Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2010
• 239 pagina's
• Uitgeverij: Nieuw Amsterdam

Flaptekst

Eerste zin

Samenvatting

Deel 1 
Emma Daalbergen moet aan de grens van de Oekraïne de papieren van haar en van d’r vriend Rogier aan een aantal wodka drinkende enge douaniers laten zien. Ze is bang dat ze zal worden aangehouden, maar uiteindelijk mogen ze toch doorrijden naar hun nieuwe verblijfplaats. Rogier gaat in de Oekraïne werken.

Maar twee maanden later voelt Emma (die vertaalwerk doet) zich nog helemaal niet op haar gemak in de stad. Rogier heeft zijn drukke werkzaamheden op de zaak en zij zit thuis. Bovendien zijn de inwoners helemaal niet vriendelijk tegen haar. Er is een groot verschil tussen arm en rijk. De rijke mannen omringen zich met jonge hoeren en de arme mensen moeten soms gewoon in een openluchtpark hun behoefte doen. Emma gaat zich wel beter aan de omstandigheden aanpassen. Op een dag komt Rogier thuis met het idee om buiten Kiev een datsja (buitenwoning) te kopen/huren, zodat ze in de weekends de stad kunnen ontvluchten.

Deel 1 gaat dus voornamelijk over de reis naar Kiev en de aanpassingen aan het leven in de Oekraïne. 

Deel 2 
Emma en Rogier maken een kennismakingsreis naar een huisje op het platteland. Emma is meteen verkocht. Ondanks de primitieve omstandigheden wil ze er wel wonen. Ze kan een oud boerderijtje zonder sanitaire voorzieningen kopen voor 1500 dollar (ze heeft een plonsplee op het boerenerf). Die datsja kan dan hun weekendhuis worden. Het dorpje dat toch wel een eindje van Kiev afligt, heet Zagoeblene. De inwoners zijn over het algemeen erg arm. Al vanaf het begin maakt Emma kennis met het leraarechtpaar Fedja en Loeba. Emma spreekt wel Russisch, maar die taal willen de inwoners eigenlijk liever niet horen: ze spreken Oekraïens.

Emma kan beter aarden in Zagoeblene dan in Kiev en ze stelt na enige tijd Rogier voor de keus: of ze gaat terug naar Nederland of ze gaat naar het weekendhuis. Er is al een duidelijke afzondering tussen hen tweeën. Zij wil zich wel aanpassen. Meteen wordt ze gevraagd of ze geen lessen Engels kan geven aan een zestal pubers. Ze kan daarmee maar “liefst 6 dollar” per maand mee verdienen en gratis wittebrood tijdens de lesdag. Toch stemt ze ermee in. Rogier is woedend als hij het hoort, maar ze trekt zich weinig meer van hem aan. Fedja verstrekt wat achtergrondinformatie over de kinderen in haar klas. Het zijn allemaal slachtoffers van het oude regime en sommigen van hun ouders hebben zich dankzij de corruptie staande kunnen houden. Corruptie is namelijk heel normaal in de Oekraïne. 

Op een nacht schrikt Emma wakker van harde geluiden. Het lijkt wel alsof ze wordt bedreigd door bewoners van het dorp. De volgende morgen blijkt dat haar huisje bekogeld is met stenen en aardappels. Fedja zal proberen te voorkomen dat het nog een keer gebeurt. Maar Emma blijft voor de meeste mensen in het dorp een vreemde eend in de bijt. Als Emma op bezoek gaat bij de buren, hoort ze verschrikkelijke verhalen over vroeger. Bijvoorbeeld over de mannen die om een geringe overtreding naar Siberië werden gestuurd en nooit meer terugkeerden. Of over de ramp met de kerncentrale in Tsernobyl (1986). De mensen wisten maar weinig over de gevaarlijke gevolgen van atoomcentrales.

Na een les Engels blijft het slimste meisje van de klas Lesya achter. Ze geeft Emma een opstel en vraagt of ze dit wil lezen en corrigeren. Het is een door haar in het Engels vertaalde brief van haar opa over de ramp in Tsernobyl en de dood van haar vader die brandweerman was bij de ramp. De gewone bevolking had niets te vertellen gehad.

Loeba vertelt Emma dat haar huwelijk met Fedja niet meer zo goed is. Ze gedogen elkaar maar de vurige liefde is over. Emma gaat met Fedja een oude auto kopen. Ze had tijdens de koop haar mond moeten houden, want als de Oekraïner door heeft dat ze buitenlandse is, moet ze de volle mep betalen. Fedja is boos dat ze is gaan praten. Nu moeten ze 1500 dollar betalen en dat is veel te veel. Onderweg picknicken ze. Later zoekt Emma Rogier nog eens op in Kiev maar het weekend wordt een complete mislukking. Er is een duidelijke verwijdering tussen hen voelbaar. Van seks en liefde is geen sprake meer. Ze keert gedesillusioneerd naar Zagoeblene terug. Ze krijgt een tweede opstel van Lesya en ook dat gaat over Tsernobyl. Lesya was net geboren voor de ramp en ze is nu zeventien (dat betekent tevens dat het verhaal in 2002 speelt). Het meisje is zo goed in Engels dat ze een toelatingsexamen voor de universiteit kan doen in Kiev. Emma bereidt haar voor en brengt haar ook naar de stad. In de auto leest ze de derde brief van haar opa die Lesya weer vertaald heeft. Voor het mondelinge gedeelte slaagt Lesya meteen, de schriftelijke examens moet ze afwachten. Ze gaan na afloop samen wat eten. 

Tijdens een familie- en vriendenbijeenkomst bij Fedja ontmoet Emma een wat oudere Oekraïner, Gleb. Hij laat merken dat hij een oogje heeft op de heel jonge Lesya. Dat is een schrikbeeld van Emma. Ze heeft het vaak zien gebeuren. Oudere mannen die een jong meisje gek maken en haar later weer dumpen voor een ander. Ze brengt tijdens het feestje het gespreksthema op de Oekraïners. Waarom zijn ze nog zo vrolijk na wat er allemaal in het verleden is gebeurd (de Tweede Wereldoorlog, de Russische overheersing, de kernramp)? Ze krijgt echter meteen de wind van voren van een jonge Oekraïner. Die vindt het maar vreemd dat ze uit het rijke westen naar de Oekraïne is gekomen en dat het in feite allemaal nep is. De winter zal ze wel niet blijven. Dan wordt het namelijk allemaal anders. Emma vindt dat ze onheus bejegend wordt en zegt dat ze Oekraïne een prachtig land vindt met veel ruimte en weinig stress. Maar ze is toch van streek geraakt. Fedja biedt aan haar weg te brengen naar haar datsja,

Deel 3 
Wanneer Fedja haar wegbrengt, verlangt Emma naar lichamelijkheid met hem, maar die avond gebeurt er nog niets. In het volgende hoofdstuk gaat Lesya naar de disco, tot grote schrik van Emma die het meisje flink opgemaakt ziet vertrekken. In haar fantasie ziet ze dan dat Lesya en Gleb seks hebben op een onterende manier. De contacten met Fedja worden inniger. Op een zeker moment kussen ze elkaar voor de eerste keer echt. Ze gaan elkaar daarna steeds meer zien en krijgen een heftige seksuele relatie. Emma voelt zich wel schuldig tegenover Loeba die erg aardig tegen haar is, maar ze kan haar verlangens niet meer de baas. Fedja vraagt of ze in het dorpje wil blijven (titel van de roman) maar ze worden steeds onvoorzichtiger in hun contacten (zo vrijen ze in de open lucht bij een rivier).

Lesya en Emma wonen sinds enige tijd samen in haar datsja. Intussen vreest Emma voor de loopbaan van Lesya wanneer die met Gleb blijft omgaan. Ze geeft het meisje het advies om met een vriendin van haar moeder te praten, want zij weet dat Gleb vroeger verliefd is geweest op de moeder van Lesya. Zo zou hij in de onverkwikkelijke situatie komen dat hij en met moeder en met de dochter een relatie heeft gehad. Hij vindt dat zelf overigens een aantrekkelijk idee.

Emma en Fedja praten over de toekomst van hen beiden. Fedja zegt dat hij nooit naar Nederland zal komen. Hij wil in het dorp blijven. Het wordt een eerste twistpunt tussen hen. Op een feestje bij hem thuis kan Fedja dronken als hij is, zich niet beheersen. Ze hebben ruwe seks in de badkamer. De anderen kan het nauwelijks ontgaan zijn. Ze hoort van een andere vrouw die op het feest is dat Rogier zich in Kiev vermaakt met een vrouw van Oekraïense afkomst. Lesya weet nu de ware aard van Gleb en ook zijn afkomst. Die bruut komt verhaal halen met een bulldozer en is van plan het hele huisje omver te werpen. Een oud-militair schiet haar te hulp, omdat Gleb zijn rust verstoort. Maar het kwaad is geschied. Emma is meteen “persona non grata” in het dorp. De vrouwen weten van haar verhouding met Fedja en Loeba noemt haar een verraadster. Fedja gedraagt zich ook laf en kiest de zijde van zijn vrouw. Emma kan haar biezen pakken in Zagoeblene. Ze gaat met Lesya weg naar Kiev.

Personages

Emma Daalbergen

Een dertigjarige slimme vrouw die werkt als vertaalster en een relatie heeft met Rogier, waarmee ze voor zijn werk naar Kiev emigreert. De relatie tussen die twee verslechtert echter al gauw, en niet lang na aankomst verhuist Emma in haar eentje naar het dorpje Zagoeblene, waar ze beter aardt, ook al wordt ze niet door alle dorpsbewoners verwelkomd. Ze gaat Engels lesgeven en sluit vriendschappen, en het lijkt een tijd beter te gaan. Tot ze zich in een overspelige relatie stort met Fedja, de man van haar vriendin Loeba. Als dat uitkomt heeft ze haar toekomst in het dorpje verprutst en trekt ze weer naar Kiev, met Lesya.

Loeba

Een lerares die vriendschap sluit met Emma. Ze is erg aardig voor haar, en voelt zich verraden wanneer uitkomt dat Emma een relatie aangegaan is met haar man, Fedja.

Fedja

De man van Loeba, ook een leraar, die Emma helpt met haar klasje Engels leerlingen en bijvoorbeeld het kopen van een auto. Ze krijgen een relatie, maar Fedja is minder daadkrachtig dan Emma; zo zal hij nooit naar Nederland gaan, zegt hij, en kiest op het eind partij voor zijn vrouw, als hun relatie uit komt.

Lesya

Een 17-jarige slimme studente van Emma. Haar Engels is goed, en ze is veel bezig met brieven van haar opa vertalen, die geschreven zijn rondom de Tsernobyl ramp. Emma helpt haar met haar toelatingsexamen voor de universiteit, en Lesya trekt in bij Emma in het dorp. Aan het eind vertrekken ze samen naar Kiev.

Thematiek

Desillusie

In \"Blijf bij ons\" worden enkele thema’s uitgewerkt. Een van de belangrijkste thema’s is desillusie. Rogier en Emma gaan vol verwachting een nieuwe toekomst tegemoet, maar in Kiev valt alles tegen voor Emma. Haar man moet veel werken, de stad is grauw en de bewoners zijn somber en onvriendelijk. Wanneer ze thuis vertaalwerk moet doen, ziet ze in dat dit niet de zin van haar bestaan is. Er lijkt opluchting te komen wanneer ze een datsja kunnen kopen op het platteland. Hoewel het allemaal erg primitief is, voelt Emma zich er beter thuis dan in Kiev, maar haar partner is een andere mening toegedaan. Die vindt dat ze zich niet genoeg wil aanpassen aan de omstandigheden in Kiev. Maar Emma wil de vrijheid van het platteland. Ze kan in het kleine dorp Zagoeblene wel aarden, hoewel ook dat niet erg eenvoudig is. Ze blijft natuurlijk een buitenstaander, maar het feit dat ze Engelse les gaat geven aan zes tieners, helpt wel. Zo komt ze ook in een persoonlijker relatie met Lesya te staan. Al komt in die relatie ook een eerste desillusie, wanneer Lesya gevoelig blijkt voor de charmes van de oudere Gleb, die nota bene vroeger haar moeder het hof maakte. Dat is onaanvaardbaar voor Emma. Zelf maakt ze zich ook niet geliefd, wanneer ze zich door haar behoefte aan lichamelijke liefde in de armen en benen stort van Fedja. Aangezien ze steeds vrijmoediger worden, kan de ontdekking niet uitblijven. Haar volgende desillusie wordt dat Fedja aangeeft nooit uit het dorp te zullen vertrekken. Het loopt natuurlijk fout af: je kunt niet ongestraft in een vreemde gemeenschap de man van een andere vrouw aan de haak slaan. Het komt er op neer dat ook deze tweede stap naar de zin van haar bestaan een desillusie is geworden. Wat rest Emma? Ze gaat met Lesya terug naar Kiev.

Motieven

Queeste

Emma is op zoek naar geluk.

Escapisme

De vlucht van Emma naar het platteland.

Liefdesrelatie: problemen/echtscheiding

Emma en Rogie krijgen relatieproblemen nadat ze naar Kiev verhuizen, en uiteindelijk verlaat Emma hem.

Overspel

Emma pleegt overspel met Fedja.

Cultuurverschillen

Een belangrijk thema is gerelateerd aan het eerste: de cultuurverschillen tussen inwoners uit het rijke westen en de arme Oekraïne. In een aantal brieven van de opa van Lesya krijgt Emma de informatie over de gruwelijke geschiedenis van de Oekraïne (de Tweede Wereldoorlog, de Russische overheersing en de kernramp in Tsernobyl). Ze begrijpt niet dat de mensen daar zo gelaten mee omgaan en dat ze nooit in opstand tegen het gezag zijn gekomen. Maar ze krijgt tijdens een feestje de volle laag van een Oekraïense intellectueel, die haar een nepimmigrante noemt. De winter zal ze straks echt niet doorstaan. Ook bij de aankoop van een oude auto wordt duidelijk dat ze van een andere afkomst is. Ze wordt door de Oekraïner afgezet. De relatie man-vrouw is in het buitenland duidelijk anders dan in Nederland. Vrouwen zijn in Rusland volgzamer en wat zij doet (haar vriend Rogier in de steek laten), wordt eigenlijk niet goed geaccepteerd.

Zin van het bestaan

Emma beseft in Oekraïne dat hoe ze nu leeft niet de zin van het bestaan is, en is eigenlijk door het hele boek heen op zoek naar wat die zin dan wel is.

Motto

Er is sprake van een Engelstalig motto van John Cheever uit de roman “The Sutton Place Story.” Het is erg toepasselijk op de situatie van Emma vanwege haar situatie, bovendien heeft ze Engels gestudeerd en gaat ze Engelse les geven aan de kinderen van Zagoeblene.
Het motto luidt:

"She was about thirty-five years old, dissipated en gentle.
She liked to think of the life she was living as the overture to something wonderful, final and even conventional, that would begin with the next season or the season after that [….]"

Ook Emma moet goed nadenken over de zin van haar bestaan: waar ligt haar toekomst. In het begin lijkt ze vriendelijk en wordt ze door de bewoners van het dorp wel gepruimd, maar als ze vreemd gaat met Fedja en zich teveel met het leven van de Oekraïners wil bemoeien, gaat het mis.

Trivia

Florence Tonk werkt onder andere voor het science centrum NEMO.

Titelverklaring

De titel van de roman komt letterlijk voor op blz. 190, wanneer Fedja aan Emma vraagt. “Blijf bij ons, in Zagoeblene”. Het is geen vraag maar ook niet echt een gebod. 
“dat is goed”. Ze lacht en rolt tegen hem aan.”

Structuur & perspectief

Structuur
Het boek heeft drie delen. Deze delen worden onderverdeeld in respectievelijk 4, 18 en 14 hoofdstukken. Deze hoofdstukken hebben een titel die steeds in het hoofdstuk zelf letterlijk terugkeert. Vaak is het overigens maar een detail van de passage waarnaar de titel is genoemd (bijv. 'Schillen van een ui', 'Vilkommen in Zagoeblene', 'Ze leek zo aardig').

De drie delen staan chronologisch ten opzichte van elkaar. In een enkel hoofdstuk laat Emma iets los over haar verleden (bijvoorbeeld over de keer dat haar vader een goudvis opensneed, omdat zijn dochter zo graag chirurg wilde worden). Zij moest toekijken hoe hij de vis opensneed. Een andere flashback gaat over de kauwgomballen die ze wilde hebben, terwijl er wespen in de machine zaten. Haar vader laat het toch gebeuren. Maar die kleine stukjes doorbreken de chronologische volgorde niet.

De roman heeft een opening in handeling: je wordt als lezer middenin het verhaal gedropt (de reis naar Kiev). 

Het einde van de roman is open: Emma vertrekt met Lesya uit Zagoeblene, maar er wordt niet meer verteld wat er daarna met haar gebeurt. 

Perspectief 
Emma Daalbergen is de Nederlandse vrouw van begin dertig die met haar vriend Rogier naar Kiev gaat. Het bewijs voor die leeftijd is in de roman zelf terug te vinden (blz. 123: Bovendien zit een tiener niet te wachten op een lerares van begin dertig die kleren voor haar wil kopen). Emma is een personale vertelster, wat betekent dat we alles vanuit haar gezichtspunt (denken, voelen, reflectie) bekijken. Ze vertelt zowel in de o.v.t. als in de o.t.t. en dat gebeurt door elkaar heen.

Decor

De tijdlagen van het verhaal 
Het verhaal speelt waarschijnlijk in het jaar 2002.
Lesya is namelijk nog een baby als de ramp in Tsernobyl geschiedt (zij is in 1985 geboren). De ramp voltrekt zich eind april 1986. Wanneer Lesya Emma in Zagoeblene ontmoet, is ze zeventien jaar. 

Het decor van de handeling 
Er zijn twee decors. Het eerste is de stad Kiev, waar Emma met Rogier haar intrek neemt in een appartement. Ze kan er niet aarden vanwege de harde bevolking en de somberheid van de omgeving. Bovendien zit ze vaak alleen thuis in het appartement.

Daarna speelt het verhaal zich in deel 2 en 3 voornamelijk af in het dorpje op het platteland Zagoeblene. Daar probeert Emma te integreren met de bewoners o.a. door les te geven op een school. Ze spreekt echter de taal niet, wel Russisch, maar dat is voor de inwoners een gehate taal. Ze blijft daardoor een buitenstaander wat goed te zien is in de passage waarin ze een auto koopt. Wanneer de verkoper door heeft dat ze een buitenlandse is, blijft hij bij de vraagprijs. Wanneer Emma ook nog eens een relatie aangaat met een man van het dorp, is het gedaan met 
de tolerantie van de inwoners. Ze moet uit het dorp weg.

Beoordeling

“Blijf bij ons” is een vlot lezende roman over een interessant onderwerp. Er zijn niet veel romans in de Nederlandse literatuur die over de Oekraïne gaan en in feite de post-communistische situatie in dat land beschrijven. Bovendien heeft ze schrijfster zich goed verdiept in de omstandigheden ter plaatse, omdat ze er enige tijd gewoond heeft. Dat komt wel realistisch op mij over. 

Maar dat realisme wordt toch een beetje teniet gedaan door de informatie die Emma in de drie brieven van de grootvader van Lesya krijgt. Lesya vertaalt deze brieven voor Emma, maar dat wordt m.i. een beetje gekunstelde manier om informatie over Tsernobyl te brengen. Bovendien wordt de informatie drie keer herhaald, zij het steeds op een andere manier. Maar de brieven brengen niets nieuws meer.

De liefdesrelatie die tussen Emma en Fedja ontstaat, is echter van een clichématig karakter. Twee eigen relaties die minder goed verlopen en de behoefte aan troost en bescherming in een vreemde omgeving zorgen voor een standaardsituatie: eerste kus, seks, nog meer seks en daarna verwijdering tussen de geliefden die toch liever voor hun 'roots' kiezen. Dat is nogal gemakkelijk beschrijven. Daar had meer spanning in gebracht kunnen worden. 

De beste herinneringen aan het boek bewaar ik dan ook aan de scènes die over Oekraïne zelf gaan. Toch moet ik toegeven dat het boek voor een debuut zeker niet slecht is en dat het waard is om op literatuurlijsten van middelbare scholen voor te komen.

De amusementswaarde voor scholieren van havo en vwo is m.i. ruim voldoende. 
De literaire waarde voor de lijst: 2 punten.

Recensies

"Voor deze roman zal ze rijkelijk geput hebben uit haar ervaringen, want haar schets van het leven in Oekraïne komt beangstigend authentiek over. " http://www.volkskrant.nl/...-erf.dhtml

"Toch toont Tonk in Blijf bij ons vooral haar vermogen om de onvervalste en menselijke realiteit te schetsen." http://www.cultuurbewust....realiteit/

Bronnen

Website van de uitgever.

http://www.nieuwamsterdam...crrOztSjp8