jarige docent filosofie, die zich mislukt voelt. Hij heeft zijn promotie niet kunnen afmaken, daardoor zijn baan verloren en zijn huwelijk stelt ook helemaal niets meer voor. Hij is het liefst alleen. Voorlopig blijft hij bij zijn vrouw omdat ze nog een tweeling thuis hebben. Hij voelt zich een mislukkeling. Wel heeft hij uitgebreid onderzoek gedaan naar het verschil tussen geest en brein. Maar omdat hij een perfectionist is, heeft hij niets gepubliceerd. In de discussies met Johan laat hij zich altijd afbluffen, maar hij neemt wraak. Wanneer hij zich tijdens het weekend de herinnering van zijn mishandeling door zijn vader weet te herinneren, heeft hij voor zichzelf het gevoel dat hij goed zit met zijn idee over geest en brein. Hij durft nu op te treden. Tijdens het diner onthult hij het geheim van Johan. Misschien zit daar ook een wraakgedachte achter, want Johan heeft ooit Iris van hem afgepakt. Bovendien adviseert hij Iris de band met Johan te verbreken. Wil hij Iris terug? In de allerlaatste passage steunt hij zijn Anna die door groot verdriet om het verlies van Sven wordt geteisterd.

Anna de Bruin

Anna de Bruin was vroeger een populaire zangeres, maar heeft zich in het huwelijk opgeofferd voor de bevalling en de opvoeding van haar tweeling. Ze heeft een huwelijk dat leeg geworden is. Ze hebben al een hele tijd geen seks met elkaar en Anna wil eigenlijk nadat de tweeling het huis uit is, scheiden van Bas. Ze vraagt tijdens het weekend in het voorlaatste deel van de roman (Tussen droom en daad – dichtregel van Elsschot) of Bas nog van haar houdt. Wanneer dat niet het geval is, wil ze een echtscheiding. Maar de dood van Sven zet de hele zaak op zijn kop.

Iris Oudemans

Iris Oudemans heeft een dochter van Johan. Die is lang geleden van haar gescheiden, maar ze heeft een goede band met hem willen houden ter wille van Eline. Johan is echter onverbeterbaar en tijdens het weekend hoort ze van zijn nieuwste verovering, Sabine. Dan is voor haar de maat vol. Ze was ooit een beloftevol schilderes, maar ze is met schilderen gestopt en geeft een paar uur les. Beschermt haar broer Reindert niet tegen de opmerkingen van zijn moeder.

Johan van Doesburg

Johan van Doesburg is neurochirurg en een womanizer. Hij was vroeger links maar is steeds meer door zijn werk rechts geworden. Hij is van de harde sector: alles moet bewezen worden. Hij versiert graag vrouwen. Heeft Iris in het verleden laten zitten toen een vriendin zwanger bleek, maar heeft de band herstelt. Hij is een voorstander van het zoveel mogelijk genieten (epicurist) als je er een ander maar geen schade mee berokkent. Heeft tijdens het weekend een affaire met Sabine, wat Bas onthult.

Reindert Oudemans

Reindert Oudemans is drie jaar geleden gescheiden van Medy. Het huwelijk was weinig waardevol meer en hij ontmoette Ella die voor hem erg leuk was. Hij laat zich steeds in een hoek zetten en durft niet op te treden. Johan zegt dat hij veel meer moet doen tegen Medy. Wanneer de tegenslagen zich aaneenrijgen, besluit hij wraak te nemen, maar zover komt hij niet, omdat de brand al uitgebroken is. Hij toont wel lef door het brandende huisje in te stappen om Sven te redden.

Ella Theisseling

Ella Theisseling is vroeger depressief geweest na de scheiding van haar man. Heeft een baantje als administratief medewerkster, maar bereidt een boek over een schilder die ze bewondert voor. Ze wordt als stiefmoeder niet geaccepteerd door de dochters van Medy die de meisjes tegen haar opstookt. Blijft zoveel mogelijk de steun en toeverlaat van Reindert.

Det van Vliet

Det van Vliet is een ex-collega van bas. Ze heeft haar ouders jong verloren toen die op wereldreis gingen en nooit meer terugkeerden. Ze heeft geen kinderen. Tijdens het weekend onthult ze dat ze een relatie heeft met beide personen van een echtpaar. Is in haar vrije tijd dichteres en wint een poëzieprijs tijdens het weekend in Drenthe. Ze neemt het meeste afstand van de anderen.

Medy

Medy (ex-vrouw van Reindert) wordt neergezet als een kreng: stookt de dochters van Reindert tegen hem op, noemt Ella een “rooie wipkip.”

Quotes

"… en ze verbaasde zich over de enorme verscheidenheid aan blote lichamen. Geen lijf was hetzelfde en geen lichaam was perfect, wat al met al; een troostende gedachte was."

"Je kunt een ander toch niet een leven lang opeisen. De meeste getrouwde stellen praten na drie jaar huwelijk al niet meer met elkaar.."

Thematiek

Midlifecrisis

Wanneer je naar de titel en het motto kijkt, is de periode van hun leven waarin de personages zich bevinden een van de belangrijkste motieven. Ze zijn blindgangers in het leven geworden en ze bevinden zich vrijwel allen in een midlifecrisis. Ze zijn midden veertig, tegen de vijftig en het leven heeft lang niet gebracht dan ze er 25 jaar geleden van verwacht hadden. Bas is gedesillusioneerd doordat hij zijn promotie niet heeft kunnen voltooien en hij is bovendien ontslagen als docent filosofie. Daarnaast is zijn huwelijk leeg geworden. Hij voelt zich een mislukkeling, totdat hij in het Drentse weekend een herinnering uit zijn jeugd krijgt, waardoor hij ineens overtuigd is van zijn gelijk met betrekking tot zijn opvatting over het verschil tussen geest en brein. Hij durft dan eindelijk voor zich op te komen en zet zijn tegenstander van vroeger, Johan (die immers Iris van hem heeft afgepakt) buiten spel.

Motieven

Teleurstelling in het leven

Maar er zijn meer personages die in het leven zijn teleurgesteld. Iris houdt in de sauna een hele monoloog over de oneerlijke positie van de vrouw die altijd moet concurreren, ongesteld wordt, moet bevallen en tenslotte in de overgang belandt om daarna aan de kant te worden geschoven voor een jonger exemplaar. Haar ex-man Johan bewijst haar gelijk. Hij heeft zelfs een relatie met een studenten, de vriendin van zijn dochter. Het zal bedoeld zijn om zijn libido te bewijzen, een mannelijk kenmerk van de midlifecrisis. Maar tegelijkertijd is het het bewijs dat ook hij zijn leven niet op orde heeft. Van een linkse idealist is hij een rechtse rakker geworden met maar een doel: het genot zo hoog mogelijk in het vaandel houden. Hij beseft niet dat hij achter zijn rug wordt uitgelachen en dat hij zelf slachtoffer is. Ook Reindert heeft een leeg huwelijk (“geen tekst geen seks”) achter zich gelaten en gekozen voor de ware liefde, maar die heeft weer te kampen met een haatdragende vrouw en twee dochters die door haar worden opgestookt. Ook hij weet eigenlijk geen richting te geven aan zijn leven. Wanneer Medy te ver gaat, wil hij op aanraden van Johan wel wraak nemen, maar hij krijgt niet eens de kans: het noodlot is hem voor. Iris heeft haar talent als schilderes ongebruikt gelaten en geeft wat lessen aan de kunstacademie. Anna heeft haar zangcarrière opgeofferd voor de bevalling van haar tweeling, maar overweegt een scheiding van de zwijgende Bas. Zelfs Det al vroeg wees geworden en dichteres (bekroond met een prijs) heeft het geluk nog niet gevonden: ze moet altijd in een driemanschap vertoeven, vandaar dat ze een trio-liefde met een echtpaar prefereert. Kortom, iedereen heeft wel iets waardoor hij/zij gedesillusioneerd is. Ze staan op een punt om als blindganger door het leven te gaan.

Verliesverwerking

Voor Anna en Bas komt daar aan het einde van het verhaal nog het verdriet om hun omgekomen zoon bij.

Uitgebloeide liefdesrelatie

De uitgebloeide liefdesrelaties: Ella en Bernt, Reindert en Medy, Bas en Anna, Iris en Johan, zijn natuurlijk ook motieven die met het midlifeverhaal samenhangen. De houding van Medy ten opzichte van Reindert is hemelschreiend wanneer je naar het loyaliteitsconflict kijkt dat hij bij haar dochters oproept.

Verdwenen ideaal

Het verdwenen ideaal of de gekoesterde illusie heeft in dit verhaal ook betrekking op de vriendschap die het clubje van “Nil desperandum” al 25 jaar heeft. Hoewel de spreuk betekent dat ze niet moeten wanhopen, ligt diezelfde wanhoop dus wel degelijk op de loer. Ze vertellen elkaar lang niet altijd de waarheid (vgl. de situatie in de sauna met Iris die door haar vriendinnen niet op de hoogte wordt gesteld van Johans nieuwste verovering) Det verzwijgt haar driehoeksrelatie enz. enz.

Motto

"Wie zijn wij op dit moment van de geschiedenis? ‘
Twee dingen vervullen mij altijd met verwondering en ontzag: de sterrenhemel boven mij en de morele wet in mij."
(I.Kant)

De spreuk is dus afkomstig van de Duitse filosoof Immanuel Kant. Het motto is kenmerkend voor de inhoud van de roman. De personages bevinden zich in een bepaalde fase van hun leven (midlife) en vragen zich af of ze het goed gedaan hebben in het leven, hun carrière, hun relaties, de liefde etc.

Trivia

Schrijfster Joke Hermsen maakte samen met Jaap de Jonge een korte documentaire over Blindgangers.

Titelverklaring

Het verhaal gaat over mensen die op een bepaald moment geen richting meer kunnen geven aan hun bestaan. De illusies van vroeger zijn desillusies geworden. Dat kun je goed zien bij Bas de Bruin. Zijn huwelijk, zijn baan en zijn promotie zijn alle mislukt. Anna is geen zangeres meer. Iris geen schilderes, maar ze geeft enkele lesjes op een school. Haar huwelijk met Johan is lang geleden geëindigd, maar ze zouden een goed “nahuwelijk” hebben. Tijdens het weekend blijkt dat Johan gewoon seks met allerlei jonge vrouwen blijft hebben (o.a. met de beste vriendin van zijn dochter). Hij is van linkse idealist een rechtse rakker geworden (zijn houding tegenover vluchtelingen bijvoorbeeld). Reindert, een goedmoedige man, moet zijn relatie met Ella duur bekopen, want zijn ex-vrouw maakt hem het leven zuur. Zijn dochters mogen niet bij hem komen. Det schrijft gedichten die mooi zijn en haar een literaire prijs opleveren., maar de bundels worden niet verkocht. Iedereen staat op dat moment op een bijzondere manier in het leven. Het wordt treffend weergegeven in een droom van Iris, waarin iedereen in een bus heeft plaatsgenomen, maar waarbij ze tot de ontdekking komen dat er geen chauffeur achter het stuur zit en dat er ook geen navigatiesysteem is. Aan het einde van de rit vliegen ze door een muur heen. Je kunt dus stellen dat de personages in deze roman allemaal “blindgangers” zijn. Ze weten niet wat ze met hun leven aanmoeten. Zie ook het motto van Immanuel Kant.

Structuur & perspectief

Het boek begint met een opsomming van de zes belangrijkste personages, die Hermsen naar analogie van toneelstukken uit de Klassieke Oudheid “Dramatis personae” noemt. Daarna volgen er zeven delen die op zich weer worden onderverdeeld in een aantal genummerde hoofdstukken met steeds een andere vertellerfiguur.

De opbouw:
Deel 1 Vroege winter (7 hoofdstukken) (blz. 13-62)
Deel 2 Onderweg (7 hoofdstukken) (blz. 65-103)
Deel 3 Geen bereik (8 hoofdstukken) (blz. 107 -163)
Deel 4 Naar buiten (7 hoofdstukken) (blz. 167-228)
Deel 5 Aan tafel! (9 hoofdstukken) (blz. 231-293)
Deel 6 Tussen droom en daad (10 hoofdstukken) (blz. 297-349)
Deel 7 Nil Desperandum ( 1 hoofdstuk) (blz. 353-370)

Na de catastrofe in deel 6 heeft deel 7 min of meer de functie van een epiloog; er is een ander soort vertellerfiguur en het deel begint met een krantenbericht uit het Parool over het incident.

De delen hebben een chronologische structuur ten opzichte van elkaar. Het verhaal omvat in principe een weekend dat een vriendenclubje doorbrengt in Drenthe. Het verhaal begint met de vrijdagochtend en eindigt op zaterdagnacht. De epiloog speelt enkele dagen later.

Het perspectief wijzigt per hoofdstuk. Er is steeds sprake van een personale vertelsituatie. Het wijzigt zich dus 47 keer. De personale vertellers (p.a. vooral Bas de Bruin, Iris Oudemans, Reindert Oudemans. Johan van Doesburg, maar ook de thuisblijvende kinderen Tamar Oudemans, Rosa Oudemans, Wouter de Bruin) vertellen in de o.v.t. Je leert steeds de gedachten en de gevoelens van de verteller van binnenuit kennen.

In het laatste deel 7 is er een ik-verteller. Het is de ene helft van de tweeling De Bruin, nl. Sven, 17 jaar oud die aan de gevolgen van de brand in het tuincomplex is overleden. Hij zweeft boven de stad (en het verhaal) en ziet vanuit de hoogte neer wat er met de dramatis personae gebeurt. Hij bekijkt vooral Reindert die hem uit het brandende huis heeft gehaald en zijn moeder Anna die erg verdrietig is. Waarschijnlijk omdat hij in een eeuwige leeft, het oneindige (het onaardse) vertelt Sven in de o.t.t.

Decor

Er wordt geen enkele keer een jaartal of een datum genoemd in de tekst. Toch kun je als lezer wel degelijk te weten komen wanneer de roman speelt. In de uitleg over de Dramatis Personae staat namelijk dat Bas de Bruin in 1963 is geboren. In de roman vertelt hij dat hij 47 jaar is. Ook wordt er over gesproken dat de winter in at jaar al vroeg is ingevallen (Deel 1) Het is een weekend met sneeuw in november. Het verhaal begint op vrijdagochtend en het eindigt op zaterdagavond. De epiloog van deel 7 speelt enige dagen later.

Het is dus een weekend in november 2010. De weergegevens (een vroeg invallende winter met veel sneeuw) kloppen wel met de realiteit van 2010.

Maar het kan evengoed november 2009 zijn. In het krantenbericht over de brand staat namelijk dat Reindert 48 jaar is en hij is geboren in 1961. Omdat het al het einde van het jaar is, zou het weekend dus ook in 2009 kunnen plaatsvinden. Bij een van de twee gegevens maakt de schrijfster Hermsen dus een vergissing of zou Reindert in december jarig moeten zijn en dan 49 jaar worden.

Want in de discussie tussen Johan en Bas wordt verwezen naar het boek van Dick Swaab “Wij zijn ons brein” en dat boek kwam pas in oktober 2010 uit. Het is echter wel logisch dat zowel Bas als Johan dat boek in de zes weken daarna hebben gelezen, omdat het onderwerp tot hun werkterrein behoort, respectievelijk dat van filosoof en neurochirurg.

Het decor van handeling is in eerste instantie Amsterdam, waar alle vrienden hun verleden hebben liggen. Maar Bas en Anna de Bruin hebben de vrienden met wie ze vroeger een discussieclubje hadden opgericht over filosofische onderwerpen uitgenodigd voor een weekend in Drenthe (Wapse). Daar arriveren de feestvierders (25 jaar bestaan clubje) op vrijdagavond. Het wordt daar een symbolische ruimte (belangenruimte) omdat de spanningen tussen de “vrienden” hoog oplopen o.a. tussen Johan en Bas. In deel 6 wordt door sommige personages de terugreis naar Amsterdam opgepakt.

Stijl

Qua inhoud en stijl steekt Joke Hermsen niet onder stoelen of banken dat ze een studie filosofie heeft gevolgd. In dit boeken heel wat personages voor die betrekking hebben op gedachten en ideeën van filosofen, maar bovendien beraden de personages zich over universele onderwerpen als liefde, relaties, verhouding met kinderen en de zin van het bestaan. Hermkens schrijft fraaie metaforen, maar doseert die zorgvuldig in haar verhaal, waardoor er geen idee van “mooischrijverij” blijft hangen.

Een van de mooist uitgewerkte metaforen is die over de relatie tussen geest en brein. Bas denkt in deel 4 het volgende:

"Zijn onstoffelijke geest was de ware kapitein aan boord van het schip van zijn bewustzijn, en zijn stoffelijke brein was slechts de stuurman, die met een aantal uiterst verfijnde besturingstechnieken dié herinneringen selecteerde en doorzond die het nodig achtte om te kunnen drijven. Maar behalve besturen moest zijn brein ook veel verborgen houden, omdat hij anders volledig op drift zou raken door de overdosis aan herinneringen." (blz. 190)

En over het toegeven aan epicurisme zegt Johan op blz. 256: “Kijk, ik het speciaal voor jullie opgeschreven. Luister goed: Ik hoor van jou dat je lichamelijke driften nogal ongeremd op seks gericht zijn. Welnu, zolang je niet de wetten overtreedt en niet tegen de goede gewoonten ingaat, zolang je ook niet een van je naasten schade berokkent of je middelen van bestaan erdoor jaagt, kun je je neigingen naar believen volgen.”

Na een monoloog over de moeilijke positie van de vrouw in het algemeen besluit Iris in de sauna haar relaas met een mening over de vrouw in de overgang (blz. 208):

“De maandelijkse ellende is weliswaar voorbij, maar in plaats daarvan komt een gestaag slopend proces op gang, waarbij werkelijk alles in je lichaam op zijn kop komt te staan. Je wordt van de ene stemming in de andere gesleurd, je ligt in je bed te zweten, je kunt niet meer slapen en al je botten en spieren doen pijn, je lichaam verandert, je dijt uit, je libido neemt af, je rug kromt, je benen worden zwaar, dus op het moment dat je eindelijk een beetje aandacht aan jezelf kunt besteden, zorgt de natuur er wel voor dat je dermate van je eigen lichaam vervreemdt dat je nauwelijks meer weet dat een lichaam ook voor iets als genot kan zorgen.”

Slotzin

Vlak voordat ik het onaardse tegemoet vlieg en achter de gloed van de zon terechtkom, zie ik over mijn schouder dat op de geblokte keukenvloer de rode vlek zich met de zwarte vermengt, als mijn vader mijn moeder van de grond tilt en in zijn armen neemt.

Beoordeling

Joke Hermsen schrijft een prachtige roman over desillusie en vriendschap, over de midlifeproblematiek. Het boek heeft een hechte structuur in zeven delen die zich afspelen in een weekend in november 2010. Er wordt door de schrijfster voortdurend vooruit gewezen naar iets wat nog moet komen en dat maakt de dreiging van het onheil dat de personages boven het hoofd hangt groter.
Het veelvuldig wisselen van perspectief geeft een goede kijk in de bovenkamer van de diverse personages en is daarom van eminent belang in deze roman. Gelukkig is de hoeveelheid informatie over de filosofische kant van het leven (o.a. over geest en brein) binnen de grenzen van de roman gebleven, waardoor het ook voor andere geïnteresseerde lezers een heel leesbaar boek is geworden.
Ook aardig is dat Hermsen soms de problematiek aankaart waarmee een personage te kampen heeft gehad, maar dit verder niet uitwerkt.

Een paar voorbeelden:
- Eline (dochter van Iris en Johan) heeft een nare affaire achter de rug met een leraar Grieks, maar wie dat is (de onaardige Koopman?) en wat zich heeft afgespeeld, blijft verborgen.
- Bas is als tienjarige jongen mishandeld door zijn vader, maar de reden wordt niet verteld.
- De vroegere relatie tussen Iris en Bas wordt genoemd, maar niet verder uitgewerkt.
- De dood van de ouders van Det wordt even aangehaald, maar niet uitgebreid besproken.

Het boek is echt een aanrader voor je lijst (zeker als je filosofie in je vrije ruimte hebt opgenomen) en bijvoorbeeld heel goed te combineren met andere romans die over vriendschap gaan.

Recensies

"Het boek eindigt sterk: het laatste hoofdstuk is niet alleen prachtig geschreven, het ontroert ook." http://www.literairnederl...s-drenthe/

"Je vraagt je af of die ziel waarover Hermsen schrijft niet domweg een ordinaire verslaving is die roept." http://www.volkskrant.nl/...gers.html

"Na een non-fictie boek (Stil de tijd) en een essay (Windstilte van de ziel) was Joke Hermsen nog niet uitgeschreven over het fenomeen tijd. Met Blindgangers voegt ze aan dit rijtje een roman toe. Op zich is de werkelijke tijd waarin het verhaal zich afspeelt een (lang) weekend. Toch wordt die tijd aardig opgerekt door de personages terug te laten gaan naar hun studententijd en de daarop volgende 25 jaar. Blindgangers is ondanks, of misschien ook wel dankzij de filosofische \'traktaten\' een boeiend boek. Sowieso vind ik de combinatie van literatuur en filosofie een hele mooie, maar in deze roman is de vlotte schrijfstijl zeker ook een pluspunt. Misschien iets minder literair dan haar vorige boeken, maar het laatste hoofdstuk van deze \'confronterende zedenschets\' vond ik van uitzonderlijke schoonheid en troost. Het is prachtig ontroerend en teder geschreven. Na het lezen van de laatste bladzij kon ik het boek met een heel vredig gevoel dichtslaan." http://curledupbook.blogs...ngers.html